İLHANLI DÖNEMİ ANADOLU PLASTİĞİNDE ASYA ÇAĞRIŞIMLARI

Yıl 2016, Sayı: 1, 275 - 297, 20.12.2016

Selçuk Mülayim

Öz

İlhanlı
hakimiyeti, Anadolu Selçuklu döneminin nispeten kısa bir sürecidir. Bu dönemde,
anıtsal mimaride, taze Asyalı çağrışımları olan figüratif anlatımlar görülür. 13.
yüzyılın sonlarında inşa edilen Sivas Gök Medrese, diğer çağdaşı taş
rölyeflerle kıyaslandığında çok daha güçlü Asyalı özellikler gösteren, figürlü
bir kompozisyona sahiptir. Araştırmacılar, bu kompozisyonu hayvan takvimine
veya burçlar kuşağına bağlamaktadırlar.

Bu
makalede, ikonografik tartışmalar yanında, fazlasıyla hasar görmüş olan
kompozisyon tamamlanmış ve eski fotoğraflar ile çizimlerin yardımıyla, orijinal
ölçeğinde restitüsyonu yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İlhanlı, Anadolu, Ortaçağ, mimari, rölyef

Kaynakça

• BAYBURTLUOĞLU, Z., Anadolu’da Selçuklu Dönemi Yapı Sanatçıları, Atatürk Üniversitesi Yayınları: 749, Erzurum 1993.
• BAYRAM, S.-KARABACAK, A.H., Sahib Ata Fahrü’d-din Ali’nin Konya İmaret ve Sivas Gök Medrese Vakfiyeleri, Vakıflar Dergisi, XIII, Ankara 1981, s. 31-70.
• BİLGET, N.B., Gök Medrese, Kültür Bakanlığı Yayını: 1104, Ankara 1989.
• ÇORUHLU, Y., Anadolu Selçuklu Taş Tezyinatında Orta Asya ile Bağlantılar, c. I (Metin), Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Programı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1988.
• ÇORUHLU, Y., Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi, Seyran Yayınevi, No. 3, İstanbul 1995.
• Das Tier in der Plastik, Herausgegeben von Dieter Keller, Franckh’sche Verlagshandlung, Stuttgart 1938.
• DENKNALBANT, A., Osmanlı Öncesi Türk Mimarisinde Çifte Minareli Cephelerin Gelişimi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Doktora Tezi, İstanbul 2010.
• DIEZ, E., The Zodiac Reliefs at the Portal of the Gök Medrese in Sivas, Artibus Asiae, vol. 12, No. ½, 1949, s. 99-104.
• DİLAVER, S., Bünyan Ulu Camii-Erbaa/Akçaköy (Fidi) Silahdar Ömer Paşa Camii, Sanat Tarihi Yıllığı, 1966-1968, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Enstitüsü Yayını, İstanbul 1968, s. 184-208.
• EFLÂKÎ, A., Ariflerin Menkıbeleri, I, çev. T. Yazıcı, Hürriyet Yayınları: 50, İstanbul 1973.
• Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, haz. S.A. Kahraman-Y. Dağlı, 3. Kitap, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1999.
• GÜNDOĞDU, H., Sivrihisar Alemşah Kümbetinin Mimarisi, Geometrik ve Figürlü Plastik Süslemeleri Üzerine, Vakıflar Dergisi, XVI, Ankara 1982, s. 135-142.
• JERPHANION, D. de, Mélanges d’archéologie Anatolienne, Beyrouth 1928.
• MÜLAYİM, S., Değişimin Tanıkları, Kaknüs Yayınları, İstanbul 2015 (2).
• MÜLAYİM, S., Figür Evreninde 14. Yüzyıl, I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi, Bildiriler II, Konya 2001, s. 111-116.
• OKTAY, S., Sivas’ta Gök Medrese, Arkitekt, S. 5-6, 1948, s. 113-115.
• OTTO-DORN, K., Darstellungen des Turco-Chinesischen Tierzyklus in der Islamischen Kunst, Beiträge zur Kunstgeschichte Asiens, in Memoriam Ernst Diez, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, No. 1, İstanbul 1963, s. 131-165.
• ÖGEL, S., Anadolu’nun Selçuklu Çehresi, Akbank Yay., İstanbul 1994.
• ÖGEL, S., Anadolu Selçukluları’nın Taş Tezyinatı, Türk Tarih Kurumu Yayını, VI. Seri-Sa. 6, Ankara 1966.
• ÖZKARCI, M., Niğde’de Türk Mimarisi, Türk Tarih Kurumu Yayını, VI. Dizi-Sa. 57, Ankara 2001.
• RICE, D.S., Bir Selçuklu Aynası, Milletlerarası Birinci Türk Sanatları Kongresi, (19-24 Ekim 1959), Ankara 1962.
• RIEFSTAHL, R.M., Vier Syrische Marmorkapitäle mit figuralen Darstellungen in der Moschee zu Boz Üjük, Der Islam, XX, 1932, s. 186-195.
• ROGERS, M., The Çifte Minare Medrese at Erzurum and the Gök Medrese at Sivas, A Contrubution to the History of Style in the Seljuk Architecture of 13th Century Turkey, Anatolian Studies, vol. 15, Ankara, 1965, s. 63-85.
• ROWLAND, B., Chinoiseries in T’ang Art, Artibus Asiae, vol.10, No.4, 1947, s. 265-282.
• SÖNMEZ, S., Anadolu Türk-İslam Mimarisinde Sanatçılar, Başlangıcından 16. Yüzyıla Kadar, Türk Tarih Kurumu, VI. Dizi-Sa. 30, Ankara 1995.
• TABERÎ, Ebû Cafer Muhammed bin Cerîr’üt., Tarih-i Taberi, II, terc. M.F. Gürtunca, Sağlam Yayınevi, İstanbul 2007.
• TUNÇER, O.C., Birkaç Selçuklu Taçkapısında Geometrik Araştırmalar, Vakıflar Dergisi, XVI, Ankara 1982, s. 61-76.
• TUNÇER, O.C., Orantı ve Modül Üzerine Selçuklu Yapılarından Bazı Örnekler, Vakıflar Dergisi, XIII, Ankara 1981, s. 449-458.
• ÜNAL, R.H., Osmanlı Öncesi Anadolu-Türk Mimarisinde Taçkapılar, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, No. 14, İzmir 1982.
• YAVUZ, A.T., Anadolu Selçuklu Mimarisinde Tonoz ve Kemer, Kelaynak Yayınevi, Ankara 1983.
• ZIMMER, H., Hint Sanatı ve Uygarlığında Mitler ve Simgeler, çev. G.Ç. Güven, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2004.