Yassıçemen Savaşına Giden Süreçte Alâeddin Keykubad ile Celâleddin Harzemşah Arasındaki Diplomatik Münasebetler, Elçiler ve Mektuplar

Yıl 2022, Sayı: 7, 18 - 36, 31.12.2022

Mustafa Demirci

https://doi.org/10.47702/sema.2022.21

Öz

Harzemşahlar’ın Moğollara karşı topraklarını kaybetmesinden sonra Cealeddin Harizmşah'ın Azerbaycan'a geldiği 1225-1230 yılları arasındaki beş yıllık dönem, 13. yüzyıl tarihinin en önemli hadiselerinden biridir. Böylece Celaleddin Harizmşah, Selçuklular ve Eyyubiler ile komşu oldu. İlk diplomatik temaslar 1225'te başladı ve dostane ilişkiler 1229’a kadar devam etti. 1229 tarihinde bir anda ilişkiler bozuldu. Ahlat, Erzurum ve Amid-Mardin emirlerinin tahriki ile Eyyubiler, Harizmşahlar ve Selçuklular, karşı karşıya geldiler. Bu nedenle aralarına birçok elçi gidip-geldi ve mektuplar yazıldı. Özellikle Erzurum Meliki Rükneddin Cihanşah’ın Harzemşah ile ittifakı ve Ahlat kuşatması esnasında Harizmşahların masum insanlara yaptıkları kötü muameleler, Alaeddin Keykubat'ın tüm güvenini sarsmıştır. Aralarındaki diplomatik mübadeleler ve görüşmeler yetersiz kaldı. Sonunda Alaeddin Keykubat savaş için Eyyubilerle ittifak kurarak yeni bir cephe oluşturdu. Onlara karşı Harzemşahlar ise Erzurum Meliki ve diğer küçük emirlerle bir cephe oluşturarak savaşa giden süreci başlattılar. Bu makale, Yassıçemen savaşından önce, bu savaşın nedenleri, savaşa yol açan süreçler ve olaylar, elçiler ve mektuplara esas alarak çağdaş kaynakları temel alır. Sonuç olarak Yassıçemen Savaşı kısa vadede kazanılacak bir savaştı ve savaştan on yıl sonra Moğollar tüm savaşan tarafların topraklarını ele geçirdi ve seksen yıl sürecek Moğol egemenliğine girdi.

Anahtar Kelimeler

Selçuklu Tarihi, Yassıçemen, Eyyubiler, Selçuklular

Diplomatic Relations, Ambassadors and Letters Between Aladdin Keykubat and Celaleddin Harizmşah in the Process Leading to the Battle of Yassıçemen

Öz

The five-year period between 1225 and 1230, when Cealeddin Harizmshah came to Azerbaijan in 1225, after the Khwarazmshahs lost their lands against the Mongols, is one of the most important events of the 13th century history. Thus, Cealeddin Harizmşah became neighbors with Seljuks and Ayyubids. The first diplomatic contacts began in 1225 and friendly relations continued until 1229. In 1229, relations broke down suddenly. The Ayyubids, Harizmshahs and Seljuks faced the provocation of the Ahlat, Erzurum and Amid-Mardin emirs. Therefore, many envoys came among them, and letters were written. Especially the alliance of Erzurum Meliki Rükneddin Cihanşah with Harzemşah and what Harizmşah did to innocent people during the siege of Ahlat shook all the trust of Alaeddin Keykubat. Diplomatic exchanges and negotiations between them were insufficient. Finally, Alaeddin Keykubat formed an alliance with the Ayyubids for the war and formed a new front. Harzemshahs formed a front against them with Erzurum Meliki and other small emirs and started the process leading to war. This article is based on contemporary sources based on the causes of this war, the processes and events leading up to the war, the envoys and letters before the Battle of Yassıçemen. All in all, the Battle of Yassichamen was a short-term win, and ten years after the war the Mongols captured all the warring cannons and came under Mongol rule for eighty years.

Anahtar Kelimeler

Seljuk History, Eyyubids, Selçukids, Mongols, Yassıçemen

Kaynakça

• Alaeddin Ata Melik Cüveynî. Tarih-i Cihan-Güşa. nşr. M.M Kazvini. London-Leyden: 1916.
• Alaaddin Ata Melik Cüveynî. Tarih-i cihan Güşa(1226-1283). çev. Mürsel Öztürk. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2013.
• Alaaddin Ata Melik Cüveynî. Tarih-i Cihangüşâ I-III. trc. M. Öztürk. Ankara: TTK Yayınları, 1988-9.
• Bozan, Oktay. “Celâleddin Harezmşah’ın Ahlat’ı Muhasarası ve Yankıları”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/2 (Güz 2012), 133-160.
• Buğdaykesen, Ali. “Türkiye Selçuklu Devletinde Kalem ve Kılıç Sahibi Olan Bir Devlet Adamı: Kemaleddin Kâmyâr”. Academia.edu, Erişim 6.9.2022.
• Bünyadov, Ziya. Hârezmşâhlığı ve Enuştekinliler Devleti. trc. Tural Rızayev. İstanbul: Derin Yayınları, 2003.
• Cahen, Claude. Osmanlılardan Önce Anadolu. çev. Erol Üyepazarcı. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2000.
• Ebû Şâme, Şihabuddîn Abdurrahman b. İsmail b. İbrahim b. Osman el-Makdîsî. ez-Zeyl ‘Ale’r-Ravzateyn. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Eryılmaz, İsa. “Emir Kemâleddîn Kamyar’ın Ahlat ve Çevresindeki Faaliyetleri”. The Journal of Academic Social Sciences 5/60 (Aralık 2017), 583-590.
• Geyikoğlu, Hasan. “Harezmşahlar ve Doğu Anadolu”. Türkler. IV/917-925. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
• Geyikoğlu, Hasan. Doğu Anadolu’da Harezmşahlar. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1992.
• Gottschalk, Hans L. “İbn Nazif El-Hamevi’nin Yassıçimen Savaşı (25-28 Ramanzan 627/ 7-10 Agustos 1230) hakkındaki Raporu”. trc. Kadir Kon. Eyyubiler. ed. Önder Kaya. 289-302. İstanbul: Küre Yayınları, 2012.
• Hüsameddin, Hüseyin. Amasya Tarihi. 2. İstanbul: 1329.
• İbn Bîbî, Hüseyin b. Muhammed. el-Evâmiru’l-Alâiyye fî Umûri’l-Alâiyye. çev. Mürsel Öztürk. I-II. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1996.
• İbn Bîbî. el-Evâmirü’l-‘Alâ’iye fi’l-Umûri’l-‘Alâ’iye. Önsöz ve haz. Adnan Sadık Erzi. I. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1956.
• İbn Bîbî. Selçuknâme. çev. Mükrimin Halil Yinanç. haz. Refet Yinanç-Ömer Özkan. İstanbul: Kitabevi, 2007.
• İbn Bîbî’nin Muhtasar Farsça Selçuknamesi. trc. Osman Nuri Gencosman. Notlandıran F. N. Uzluk. Ankara: Uzluk Basımevi, 1941.
• İbn Kesir, Ebu’l-Fida İmadüddin Ömer İbn Kesir, el-Bidâye ve’n-Nihâye, Thk. A.A. Feth, (Beyrut 1990) XII.cilt.
• İbn Nazîf el Hamevi, Ebul Fezail Muhammed ibn Ali. Telhisu’l Keşf ve’l Beyan Fi Havadisu’z- Zaman (Tarihu’l Mansuri). thk. Ebu’l ‘Iyd Dudu. Notlandıran Adnan Derviş. Dımaşk: 1981.
• İbn Vasıl, Muhammed b. Salim el-Hamevî. Müferricü'l-Kürûb fî Ahbârı Benî Eyyûb, nşr. Cemâleddin Şeyyal. I -III. Kahire: 1953- 1960; nşr. Hasaneyn Rabie - S. Abdülfettah Aşur. IV-V. Kahire: 1972-1977.
• İbnü’l Esir, İzzeddin, el Kâmil Fi’t-Tarih. trc. Ahmet Ağırakça-Abdülkerim Özaydın. İstanbul: Bahar Yayınları, 2008.
• İbnü’l Esir, İzzeddin, el Kâmil Fi’t-Tarih, (Beyrut 1979), XII.
• Jansky, Herbert. “Selçuklu Sultanlarından Birinci Alâeddîn Keykubad’ın Emniyet Politikası”. Zeki Velidî Togan’a Armağan. Ankara: 2010.
• Muhammed en-Nesevî. Sîretü’s-Sultân Celâleddîn Mengübirtî. ed. O. Houdas. Paris: 1891.
• Nesevî. Celaleddîn Harizimşah. çev. Necib Asım. İstanbul: MEB Yayınları, 1931.
• Nesevî, Ahmed b. Muhammed. Celaleddin Harzemşah’ın Biyografisi. trc. Necip Asım. Yayınlayan ve dipnotlandıran Mustafa Demirci. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2021.
• Nüveyri. Nihâyetü’l-Ereb fî Fununi’l-Edeb. thk: Mufîd Kumayha. Beyrut: Darü’l Kütübi’l İlmiyye, 2004.
• Özaydın, Abdulkerim. “İbn Bîbî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/379-382. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Sakaoğlu, Necdet. Türk Anadolu’da Mengücek Oğulları. İstanbul: Milliyet Yayınları, 1971.
• Saunders, J. J. Târîh-i Fütûhât-ı Moğol. trc. Ebul Kasım Halit. Tahran: 1361.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî. Mira'tü'z-zeman fî Tarihi'l-Ayan. II. Haydarabad: 1951.
• Sipehsalar, Feridun b. Ahmed. Hz. Mevlânâ’dan Görüp İşittiklerim. trc. Ahmed Avni Konuk. nşr. Tahir Galip Seratlı. İstanbul: Sufi Kitap Yayınları, 2017.
• Sipehsalar, Feridun b. Ahmed. Mevlânâ ve Etrafındakiler. trc. Tahsin Yazıcı. İstanbul: Tercüman Gazetesi Yayınları, 1977.
• Sümer, Faruk. “Keykubad I”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/357-359. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Şerafeddin Han İdris-i Bitlisî. Şerefname I-III, nşr. Vedii İlmen. İstanbul: Yaba Yayınları, 2009.
• Şeşen, Ramazan. “Eyyubiler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/20-31. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Taneri, Aydın. Celalu’d Din Harizmşah ve Zamanı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1977.
• Taneri, Aydın. Harezmşahlar. Ankara: Diyanet Yayınları, 1993.
• Toksoy, Ahmet. “Celaleddin Harezmşah’ın Gürcistan’daki Faaliyetleri”. Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi 9/1 (Haziran 2007), 137-150.
• Turan, Osman. “Keykubâd I”. İslâm Ansiklopedisi. VI/649-650. İstanbul: MEB Yayınları, 1971.
• Turan, Osman. Selçuklular Zamanında Türkiye Tarihi. İstanbul: 1988.
• Turan, Osman. Türkiye Selçukluları Hakkında Resmi Vesikalar. Ankara: TTK Basımevi, 1958.
• Turan, Osman. Türkiye Selçukluları Hakkında Resmi Vesikalar. Ankara: TTK Yayınları, 1988.
• Urfalı Mateos Vekayi-Nâmesi (952-1136) Ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162). trc. H. D. Andreasyan. Ankara: TTK, 1987.
• Üremiş, Ali. Türkiye Selçuklularının Doğu Anadolu Politikası. Ankara: Ebabil Yayıncılık, 2005.
• Yazıcızâde Ali. Tevârîh-i Âl-i Selçuk (Selçuklu Tarihi). haz. Abdullah Bakır. İstanbul: Çamlıca, 2009.
• Yinanç, Mükrimin Halil. “Celaleddin Harzemşah” İslam Ansiklopedisi. III/49-53. İstanbul: MEB, 1993.