Şâhnâme’de Yer Alan Mızrak, Balta ve Gürz ile İlgili Kayıtlar

Yıl 2022, Sayı: 7, 37 - 48, 31.12.2022

İbrahim Duman

https://doi.org/10.47702/sema.2022.22

Öz

Şâhnâme, Ortaçağda İran coğrafyasında telif edilmiş en önemli kaynaklardan bir tanesidir. Bu eser, günümüzde İran’ın milli destanı sayılmaktadır. İslam öncesi İran tarihinin mitolojik unsurlarını ve eski İran şahlarının hikayelerini barındıran Şâhnâme’de silahları belirten birçok kelime bulunmaktadır. Araştırmamız kaynakta yer alan mızrak, balta ve gürz savaş aletlerini belirten sözcükleri ele almaktadır. Çalışmanın mızrak ile ilgili kısmında, eserde bulunan ve mızrak silahını simgeleyen kelimeler, zûpîn, hişt ve harbe gibi mızrak çeşitleri, mızrak temrenini niteleyen sinân kelimesi, mızrakların renkleri, zehirli mızraklar, kaynakta geçen ve mecazi olarak mızrak silahını belirten sözcükler ile mızrak kullanan kişilerin kayıtları işlenmektedir. Balta ile ilgili bölümde, Şâhnâme’de geçen ve baltayı belirten kelimelerden söz edilmektedir. Kaynakta balta ile ilgili bilgilere oldukça az rastlandığı bu çalışma ile ortaya koyulmaktadır. Eserde gürz ile ilgili bol bilgi bulunmaktadır. Bu bölümde gürzü belirten kelimeler, leht, kûpâl ve yek-zehm gibi gürz çeşitleri, öküz başlı gürz kayıtları, hükümdarlara ait altın süslemeli gürz kayıtları, gürzlerin üretildiği maddeler, farklı coğrafyalara ait gürzler, eserde yer alan ve mecazi olarak gürz silahını belirten kelimelerin yanı sıra gürz kullanan kişilerin kayıtları detaylı bir şekilde incelenmektedir. Çalışma ile Şâhnâme’deki tartışmalı kelimelerin açıklığa kavuşturulması ve eserin daha iyi anlaşılması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Şâhnâme, Mızrak, Balta, Gürz, Ortaçağ İran

The Records of the Spear (Lance), Axe and Mace in the Shāhnāma

Öz

The Shāhnāma is one of the most important sources written in the Iranian geography in the Middle Ages. Today, this work is considered the national epic of Iran. There are many words denoting weapons in the Shāhnāma, which contains the mythological elements of pre-Islamic Iranian history and the stories of ancient Iranian shahs. Our research deals with the words denoting the spear (lance), axe and mace in the source. In the part of the study about the spear (lance), the words in the work that symbolize the spear (lance), spear (lance) types such as zūpīn, khisht and harba, the word sinān describing the spearhead, the colours of the spears (lances), poisonous spears (lances), the words in the source that indicate the spear (lance) figuratively and the records of the people using the spear (lance) are processed. In the section about the axe, the words in the Shāhnāma and denoting the axe are mentioned. It is revealed by this study that there is very little information about the axe in the source. There is plenty of information about the mace in the work. In this section, the words denoting the mace, types of the mace such as lakht, kūpāl and yak-zakhm, the records of the ox-headed mace, golden ornamented mace records belonging to the shahs, the materials from which maces are produced, maces from different geographies, the words in the work and figuratively denoting the mace, in addition to the records of the people using the mace are examined in detail. With this study, it is aimed to clarify the controversial words in the Shāhnāma and to better understand the work.

Anahtar Kelimeler

Shāhnāma, Spear (Lance), Axe, Mace, Medieval Iran

Kaynakça

• ‘Abdu’l-Cabbâr Mahmûd es-Sâmerrâî, “Tekniyetü’s-Silâh ‘indü’l-‘Arab”. Mecelletü’l-Mevrid 14/1 (1985), 5-16.
• Beshir, B. J., “Fatimid Military Organization”. Der Islam LV (1978), 37-56.
• Bosworth, C. E., “Military Organisation under the Būyids of Persia and Iraq”. Oriens 18/19 (1965/66), 143-167.
• Çoruhlu, Tülin, “Gürz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. XIV/327-328. İstanbul: 1996.
• Duman, İbrahim, Büyük Selçuklu Ordusunda Kullanılan Savaş Aletleri. İstanbul: 2020.
• Erdoğan, Eralp, Safevi Devleti’nin Askerî Teşkilatı. İstanbul: 2019.
• Göksu, Erkan, Türk Kültüründe Silâh. İstanbul: 2015.
• Farrokh, Kaveh, Sassanian Elite Cavalry AD 224-642. Osprey Publishing: 2005.
• Firdevsî, Şâh-nâme. I-II. (Moscow Edition). Tahran: Hermes Publisher 2015.
• Harper, Prudence O., “The Ox-Headed Mace in Pre-Islamic Iran”. Acta Iranica (Papers in Honour of Mary Boyce) 24 (1985), 247-259.
• Hasan Enverî, İstilâhât-i dîvânî-yi dovre-yi Gaznevî u Selcûkî. Tahran: 1383/2004.
• İbrâhîm Pûr-Dâvud, “Zîn-i ebzâr (Gurz), Varakî ez-târîh-i silâh der-İrân”. Ber-resîhâ-yi Târîhî 5-6 (1345/1966), 19-31.
• Kabir, Mafizullah, “The Buwayhid Dynasty of Baghdad -The Army-“. Indo-Iranica XIII/2 (1960), 34-64.
• Kanar, Mehmet, “Şâhnâme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. XXXVIII/289-290. İstanbul: 2010.
• Kanar, Mehmet, “Firdevsî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. XIII/125-127. İstanbul: 1996.
• Khorasani, Manouchehr Moshtagh, “A History of the Development of Spears and Lances in Iran”. Quaderni Asiatici 94 (2011), 65-89.
• Khorasani, Manouchehr Moshtagh, Lexicon of Arms and Armor from Iran: A Study of Symbols and Terminology. Tübingen: 2010.
• Khorasani, Manouchehr Moshtagh, “La Maza y el Hacha en la Tradición Marcial Iraní”. Revista de Artes Marciales Asiáticas 4/3 (2009), 28-43.
• Khorasani, Manouchehr Moshtagh, , Arms and Armor from Iran -The Bronze Age to the end of the Qajar Period-. Tübingen: 2006.
• Korkmaz, Ahmet, Kara-Koyunlu Devleti’nin Askerî Teşkilâtı. İstanbul: 2022.
• Mehdî Pârs, Sepâh der-‘ahd-i Âl-i Buveyh. Meşhed: Meşhed Firdevsî Üniversitesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 1387/2008.
• Michalak, Miroslav, “The Origins and Development of Sassanian Heavy Cavalry”, Folia Orientalia XXIV (1987), 73-86.
• Muhammed Huseyn-i Hasanzâde, “Rezm-i ebzârhâ-yi mecâzî der-Şâh-nâme”. Kâviş-nâme (Mecelle-yi ‘İlmî-Pejûheşî-yi Dânişkede-yi Edebiyyât-i Dânişgâh-i Yezd) 14 (1386/2007), 107-138.
• Nicolle, David, “Silāh”. The Encyclopaedia of Islam2. XII (Supplement)/734-746. Leiden: 2004.
• Nicolle, David, Arms and Armour of the Crusading Era 1050-1350 Islam, Eastern Europe and Asia. London: 1999.
• Nicolle, David, The Military Technology of Classical Islam. Edinburgh: University of Edinburgh. Unpublished PhD Thesis, I, 1982.
• Nicolle, David, Sassanian Armies The Iranian Empire early 3rd to mid-7th centuries AD. Montvert Publications: 1996.
• Shihab al-Sarraf, “Close Combat Weapons in the Early ‘Abbâsid Period: Maces, Axes and Swords”. A Companion to Medieval Arms and Armour. edited by David Nicolle. 149-178. London: 2002.
• Sivrioğlu, Ulaş Töre, “Sāsānilerde Askeri Teşkilat, Silâh Teknolojisi ve Savaş Stratejileri”, Turkish Studies 8/5 (2013), 675-703.
• Uyar, Mustafa, İlhanlı (İran Moğolları) Devleti’nin Askerî Teşkilatı (Ortaçağ Moğol Ordularında Gelenek ve Dönüşüm). Ankara: 2020.