KONYA GEVALE KALESİ KAZILARINDA BULUNAN TAŞ GÜLLELER (2013–2016)

Yıl 2019, Sayı: 4, 189 - 224, 27.12.2019

Ahmet Şen

Öz

Tarihte gülle ve mancınık kullanımı özellikle ortaçağ döneminde yaygınlaşmıştır. Devletlerin ülkelerini müdafaa etmek ve diğer ülke vilayetlerinin fethedilmesinde sıklıkla kullanılan gülle ve bunun fırlatılmasına yarayan mancınık, dönemin ağır silahları olarak kabul edilmektedir. Farklı çalışma prensiplerine sahip birçok mancınığın varlığı devletleri bu mancınıklar üzerinde çalışmalarına, daha fazla menzile sahip ve daha ağır gülleleri fırlatabilen mancınıklar icat etme yoluna götürmüştür.
Karşı ağırlık prensibine dayanan ve Türk mancınığı adıyla adlandırılan mancınıklar özellikle Türklerin Anadolu’ya girmesiyle birlikte pek çok kalenin fethinde kullanılmıştır. Bu kaleler feth edildikten sonra da kalelerin muhafaza edilmesi yine bu gülle ve bunların fırlatılmasını sağlayan mancınıklarla sağlanmıştır. Günümüze sağlam olarak ulaşamayan bu ilkel fakat etkili silahlar ateşli silahların icadına kadar kendine kullanım alanı bulmuştur.
Ateşli silahların ve barutun icadıyla yavaş yavaş ortadan kalkan gülle ve mancınıklar günümüzde yapılan kazılarda ortaya çıkarılmakta ve dönemin teknolojisi hakkında bizlere bilgiler sunmaktadır. Bu çalışmamızda da Anadolu’nun kilit noktalarından olan Konya Gevale kalesinde 2013–2016 yılları arasında yapılan kazılarda ele geçirilen gülleler ele alınmıştır. Bu çalışmada güllelerin dönemi ve kullanım şekilleri hakkında siz sevgili okuyuculara birtakım bilgiler sunacağız.

Anahtar Kelimeler

Konya, Selçuklular, Gevale, Kale, Gülle, Mancınık

Kaynakça

• AHMET EFLÂKÎ, Âriflerin Menkıbeleri, C.I, İstanbul, 1995.
• AKSARAYİ, KERİMÜDDİN MAHMUD, Müsameretü’l-Ahbar (Selçuklu Devleti Tarihi), çev. M. Nuri Gençosman, Ankara, 1943. ALFRED, C., Ateş Etmek, Tarihte Fırlatma Teknolojileri, çev. A. Görey, İstanbul, 2003.
• AŞIKPAŞAZADE, Âşık Paşaoğlu Tarihi, (Hz. Atsız), İstanbul, 1992.
• ATÇEKEN, Z., “Karamanoğulları’na Kadar Konya’nın Kısa Tarihi”, Yeni İpek Yolu KTO Dergisi, (Hz. Mevlânâ’nın 728. Vuslat Yıldönümü Anısına Özel Sayı), Konya, Aralık, 2001.
• ATÇEKEN, Z., Konya’daki Selçuklu Yapılarının Osmanlı Devrinde Bakımı ve Kullanılması, Ankara, 1998.
• AYGÖR, E., “Konya Gevale Kalesi 2016 Yılı Kazısında Bulunan Ok Uçları”, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S.7, Erzurum, 2018.
• AYÖNÜ, Y., “Selçuklu- Bizans İlişkileri”, Türkler, C. VI, Ankara, 2002.
• BAYKARA, T., “Konya”, DİA, C. XXVI, Ankara, 2002.
• BAYKARA, T., Türkiye Selçukluları Devrinde Konya, Konya, 1998.
• ÇAYCI, A – ŞİMŞİR, Z., A. Çaycı-Z. Şimşir, “Gevale Kalesi 2014 Yılı Arkeolojik Kazı Çalışmaları”, XIX. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (24- 25 Ekim 2015).
• ÇAYCI, A- ŞİMŞİR, Z., “Gevale Kalesi 2015 Yılı Arkeolojik Kazı Çalışmaları”, XX. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (2-5 Kasım 2016).
• ÇAYCI, A- ŞİMŞİR, Z., ; “Gevale Kalesi Mimari Buluntuları”, XXI. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (25-27 Ekim 2017).
• ÇAYCI, A- ŞİMŞİR, Z., “Gevale Kalesinde Yapılan Restorasyonlar”, XXII. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (24-26 Ekim 2018).
• ÇAYCI, A- YAVUZYILMAZ, A., “Gevale Kalesi Figürlü Buluntuları”, XXIII. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (6–8 Kasım 2019).
• DARKOT, B., “Konya”, İslam Ansiklopedisi, C.VI, İstanbul, 2013.
• ERDOĞAN, A., Harzemşahlar İmparatorluğu’nda Askeri Teşkilat, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, MÜTAE, İstanbul, 2004.
• ERDOĞAN, M., “Fatih Mehmet Devri’nde Karaman Seferleri”, Konya Halkevi Dergisi, S. 133-134, Konya, Kasım- Aralık, 1949.
• ERDOĞAN, M., “Osmanlı Devrinde Anadolu Camilerinde Restorasyon Faaliyetleri”, (Kısaltma: Camiler), Vakıflar Dergisi, S.7, İstanbul, 1968.
• ERENBOĞA EZ- ZERDEKAŞİ, Kitabü’l-Antik Fi’l-Menacik, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, III. Ahmed, nr. 3969/I.
• ERENBOĞA, A., “Konya’da Eski Tekyeler”, Konya Halkevi Dergisi, S. 16–17, Konya, 1938.
• ERMİŞ, G., Gevale Kalesi Kazılarında Bulunan İslami Dönem Sikkeler, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya, 2019.
• ET- TARASUSİ, Tabsirat Arbabü’l- Albab Fi Keyfiyatü’n Necat Fi’l – Hubbub ve Neşrü’l- Alam Fi’i- Udad Ve’l- Alatu’l- Mu’inna Ala Likaü’l- Aduv, Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya, nr.2848 s.99 a-b, 100 ab.
• ET- TARASUSİ, Tabsirat Arbabü’l- Albab Fi Keyfiyatü’n Necat Fi’l – Hubbub ve Neşrü’l- Alam Fi’i- Udad Ve’l- Alatu’l- Mu’inna Ala Likaü’l- Aduv, Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya, nr.2848 s.97b, 98a.
• HOCA SADETTİN EFENDİ, Tacü’t- Tevarih, C. I, s.511–512.
• HUART, C., Mevleviler Beldesi Konya, (Çev. N. Uzel), İstanbul, 1978.
• İBN BİBİ, El Evamirü’l-Ala’iye Fi’l- Umuri’l- Ala’iye (Selçuknâme), C.I, (Hzl.: Mürsel Öztürk), Ankara, 1996.
• İBN-KEMAL, Tevârih- i Âl-i Osman VII. Defter, Ankara, 1991.
• KESİK, M., “Sultan Melikşah (Şahinşah) ve Sultan I. Mesud Dönemleri”, Türkler, C. VI, Ankara, 2002.
• KONYALI, İ. H., “Takkeli Dağ Adını Nerden Aldı”, Konya Halkevi Dergisi, S. 12, Konya, 1937.
• KONYALI, İ. H., Abideleri ve Kitabeleri İle Konya Tarihi, Konya, 1964.
• KONYALI, İ.H., Nasreddin Hoca’nın Şehri Akşehir Tarihî- Turistik Kılavuz, İstanbul, 1945.
• KONYALI, İ.H., Âbideleri ve Kitâbeleri ile Karaman Tarihi Ermenek ve Mut Âbideleri, İstanbul, 1967.
• KÜÇÜKDAĞ, Y- ARABACI, C., Selçuklular ve Konya, Ankara, 1999.
• KÜÇÜKDAĞ, Y., “Konya Kalesi’nin Ahmedek Bölümüne Dair”, Konya Şehri’nin Fizikî ve Sosyo- Ekonomik Yapısı Makaleler- I, Konya, 2004.
• MERÇİL, E., Müslüman- Türk Devletleri Tarihi, Ankara, 1993.
• MERÇİL, S., Selçuklu Devletleri Tarihi Siyaset, Teşkilât ve Kültür, Ankara, 1995.
• ODABAŞI, S., 20. Yüzyıl Başlarında Konya’nın Görünümü, Konya, 1998.
• ORAL, Z., “ Fatih Sultan Mehmet’in Gevale Kalesi İle Karaman İllerini Fethi ve Hamîdî’nin Terci-i Bendi”, Vakıflar Dergisi, S. 4, Ankara, 1958.
• ORAL, Z., “Anadolu’da Sanat Değeri Olan Ahşap Minberler, Kitabeleri ve Tarihçeleri”, (Kısaltma: Ahşap Minberler), Vakıflar Dergisi, S.5, Ankara, 1962.
• ORAL, Z., “Turgutoğluları, Eserleri- Vakfiyeleri”, Vakıflar Dergisi, S. 3, Ankara, 1956.
• ÖDEN, Z.G., “Karamanoğulları Beyliği”, Türkler, C. VI, Ankara, 2002.
• ÖNDER, M., Gez Dünyayı Gör Konya’yı, Konya, 1999.
• ÖNDER, M., Mevlâna Şehri Konya, Ankara, 1971.
• ÖZDENİZ, H.H., Gevale Kalesi Kazılarında Bulunan Ortaçağ Seramikleri, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya, 2019.
• ÖZÖNDER, H., Sille (Tarih-Kültür- Sanat), Konya, 1998,
• SARIKÖSE, B., Osmanlı Döneminde Sille, Konya, 2008.
• SEVİM, A-MERÇİL, S., Selçuklu Devletleri Tarihi Siyaset, Teşkilât ve Kültür, Ankara, 1995.
• ŞİKARÎ, Karamannâme (Zamanın Kahramanı Karamanîler’in Tarihi), İstanbul, 2005.
• ŞİMŞİRGİL, A., “Eşrefoğulları Beyliği”, Türkler, C. VI, Ankara, 2002.
• TURAN, O., Selçuklular Zamanında Türkiye Siyasi Tarih Alp Arslan’dan Osman Gazi’ye (1071- 1328), İstanbul, 1998.
• UĞUR, M.F., “Takkeli Dağ”, Konya Halkevi Dergisi, S. 5, Konya, 1937.
• UZLUK, F.N., “Fatih Devrinde Karaman Eyaletine Ait Vakıflar Fihristi”, Vakıflar Dergisi, S. 4, Ankara, 1958.
• UZUNÇARŞILI, İ. H., Osmanlı Tarihi, C. I, Ankara, 1972.
• UZUNÇARŞILI, İ.H., Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlular, Karakoyunlu Devletleri, Ankara, 1988.
• ÜNAL, T., “Karaman oğlu Mehmet Bey”, Anıt, S. 10, (Kasım 1949).
• ÜNAL, T., Karamanoğulları Tarihi, Konya, 1986.
• YAVUZYILMAZ, A., “Gevale Kalesi Cam Bilezik Buluntuları”, XX. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (2-5 Kasım 2016).
• YİNANÇ, M.H., “Anadolu’nun Fethi”, Türkler, C.VI, Ankara, 2002.