SULTAN MAHMUD SONRASI GAZNELİ DEVLETİ’NDEKİ TAHT MÜCADELELERİ (1030-1040)

Yıl 2019, Sayı: 4, 7 - 26, 27.12.2019

İzzetullah Zeki

Öz

Gazneli Devleti Sultan Mahmud’un otuz üç yıllık (998-1030) saltanatında
en parlak dönemini yaşamıştır. Sınırları Mâverâünnehir’den Kuzey Hindistan’ın
içlerine kadar genişlemiştir. Ancak Gazneli Mahmud’un vefatından sonra tüm bu
gelişmeler duraksamış, devlet sınırları daralmış, gün geçtikçe egemenlikleri
azalmıştır. Özellikle Sultan Mesud’un dirayetsiz davranışları neticesinde 431/1040
yılında Selçuklu Türkmenleri Horasan’da muktedir bir devlet olarak ortaya
çıkmıştır. Sultan Mesud, Selçuklulara karşı yenildikten sonra öldürülmüş,
ardından sonu gelmeyen taht kavgaları başlamıştır. Tuğrul Bozan’ın 444/1052
yılında yönetime el koymasıyla beraber devlet büyük bir yıkıma uğramıştır. Daha
sonra şehzadeler arasındaki çekişmeler nedeniyle Sultan Bahramşah döneminde Selçuklulara
bağlı bir hanedan haline gelmiştir. Sultan Sencer’in vefatından sonra sırasıyla
Oğuzlar ve Gurluların istilasına uğrayan Gazne, Sultan Hüsrevşah döneminde
tamamen elden çıkmıştır. Fakat Hüsrevşah’ın oğlu Hüsrev Melik, 555/1160 yılında
Lahor’da Gazneli Devleti’ni ayakta tutmaya çalıştıysa da 581/1186 yılında Gurlular
tarafından sona erdirilmiş, böylece muhteşem Gazneli Devleti tarih sahnesinden
çekilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sultan Mahmud, Gazneli Devleti

Kaynakça

• Bahâr, Melikü'ş-Şuarâ, Mecmelü't-tevârîh, I. Baskı, (thk. Ali Rıza Kayânî Körüş Kayânî ve M. İhsan),Târîh-i Vefa, Tahran 2012.Bayur, Hikmet, Hindistan Tarihi, I, II. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1987.Beyhakî, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Hüseyin, Târîh-i Beyhakî, (nşr. Saîd Nefisi), Sanayi Yayınları, Tahran 1940.Bosworth, Clifford Edmund, Târîh-i Gaznevîyân, II. Baskı, (Çev. Hasan Enuşe), Müesses-i İntişârât-ı Emir Kebir Yayınları, Tahran 1999.Cüzcânî, el-Kâdı Minâhacüddîn Ebû Ömer Osman b. Sirâciddîn Ömer, Tabakât-ı Nâsırî, I. Baskı, (thk. Abdülhay Habîbî), Dünyayı Kitâb Yayınları, Tahran 1984.Gedîzî, Ebû Saîd Abülhey b. Dahhak b. Mahmud,Zeynü’l-Ahbâr, I. Baskı, (tsh. Abdülhey Habîbî), İntişârât-ı Bünyâd-ı Ferheng-i İran, Tahran 1984.Halîlullah Halîlullah Saltanat-ı Gaznevîyân, I. Baskı, Afganistan İslâm Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı, Kâbil, 2013. Hâdmîr, Gıyâsüddîn b. Hâce Hümâmiddîn Muhammed b. Hâce Celâleddîn Muhammed b. Hâce Burhâniddîn Muhammed-i Hüseynî Şîrâzî, Düstûrü'l-Vüzerâ, I. Baskı, (tsh. Saîd Nefisî), İkbal Yayınları, Tahran, 1976.Hüseynî, Sadrü’l-Kebirü’l-âlem Sadrüddin Ebü’l-Hasan Ali b. Seyyidü’l-İmam eş-Şehid Ebü’l-Fevâris Nasır b. Ali, Ahbârü’d-Devletü’s-Selcûkiyye, (thk. Muhammed İkbal) Lahor 1933.İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed, el-Muntazam fî Târîhi’l-Ümemve’lMülûk, XV, I. Baskı, (thk. Muhammed Abdulkâdir Ata ve Mustafa Abdulkâdir Kâdir), Dâru’l-Kütübü’l-İlmiye, Beyrut 1995.İbnü’l-Esîr, İzzüddinEbü’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Muhammed b. Abdülkerim el-Cezerî eş-Şeybânî, el-Kâmil fî’t-Târîh İbnü’l-Esîr, (nşr. Ebu Suheyb el-Keremî), Beytü’l-Efkârü’d-Devliyye, Ürdün.Merçil, Erdoğan “Behramşah”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, V, 1992, s. 357–358.Perviz, Abbâs, Târîh-i Deyâlime ve Gaznevîyân, II. Baskı, Müessese-i Matbuât-i Ali Ekber-i İlmî, Tahran, 1957.Reşîdüddîn Fazlullah, Câmiü’t-Tevârîh, I, I. Baskı, (nşr. Ahmet Ateş), Dünyay-ı Kitâb Yayınları, Tahran, 1983, s. 212.Sıdıquı, Iqtıdar Husain, “Gurlular”, DİA, XIV, İstanbul, 1996, s. 209.Şebânkâreyî, Muhammed b. Ali b. Muhammed, Mecma‘u'l-Ensâb I-II, I. Baskı, Emir Kebir Yayınları, Tahran 1984.Yazıcı, Nesimi, İlk Türk- İslam Devletleri, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2001.Zehebî, el-İmam Şemsüddin Muhammed b. Ahmed b. Osman, Siyerü ‘Alami’n-Nübelâ, XVII, I. Baskı, nşr: Şuayb el-Arnavut ve Muhammed el-Araksusî, Müessesetü’r-Risale, Beyrut 1996.Zeki, İzzetullah, Gazneli Mahmud’un Din Politikası, Çizgi Kitabevi, Konya 2018.Zeki, İzzetullah, “Sultan Abdürreşid Dönemi Gazneli Devleti’ndeki Olayların Temel Kaynaklara Yansıması”, USAD, X, 2019, s. 161-178.