The Entry of the Kalam of Ash’hari to Seljuk/Nizamiye and Ottoman Madrases and Reflections of Some Ash’ari Comments in the Society

Yıl 2020, , 1 - 24, 25.12.2020

İbrahim Coşkun

https://doi.org/10.47702/sematr.2020.1

Öz

Ash’arîyye and Mâtürîdyye are two important schools of Ahl as-Sunnah, which started to be formed in the field of belief and kalam at the end of the Hijri 3th century. It is clear that there are differences of opinion between these two schools on some issues. According to some, these are considered minor verbal disputes, while others consider them serious deep disputes. In our opinion, the differences of opinion between Ash’arîyye and Mâtürîdyye on matters such as human will and freedom, beauty and ugly, mystery in Allah’s actions, cause-effect relationship, etc. are serious conflicts. Because the differences in the subjects are the issues directly reflected in individual and social life. Some of the views of the Ash’arîyye were clearly spread in the Turkish world through the Nizâmiye Madrases during the Seljuk period, and in the following processes, Sadeddin et-Teftazani’s work named “Şerhu’l-Akaid” and many Ash’arî theologians were taught in Ottoman Madrasas. The Ash’ari interpretation of religion has been quite effective among the Turks. It is remarkable that the Ottoman Empire entered a period of stagnation and decline after this influence. In our article, we will evaluate the history of the Mâturîdîyye word in the Turkish-Islamic world, the reasons for the assignment of only Shafi-Ash’ari scholars in Nizamiye Madrases, the entry of the Ash’ari theology into Ottoman madrasas, its effects and the reflections of this influence on individual and social life.

Anahtar Kelimeler

Sadeddin Et-Teftazanî, Şerhu’l-Akaid, Ottoman Madrases, As’hariyye, Turkish World

Eş’arî Kelamının Selçuklu/Nizamiye ve Osmanlı Medreselerine Girişi ve Kimi Eş’arî Yorumların Toplumdaki Yansımaları

Öz

Eş’arîyye ve Mâtürîdîyye hicri üçüncü asrın sonlarında akaid ve kelam alanında teşekkül etmeye başlayan Ehl-i sünnetin iki önemli ekolüdür. Bu iki ekol arasında bazı konularda görüş ayrılıklarının olduğu açıktır. Bazılarına göre bunlar önemsiz lafzi ihtilaflar olarak kabul edilirken bazıları söz konusu ihtilafları ciddi derin ihtilaflar olarak değerlendirmektedir. Bize göre de insan iradesi ve özgürlüğü hüsün/güzel ve kubuh/çirkin, Allah’ın fiillerinde hikmet, sebep-sonuç ilişkisi vb. konularda Eş’arîyye ile Mâtürîdîyye arasındaki görüş ayrılıkları ciddi ihtilaflardır. Çünkü konulardaki farklılıklar doğrudan bireysel ve toplumsal hayata yansıyan konulardır. Eş’arîyye’nin bazı görüşleri belirgin bir şekilde Selçuklular döneminde Nizâmiye Medreseleri aracılığı ile Türk dünyasında yayılmaya başlamış, sonraki süreçlerde Sadeddin et-Teftazanî’nin “Şerhu’l-Akaid” adlı eseri başta olmak üzere pek çok Eş’arî kelam âliminin eserlerinin Osmanlı Medreselerinde okutulmasıyla Eş’arî din yorumu Türkler arasında hayli etkili olmuştur. Osmanlı Devletinin duraklama ve gerileme dönemine bu etkilenme sonrasında girmiş olması oldukça dikkat çekicidir. Biz makalemizde Mâtürîdîyye kelamının Türk-İslam dünyasındaki serencamını, Nizamiye Medreselerinde sadece Şafii-Eş’arî âlimlerin görevlendirilme sebeplerini, Eş’arî kelamının Osmanlı medreselerine girişini, etkilerini ve bu etkilenmenin bireysel ve sosyal hayattaki yansımalarını değerlendireceğiz.

Anahtar Kelimeler

Sadeddin Et-Teftazanî, Şerhu’l-Akaid, Osmanlı Medreseleri, Eş’arîyye, Türk dünyası

Kaynakça

• Akman, Mustafa. “Eş’arîlerin Nedensellik Anlayışı Üzerinden Hadisçilerin Vardığı Sonuçlar”. Journal of Islamic Research 22/2 (2011), 71-88.
• Akoğlu, Muharrem. “Büveyhîler’in Mezhebî Eğilimleri/Politikaları Üzerine”. Bilimname 17/1 (2009), 123-138.
• Akoğlu, Muharrem. Büveyhîler Döneminde Mu’tezile. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2008.
• Aynî, Mehmet Ali. “Türk Mantıkçıları”. Daru’l-Fünûn İlahiyat Fakültesi Mecmuası 10/3(1928), 52-53.
• Bağdadî, Abdulkahir. el-Fark Beyne’l-Fırak. Beyrut: Daru’l-Marife, 2.Baskı, 1997.
• Bakıllanî, Kadı Ebu Bekr Muhammed. Kitabu’t-Temhid. nşr. R. MC. Carthy, Beyrut:1957.
• Cabiri, Muhammed Abid. Arap-İslam Kültürünün Akıl yapısı. çev. Burhan Köroğlu - Hasan Hacak. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2000.
• Coşkun, İbrahim. “Teşbih ile Tenzih Arasında S. Âmidî’nin Allah’ın Sıfatlarını Yorumlamadaki Metodu”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/2 (2002), 23-59.
• Çelebi, İlyas. “Osmanlı Medreselerinin Kuruluşu, Yükselişi ve Çöküş Nedenleri”, Osmanlı Ansiklopedisi. ed. Güler Eren. 5/168-174. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999.
• Çelebi, Mustafa b. Abdullah Katip. Keşfu’z-zunun an-Esmai’l-Kütübi ve’l-Fünun. İstanbul: Matbaatu’l-Behiyye, 1941.
• Dalkılıç, Mehmet. “Buhara’nın İslamlaşmasında Kuteybe b. Müslim’in Rolü”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 5/23 (Güz 2012), 149-156.
• Devvânî, Celaleddin. Celâl Şerhu’l-Akâidi’l-Adudîyye. İstanbul: Matbaa-ı el-Hac Muharrem Efendi el-Bosnevî, 1290.
• Düzgün, Şaban Ali. “Kader’i Farklı Kategoriler İçinde Okumanın İmkânı”, Kelam Araştırmaları Derisi 11/2 (2013), 1-10.
• Ebu’l-Fidâ, Imadüddîn İsmail b. Ali b. Mahmud. Tarihû Ebi’l-Fidâ. thk. Mahmud Deyyûb. Beyrut: 1997.
• Ersoy, Mehmet Akif. Safahat. haz. A. Vahap Akbaş. İstanbul: Beyan Yayınları, 2009.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasen. el-Luma. nşr. Richard Mc. Carthy. Beyrut: 1952.
• Fazlur Rahman. Ana Konularıyla Kur’an. çev. Alparslan Açıkgenç. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1998.
• Fazlur Rahman. İslam ve Çağdaşlık. çev. Alparslan Açıkgenç. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1996.
• Frank, Richard M. Bodies and Atoms: The Ash’arite Analysis. çev. Hüseyin Aydın. D.Ü. İlâhiyat Fakültesi Der-gisi 3/1 (2001), 95-109.