OSMANLILAR’DAN ÖNCE ÇUKUROVA’NIN (ÇUKURÂBÂD) SİYASÎ DURUMU

Yıl 2017, Sayı: 2, 25 - 53, 27.12.2017

Salim Koca

Öz

Bilindiği gibi, Türkler, fetih yoluyla
Anadolu’ya sahip olup Orta ve Doğu Anadolu’da ilk devletlerini kurarlarken,
Ermeniler de Bizans tarafından Doğu Anadolu sınırlarından Sivas ve Kayseri
yöresine göç ettirilmeleri sonucunda Orta Toroslar’ın müstahkem yerlerinde (Feke kalesi) kendi devletlerini (Ermeni Baronluğu: 1098) oluşturmuşlardır.
Fakat Türkler ve Ermeniler, Anadolu’da ortak bir rakip ve düşman ile
karşılaşmışlardır. Bu ortak rakip ve düşman Bizans’tır. Bizans imparatorları, Anadolu’yu
Türklere kaptırmış olmalarını ve Ermenilerin de kendilerinden farklı bir mezhepte
bulunmalarını bir türlü içlerine sindirememişlerdir. Bu yüzden onlar, her iki
topluluğu da Anadolu’dan tamamen atmak veya burada imha etmek gayesi
gütmüşlerdir. Bu gaye ve emellerini gerçekleştirebilmek için de defalarca
teşebbüste bulunmuşlardır. Türkiye Selçuklu Devletinin beşinci hükümdarı II.
Kılıç Arslan, Miryokefalon zaferi (1176) ile Bizans’ın bu gayesine ve emeline
tamamen son vererek, hem Türkleri hem de Ermenileri Anadolu’dan atılmaktan veya
burada imha edilmekten kurtarmıştır. Bu duruma göre hüküm vermek gerekirse,
Ermeniler bugün dünyadaki varlıklarını tamamen Sultan II. Kılıç Arslan’ın Bizans
karşısında göstermiş olduğu bu başarıya borçludur.

Ermeniler, Türkler sayesinde Bizans’ın
tehdit ve tehlikesinden kendilerini kurtarınca, Toros dağlarının müstahkem
yerlerinden inip Çukurova’yı (Sis=Kozan,
Anazarba, Misis, Adana ve Tarsus) ele geçirdiler. Onlar, 1199-1243 yılları
arasında Türkiye Selçuklu sultanlarının himayesiyle bölgedeki varlıklarını
güçlendirdiler. Kösedağ bozgunu ile (1243), Türkiye Selçuklu sultanlarına
sırtlarını çeviren Ermeniler, Moğol hâkimiyeti altına girdiler ve Anadolu’da
Moğolların ileri karakolu olarak görev yaptılar.

Moğol istilâsı karşısında son derece
kuvvetli bir direniş göstererek Moğolların yenilmezliği fikrini yıkan Mısır
Memlûklu sultanları, Anadolu’ya yaptıkları seferler sonucunda Çukurova’nın
önemli şehirlerini birer birer fethetmişlerdir. Bu seferlere Memlûklu ordusunun
saflarında yardımcı kuvvet olarak katılan Türkmenler, fethedilen yerlere yerleşmişlerdir.
Böylece bölgenin etnik yapısı da temelinden değişmiştir.

Anadolu’da Selçuklu iktidarının tamamen
çökmesinden sonra Oğuzların Üçok kolunun Yüreğir boyuna mensup beyler,
Çukurova’da kendi beyliklerini kurmuşlardır. Bir süre Osmanlılarla Memlûkler
arasında çekişme konusu olan Çukurova bölgesi, I. Ahmed zamanında Osmanlı
Devleti tarafından tamamen ilhak edilmiştir (1608).

Bu makalenin amacı, Türklerin Çukurova
bölgesini ilk fethinden itibaren Osmanlı hâkimiyetine geçinceye kadar siyasî
durumunu tespit etmektir.

Anahtar Kelimeler

Türkler, Anadolu, Ermeniler, Ermeni Baronluğu, Miryokefalon Zaferi, Sultan II. Kılıç Arslan, Kilikya, Kösedağ Bozgunu, Memlûklar, Türkmenler, Ramazanoğulları Beyliği

Kaynakça

• • Azimî, (1988), Azimî Tarihi, yay. ve çvr. A. Sevim, Ankara.
• • Ebû’l-Ferec, 1950), Ebû’l-Ferec Tarihi, çev. Ö. R. Doğrul, I, II, Ankara.
• • Ersan, Mehmet, (1995), Türkiye Selçukluları Zamanında Anadolu’da Ermeniler, doktora tezi, İzmir.
• • Genceli Kirakos, (1942), Genceli Kirakos, çev. H. D. Andreasyan, TTK, Ter.
• • Grousset, René, (2005), Başlangıcından 1071’e Ermenilerin Tarihi, İstanbul.
• • Héthoum (1869), Documents Armeniens, R.H.C. I, Fr. çev. Ed. Dulaurier, Paris.
• • İbn Bîbî, (1956, 1957, 1996), el-Evâmîrü’l-‘Alâ’iyye fî’l-Umûri’l-‘Alâ’iyye, Ankara; kısmen yay. N. Lugal-A. S. Erzi, Ankara; çev. M. Öztürk, I, II, Ankara.
• • İbn Şeddad, (2000), Baybars Tarihi, çev. Şerefüddin Yaltkaya, Ankara.
• • İbn Vasıl, (1953-60), Müferricü’l-Kürûb fî Ahbâr Benî Eyyûb, III, Kahire.
• • İbnü’lEsîr, (1987), , el-Kâmil fî’t-Târîh, X, XI, XII, yay. C. J. Tornberg, Beyrut 1979; çev. A. Özaydın, X, XI, XII, İstanbul.
• • Kalstyan, A. G., (2005), Ermeni Kaynaklarına Göre Moğollar, çev. İlyas Kamalov, İstanbul.
• • Kaşgarlı, Mehlika Aktok, (1990), Kilikya Tâbi Ermeni Baronluğu Tarihi, Ankara.
• • Kinnamos, (Ioannes), (2001), Historia, haz. I. Demirkent, Ankara.
• • Koca, Salim (1997), Sultan I. İzzeddîn Keykâvus (1211-1220), Ankara.
• • Koca, Salim, (2003), Türkiye Selçukluları Tarihi II, Malazgirt’ten Miryokefalon’a (1071-1176), Çorum.
• • Koca, Salim, (2016), Türkiye Selçukluları Tarihi (Sultan Alp Arslan’dan Uluğ Keykubâd’a), Ankara.
• • Kurt, Yılmaz, (1987), Ramazanoğulları, Tarihte Türk Devletleri, Ankara.
• • Margan, Jacque de (1981), Histoire de Peuple Armenien, Venedik.
• • Makrizî, Takiyy ed-Dîn Ahmed b. Ali (1958), Kitâb es-Sulûk li Marifet-i Duvel el-Mulûk, (Tah. M. Mustafa Ziyade-Said Abdulfettah Aşûr), c. 2, K. 2, Kahire.
• • Michel Le Syrien, (1905), Chronique de Michel le Syrien, III, Fr. çev. J. B. Chabot, Paris.
• • Müneccimbaşı, (2001), Câmiü’d-Düvel, Selçuklular Tarihi, II, yay. ve çev. A. Öngül, İzmir.
• • Niketas, Khoniates, (1995, 1835), Historia, çev. F. Işıltan, Ankara; Die Krone der Komnenen yay. Bekker, Bonn.
• • Ostrogorsky, Georg, (1986), Bizans Devleti Tarihi, Ankara.
• • Papaz Grigor’un Zeyli, bkz. Urfalı Mateos. Çvr. H. D. Andreasyan, Ankara 1987.
• • Reşideddîn Fazlullah, (1960, 2010), Câmi’üt-Tevârîh, III. Cilt,I. Cüz, yay. A. Ateş Ankara; Selçuklu Devleti, çev. E. Göksu ve H. H. Güneş, İstanbul.
• • Runciman, Steven, (1986), Haçlı Seferleri Tarihi, I, II, çvr. F. Işıltan, Ankara.
• • Savvides, Alexis G. C.. (1981), Byzantium in the Near East, Selanik.
• • Sempad, Gundstabl (Sımpat), (1868), Chronique de Roaume de la Petite-Armenie, Documents Armeniens, Recueil des Historiens des Croisades, I, Fr. çev. Ed. Dulaurier, Paris 1869; Başkumandan Sımpat (Sempad) Vekayinâmesi, TTK, Ter/68, Ankara.
• • Sümer, Faruk ; Ramazan Oğullarına Dair Bazı Yeni Bilgiler, TDAD, 33, (1984), s. l-11.
• • Sümer, Faruk, Ramazan Oğulları mad., İA.
• • Sümer, Faruk-Sevim, Ali, (1971), İslâm Kaynaklarına Göre Malazgirt Savaşı, Ankara.
• • Şeşen, Ramazan, (1971), ‘İmad al-din al Kâtib al-İsfahânî’nin Eserindeki Anadolu Tarihiyle İlgili Bahisler, Selçuklu Araştırmaları Dergisi, III, (1971), 249-369.
• • Tezcan, Mehmet, (2007), XI. yüzyılın ilk Yarısında Ermenilerin Doğu Roma İmparatorluğu Tarafından Orta Anadolu Bölgesine Göçürülmeleri, Omeljan Pritsak Armağanı, Sakarya, 419-450.
• • Turan, Osman, (1971), Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul.
• • Urfalı Materos, (1987), Urfalı Mateos Vekayi-nâmesi ve Papaz Grigor’un Zeyli, Ankara.
• • Vahram d’Edesse, Documents Armeniens, R.H.C., I, Paris 1869; Urfalı Vahram Vekayinâmesi, TTK, ter/69.
• • Vardan, (1937), Türk Fütuhat Tarihi, (889-1269) çev. H. D. Andreasyan, Tarih Semineri Dergisi, !/2, 159-244.
• • Willermus Tyrensıs, (2016),Willermu Tyrensis’in Haçlı Kroniği, çev. E. Ayan, İstanbul.