1200’ler Selçuklu Anadolusu’nda Siyasi ve Dini Durum

Yıl 2021, Sayı: 6, 44 - 54, 31.12.2021

Tunay Karakök

https://doi.org/10.47702/sema.2021.14

Öz

Anadolu, tarih boyunca türlü istila ve fetih hareketlerine maruz kalmış bir coğrafyadır. Asya, Avrupa ve Afrika kıtaları tarafından kuşatılan Anadolu, Asya ile Avrupa kıtaları arasında da bir köprü vazifesi görür. Bu köprü, güneydoğudan Mezopotamya ve Mısır gibi Eski Doğu, batıdan ise Akdeniz medeniyetlerinin oluşturduğu Eski Batı dünyaları tarafından çevrilmiştir. Bu özelliği Anadolu'ya fiziki açıdan köprü olmanın yanında kültürler arası geçiş ve etkileşim aracılığı vazifesi de yüklemiş olmaktadır. Tarihi süreç incelendiğinde Anadolu yarımadasının kesintisiz olarak tarihin her döneminde medeniyetlere ev sahipliği yaptığı görülmektedir. Bu nedenle Anadolu “Medeniyetlerin Beşiği” olarak adlandırılmaktadır. Anadolu’da farklı tarihi süreçlerde kurulduğu anlaşılan medeniyetlerin tamamına “Anadolu Medeniyetleri” denmektedir. Anadolu ya da Küçük Asya adıyla bilinen bu bölge tarihine XIII. yüzyıl penceresinden baktığımızda ise hem siyasi hem de dini olarak farklı bir tablo karşımıza çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

XIII. Yüzyıl, Anadolu, Dini Hayat, Siyasi Hayat, Selçuklular

The Political and Religious Status in Seljukian Anatolia in 1200s

Öz

Anatolia is a geography that has been subjected to various invasion and conquest movements throughout history. Surrounded by the continents of Asia, Europe and Africa, Anatolia also acts as a bridge between Asia and the European continents. This bridge is surrounded by the Old East worlds such as Mesopotamia and Egypt from the southeast and the Old West worlds formed by the Mediterranean civilizations from the west. In addition to being a physical bridge to Anatolia, this feature also imposes the duty of intermediation between cultures and interaction. When the historical process is examined, it is seen that the Anatolian peninsula has been home to civilizations in every period of history. For this reason, Anatolia is called the “Cradle of Civilizations”. All of the civilizations understood to have been established in different historical periods in Anatolia are called “Anatolian Civilizations”. Known as Anatolia or Asia Minor, this region dates back to the XIIIth century. When we look from the window of the century, a different picture emerges both politically and religiously.

Anahtar Kelimeler

XIIIth Century, Anatolia, Religious Life, Political Life, Seljukians

Kaynakça

• Aksarayi, Kerimüddin Mahmud. Müsameretü’l-Ahbar. çev. Mürsel Öztürk, Ankara: 1943.
• Alptekin, Coşkun. “Türkiye Selçukluları”, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, VIII, Ed. Kenan Seyithanoğlu, VIII, 209-406, İstanbul: 1989.
• Anonim. Selçukname, nşr. F. Nafiz Uzluk, Ankara: 1952.
• Anonim. Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, VIII, 305-306, İstanbul: 1989.
• Aşıkpaşazâde. Âşıkpaşazâde Tarihi: Tevârih-i Âli Osman. nşr. Âli Beğ, Trc. Necdet Öztürk, İstanbul, 2017.
• Avanas, Ahmet. “Osmanlı Hâkimiyetinde Ramazanoğulları Beyliği”. Selçuk Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 4 (1980), 81-88.
• Ay, Resul. Anadolu’da Derviş ve Toplum (13-15. Yüzyıllar). İstanbul: 2008.
• Ayönü, Yusuf. Selçuklular ve Bizans, Ankara: 2014.
• Azamat, Nihat. “Evhadüddîn-İ Kirmânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/518-520. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Bardakçı, Murat. “Türklerin Sosyal ve Kültürel Hayatında Tasavvuf ve Tarikatlerin Yeri”. Türkler. VII/450-461. Ankara: 2002.
• Barkan, Ömer Lütfi. “İstila Devrinin Kolonizatör Türk Dervişleri”. Vakıflar Dergisi. II/179-304. Ankara: 1974.
• Baskıcı, M. Murat. Bizans Döneminde Anadolu: İktisadi ve Sosyal Yapı (900-1261). Ankara: 2009.
• Bilgin, Orhan. “Fahreddîn-İ Irâkī”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/84-86. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Bréhier, Louis. The Life And Death Of Byzantium. çev. Margaret Vaughan. Amsterdam: 1977.
• Charanis, Peter. The Byzantine Empire In The Eleventh Century, A History Of The Crusades. I. Madison: 1969.
• Çapan, Fatma. Kösedağ Savaşına Giden Yolda Türkiye Selçuklu Devletinde İç Siyasi Durum. Sivas: 2018.
• Demirci, Mehmet. “Müslüman Türklerde Tasavvuf”. Türkler. V/489-497. Ankara: 2002.
• Demirkent, Işın. Haçlı Seferleri. İstanbul: 1997.
• Demirli, Ekrem. İslam Metafiziğinde Tanrı ve İnsan: İbnü’l-Arabî ve Vahdet-i Vücûd Geleneği. İstanbul: 2009.
• Demirli, Ekrem. “Vahdet-i Vücûd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/431-435. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Emecen, M. Feridun. İlk Osmanlılar ve Batı Anadolu Beylikler Dünyası. İstanbul: 2001.
• Göksu, Erkan. Kösedağ Savaşı ve Türkiye Selçuklu Ordusu. Sivas: 2018.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. İslam ve Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilatı. İstanbul: 2011.
• Güzel, Abdurrahman. Kaygusuz Abdal. Ankara: 1981.
• Hammer, Baron Joseph Van Purgstall. Büyük Osmanlı Tarihi. I. İstanbul: 1989.
• Harris, Jonathan. Byzantium And Crusades. New York: 2003.
• Kafalı, Mustafa. “Anadolu’nun Fethi ve Türkleşmesi”. Türkler. VI/177-193. Ankara: 2002.
• Kafesoğlu, İbrahim. Selçuklu Tarihi. İstanbul: 1992.
• Kheil, Machiel. “Sarı Saltuk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/147-150. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Komnena, Anna. Alexiad. çev. Bilge Umar. İstanbul: 1996.
• Köprülü, M. Fuad. “Anadolu Selçuklu Tarihi’nin Yerli Kaynakları”. Belleten. VII (27)/379-522. Ankara: 1943.
• Köprülü, M. Fuad. Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. İstanbul: 1976.
• Köprülü, M. Fuad. Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu. Ankara: 1984.
• Köprülü, M. Fuad. Anadolu’da İslamiyet. Ankara: 2005.
• Köprülü, Orhan F. “Abdal Kumral”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. I/63. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Körülü, M. Fuad. “Anadolu Beylikleri Tarihine Ait Notlar”. Tarih Mecmuası. II/1-32. İstanbul: 1928.
• Kurt, Yılmaz. “Ramazanoğulları Beyliği”. Türkler. VI/816-823. Ankara: 2002.
• Kütük, Ahmet. Kösedağ Savaşının Kaybedilmesinde II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in Kişiliği ve Uygulamalarının Rolü. Sivas: 2018.
• Maalouf, Amin. Arapların Gözünden Haçlı Seferleri. çev. Ali Berktay. İstanbul: 2012.
• Merçil, Erdoğan. Müslüman Türk Devletleri Tarihi. İstanbul: 1985.
• Nur, Rıza. Türk Tarihî. III. İstanbul: 1979.
• Ocak, Ahmet Yaşar. “Baba İlyas”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/368. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Ocak, Ahmet Yaşar. XIII. Yüzyılda Anadolu’da Babaîler İsyanı. İstanbul: 1980.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Bektaşi Menakıbnâmelerinde İslâm Öncesi İnanç Motifleri. İstanbul: 1983.
• Ocak, Ahmet Yaşar. “Barak Baba”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/61-62, İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Osmanlı İmparatorluğunda Marjinal Sûfîlik: Kalenderîler. Ankara: 1992.
• Ocak, Ahmet Yaşar. “Geyikli Baba”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/45-47. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Ocak, Ahmet Yaşar. “Hacı Bektâş-I Velî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/455-458. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Ocak, Ahmet Yaşar. “Selçuklu ve Beylikler Devrinde Düşünce”. Türkler. VII/431-432. Ankara : 2002.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Babâîler İsyânı ve Bektâşîlik. İstanbul: 2014.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Babailer İsyanı (Aleviliğin Tarihsel Altyapısı Yahut Anadolu'da İslam-Türk Heterodoksisinin Teşekkülü. Ankara : 2016.
• Oldenbourg, Zoé. The Crusades. New York: 1966.
• Öcalan, Hasan Basri. “Anadolu Selçukluları Zamanında Tasavvufî Düşünce”. Türkler. VII/462-470. Ankara: 2002.
• Öngören, Reşat. “Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/441-448. İstanbul: TDV Yayınları, 2004.
• Runciman, Steve. Haçlı Seferleri Tarihi I. Ankara: 1986.
• Sarıkaya, M. Saffet. “Türklerin İslamlaşma Süresince Mezheplerin ve Tarikatların Yeri”, Türkler. V/498-508. Ankara: 2002.
• Sevim, Ali. Anadolu’nun Fethi: Selçuklular Dönemi. Ankara: 1993.
• Sevim, Ali-Merçil, Erdoğan. Selçuklu Devletleri Tarihi Siyaset, Teşkilat ve Kültür. Ankara: 2014.
• Sevim, Ali - Yücel, Yaşar. Türkiye Tarihi: Fetihten Osmanlıya Kadar I. Ankara: 1995.
• Sümer, Faruk. “Anadolu'da Moğollar”, Selçuklu Araştırmaları Dergisi, I (1969) /1-47.
• Sümer, Faruk. “Ramazanoğulları”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/442-447. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Şahin, İlhan. “Ahî Evran”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. I/529-230. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Taeschner, Franz. “İslâm Ortaçağında Futuvva (Fütüvvet Teşkilatı)”. çev. Fikret Işıltan. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Mecmuası (İFM). XV/1-35. İstanbul: 1953.
• Taşçı, Kemal. Kösedağ Savaşı Öncesi Moğolların Doğu Anadolu’daki Siyasi ve Askeri Faaliyetleri. 161-198. Sivas: 2018.
• Tatcı, Mustafa. “Yunus Emre”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/600-606. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Tosun, Necdet. “Yeseviyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/487-490. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Tulum, Mertol. “Hikmetlere Göre Yesevîlik ve Orta Asya Kültür Tarihi Bakımından Önemi”. İlmî Araştırmalar. 7/207-221. İstanbul: 1999.
• Turan, Osman. Selçuklular Zamanında Türkiye. İstanbul: 1971.
• Turan, Osman. Selçuklular ve İslâmiyet. İstanbul: 1980.
• Turan, Osman. Selçuklular Tarihi ve Türk İslâm Medeniyeti. İstanbul: 1993.
• Uluçay, Çağatay. İlk Müslüman Türk Devletleri Tarihi. İstanbul: 1977.
• Yıldız, Hakkı Dursun. Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, VII: Selçuklular. İstanbul: Çağ Yayınları: 1989.
• Yinanç, Mükrimin Halil. “Anadolu’nun Fethi”. Türkler. VI/194-202. Ankara: 2002.