Gazneli Devleti (387-581/998-1186) Sultanlarının Liderlik Vasıfları

Yıl 2024, Sayı: 9, 14 - 30, 31.12.2024

İzzetullah Zeki

https://doi.org/10.47702/sema.2024.37

Öz

Bu makalede 188 yıl Gazne'den Kuzey Hindistan'a kadar devlet varlıklarını muhafaza eden 15 Gazneli sultanının liderlik vasıfları üzerine durulmuştur. Yaklaşık iki asır ayakta kalan Gazneli Devleti başında başta Gazneli Mahmud gibi bazı dirayetli sultanların olmasına bağlı olup zaman zaman da tabi devlet haline gelerek dağılmaları ve nihayetinde tarih sahnesinden çekilmeleri de dirayetsiz ve deneyimsiz bazı sultanların elinde kalmalarından kaynaklanmaktadır. İçeride Ehli- Sünnet ve'l- Cemaat çizgisinde olup dışarıda Hindistan gazaları üzerine bir politika geliştiren Gazneli sultanları istisnai durumlar hariç mütedeyyin kişiler olarak karşımıza çıkmaktadır. Devletin kurucusu Gazneli Sultan Mahmud, mütedeyyin, muktedir, ilim ve irfan dostu bir sultan olarak tarih sayfalarındaki yerini alırken yerine veliaht tayin ettiği Sultan Muhammed, aciz, yumuşak huylu biri olarak tezahür etmiştir. Sert mizaçlı ve ordu yönetiminde söz sahibi olan Sultan Mesud, kardeşini tahtan indirerek yönetime el koymuş, kendisi de pervasızca davranışlarından dolayı çok geçmeden Selçuklulara karşı yenilmiştir. Sultan Muhammed'in ikinci saltanatından sonra tahta geçen Sultan Mevdud b. Sultan Mesud, devletçi, deneyimli ve ağırbaşlı biri olarak bilinmektedir. Onun ardından küçük yaşta yerine geçen oğlu Sultan Mesud b. Sultan Mevdud, devlet içinde pek söz sahibi olamamıştır. Ordu emirleri yönetime el koyarak amcası Ali b. Mesud göreve getirmişlerdir. Sultan Ali, Selçuklularla ailevi ilişkiler kurarak aklî selim ile hareket etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hindistan, Gazneliler, Devlet, Liderlik, Horasan

Etik Beyan

Çalışmamın özgün olduğunu beyan ediyorum.

Destekleyen Kurum

Yok

Teşekkür

Yok

Leadership Qualities of The Sultans of The Ghaznavid State (387-581/998-1186)

Öz

This article focuses on the leadership qualities of 15 Ghaznavid sultans who preserved state assets from Ghazni to Northern India for 188 years. The Ghaznavid State, which survived for about two centuries, was due to the fact that it was led by some astute sultans, such as Mahmud of Ghazni, and from time to time, it became a subject state, dissolved, and eventually withdrew from the stage of history, due to the fact that it remained in the hands of some inexperienced and inexperienced sultans. The Ghaznavid sultans, who were internally on the line of Ahli-Sunnah wa'l-Jama'ah and externally developed a policy on the Indian wars, appear to be pious people, except for exceptional cases. While the founder of the state, Sultan Mahmud of Ghazni, took his place in the pages of history as a devout, powerful, knowledge- and wisdom-friendly sultan, Sultan Muhammad, whom he appointed crown prince in his place, appeared as a helpless and meek person. Sultan Mesud, who had a harsh temperament and had a say in the army management, dethroned his brother and took over the government, and he was soon defeated by the Seljuks due to his reckless behavior. Sultan Mevdud b., who ascended the throne after the second reign of Sultan Muhammad. Sultan Mesud is known as a statist, experienced and dignified person. His son, Sultan Mesud b., succeeded him at a young age. Sultan Mevdud did not have much of a say in the state. Army emirs seized power and appointed his uncle, Ali b. Mesud was appointed to office. Sultan Ali acted with sound mind by establishing familial relations with the Seljuks.

Anahtar Kelimeler

India, Ghzanavids, State, Leadership, Khorasan

الصفات القيادية لسلاطين غزنين (998-1186)

Öz

يركز هذا المقال على الصفات القيادية لـ 15 من السلاطين الغزنويين الذين حافظوا على أصول الدولة من غزنة إلى شمال الهند لمدة 188 عامًا. أما الدولة الغزنوية التي استمرت نحو قرنين من الزمن، فيرجع ذلك إلى أنها كانت تحت قيادة بعض السلاطين الأذكياء، مثل محمود الغزنوي، ومن وقت لآخر أصبحت دولة تابعة، وتنحل، وتنسحب في النهاية من الدولة الغزنوية. مرحلة من التاريخ، وذلك لبقائها في أيدي بعض السلاطين عديمي الخبرة والخبرة. ويبدو أن السلاطين الغزنويين، الذين كانوا في الداخل على خط أهل السنة والجماعة، وطوروا سياسة في الخارج بشأن حروب الهند، هم أناس متدينون، إلا في حالات استثنائية. وبينما أخذ مؤسس الدولة السلطان محمود الغزنوي مكانه في صفحات التاريخ كسلطان ورع وقوي وصديق للعلم والحكمة، ظهر السلطان محمد الذي عينه وليا للعهد بدلا منه، عاجزا. وشخص وديع. السلطان مسعود، الذي كان صاحب مزاج قاس وكان له رأي في إدارة الجيش، خلع شقيقه وتولى الحكم، وسرعان ما هزمه السلاجقة بسبب سلوكه المتهور. السلطان مودود بن الذي اعتلى العرش بعد العهد الثاني للسلطان محمد. يُعرف السلطان مسعود بأنه شخص إحصائي وذو خبرة وكرامة. وخلفه ابنه السلطان مسعود بن في سن مبكرة. ولم يكن للسلطان مفدود دور كبير في الدولة. استولى أمراء الجيش على السلطة وعينوا عمه علي بن. تم تعيين مسعود في منصبه. لقد تصرف السلطان علي بعقل سليم من خلال إقامة علاقات عائلية مع السلاجقة.

Anahtar Kelimeler

الغزنويون،, السلاطين, القائد, الغزنوي, المؤهل.

Kaynakça

• Akkuş ve Zeki, “Târîh-i Beyhakî’ye Göre Selçuklu-Gazneli İlişkileri ve Selçuklu Algısı”, Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi, S, 51, 2016, 181-204.
• Akkuş, Mustafa, “Gazneli Mahmud’un Mutasavvıflarla İlişkileri”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 2019, S, 45, 353-369.
• Akkuş Mustafa, ve Zeki, İzzetullah, “Gaznelilerin Selçuklulara Tabiliği Meselesi ve Sultan Behrâmşâh Dönemi 1117-1157”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S, 43, 2020, 403-409.
• Bayur, Hikmet, Hindistan Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. 1977.
• Beyhakî, Hâce Ebü’l-Fazl Muhammed b. Hüseyin, Târîh-i Beyhakî. haz. Ali Ekber Feyyaz. Meşhed: Danişgah-ı Meşhed,1971.
• Bosworth, Clifford Edmund, Târîh-i Gaznevîyân. çev. H. Enuşe. Tahran: Müesses-i İntişârât-ı Emir Kebir Yayınları, 1999.
• Cüzcânî, Kâdı Minâhacüddîn Ebû Ömer Osman b. Sirâciddîn Ömer. Tabakât-ı Nâsırî. haz. A. Habîbî. Tahran: Dünyayı Kitâb Yayınları,1974.
• Firişte, Muhammed Kasım. Tarih Kanpur. 1874.
• Gaffari, Kadı Ahmed, Târîh-i Cihan Âra. Tahran: 1343.
• Gerdîzî, Ebû Saîd Abülhey b. Dahhak b. Mahmud, Zeynü’l-Ahbâr (Târîh-i Gerdîzî). haz. Rahim Rızâzâde Melik. Tahran: Encümen-i Âsâr ve Mefâhir-i Ferhengi Yayınları, 2005.
• Halîlî, Halîlullah, Saltanat-ı Gaznevîyân. Kâbil: Afganistan İslâm Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı, 2013.
• Hândmîr, Gıyâsüddîn b. Hâce Hümâmiddîn Muhammed b. Hâce Celâleddîn Muhammed b. Hâce Burhâniddîn Muhammed-i Hüseynî Şîrâzî, Düstûrü'l‐Vüzerâ. haz. S. Nefisî. Tahran: İkbal Yayınları, Tahran, 1976.
• İbn Hallîkân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddin Ahmed b. Muhammed Ebû Bekir. Vefeyâtü’l-‘Ayân Enbâü Ebnâü’z-Zaman. haz. İ. Abbâs. Beyrut: Dâru Sadr, 1977.
• İbn Kesîr, İmâdü’ddîn İsmail b. Ömer, Tabakâtü’ş-Şâfiîyye. hz. A. Mansûr. Bingazi: Dâru’l-Medâru’l-İslâmî, 2002.
• İbnü’l-Esîr,Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî, el-Kâmil fi’t-Târîħ. haz. Seyit Muhammed Hüseyin Ruhânî. Tahran: İntîşârât-ı Asâtîr Yayınları, 2004.
• İbnü’l-Verdî, Zeynüddin Ömer, Tetimmetü’l-Muhtasar fî Ahbâri’l-Beşer. haz. A. R. Bedravî. Beyrut: 1970.
• Kargar, Abdullah, Şehr-i Salâtin-i Gazne der Pûya-i Târîh. Peşaver: Müessese-i İntişârâtü’l-Ezher, 2005.
• Kazvinî, Yahya b. Abdüllatif, Lübbü’t-Tevarih. haz. Celal Tahrani. Tahran: 1314.
• Kirmânî. Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Yusuf b. Ahmed ed-Dımaşkî, Ahbârü’d-Düvel ve Âsârü’l-Evvel fi’t-Târîh. Bağdat: Matbaatu Zivre,1965.
• Merçil, Erdoğan, Gazneliler Devleti Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1989.
• Merçil, Erdoğan, “Gazneliler”, DİA, XIII, İstanbul, 1996, 480–484.
• Merçil, Erdoğan, “Sebüktegin’in Pendnâmesi (Tanıtma, Farsça Metin ve Farsça Çevirisi)”, İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, 1975, 203-255.
• Müstevfi, Hamdullah. Târîh-i Güzîde. haz. A. Nevâî. Tahran: Müessese-i İntişârât-ı Emir Kebir, 2015.
• Nefisi, Said, Âsâr-ı Gümşüde-i Beyhakî. Mihir. 1315.
• Nemr, Abdülmunim, Târîhü’l-İslâm fî’l-Hind. Beyrut: el-Müessese el-Câmi’d-Dirasât ve’n-Neşr ve’t-Tevdı,1981.
• Nizâmülmülk, Hasan b. Alî b. İshâk et-Tûsî, Siyreu’l-Mülûk ya Siyasetnâme. haz. H. Berk Darak. Tahran, Kitâb Yayınları, Tahran, 1962.
• Okudan, Gülseri, Afganistan ve Hindistan Fatihi Sultan Gazneli Mahmûd, Ankara: İksad Yayınları, 2020.
• Öntürk, Vural, “Gaznelilerde Bir Şehzade Düşmanı: Hâcibü’l-Hüccâb Tuğrul Bozan”, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S, 36, 2017, 345–360.
• Palabıyık, Hanefi, Valilikten İmparatorluğa Gazneliler Devlet ve Saray Teşkilatı. Ankara: Araştırma Yayınları, 2002.
• Palabıyık, Muhammet Hanefî, “Gazneliler’de İlmi Faaliyetler”, Hindistan Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, S, 1, 2001, s.s. 47-71.
• Palabıyık, Muhammet Hanefî, Gazneli Mahmud. İstanbul: Ensar Yayınları, 2023.
• Perviz, Abbâs, Târîh-i Deyâlime ve Gaznevîyân. Tahran: Müessese-i Matbuat-i Ali Ekber-i İlmî,1957.
• Perviz, Abbâs, Târîh-i Deyâlime ve Gaznevîyân. Tahran: Müessese-i Mabuât-i Ali Ekber-i İlmî. 1957.
• Râvendî, Muhammed b. Ali, Râhatü’s-Sudûr ve Âyetü’s-Sürûr der Târîh-i Âl-ı Selcûk. nşr, Muhammed İkbal. Tahra: Emir Kebir Yayınları, 1954.
• Seyid, Fuad Salih, Mucemu’l-Kâbü’s-Siyasîyinfî’t-Târîhi’l-Arabî ve’l-İslâmî. Beyrut: Mektebetü Hasanü’l-Adriyye, 2011.
• Şebânkâreyî, Muhammed b. Ali b. Muhammed, Mecma‘u'l-Ensâb. Tahran:Emir Kebir Yayınları, 1984.
• Tetley, G.E. The Ghaznavid and Seljuk Turks. Poetry as a Source for Iranian History, Routledge Studies in the History of Iran and Turkey. New York: Roudledge Tylor and Frans Group London and New York, New York, 2009.
• Utbî Ebû. Nasr Muhammed b. Abdilcebbâr er-Râzî,Târîh-i Yemînî. Çev. E. Curfadekânî. haz. C. Şiâr. Tahran: Tahran Üniversitesi Yayınları, 1966.
• Yakubovskiy, A.Y. “Gazneli Mahmut - Gazne Devletinin Menşei ve Karakteri Meselesine Dair”, Ülkü Halkevleri Dergisi, S, 73, 1939.
• Yılmaz, Ahmet Sultan I. Mesûd Devri Gazneliler Tarihi (1030-1041). Erzurum: Fenomen Yayıncılık, 2021.
• Zehebî, el-İmam Şemsüddin Muhammed b. Ahmed b. Osman, Siyerü ‘Alami’n‐Nübelâ. hz. Ş. Arnavut ve M. Araksusî. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, Beyrut 1996. 17/487.
• Zeki, İzzetullah, Gazneli Mahmud’un Din Politikası. Konya: Çizgi Kitabevi, 2019.
• Zeki, İzzetullah. “Sultan Mahmud Sonrası Gazneli Devleti’ndeki Taht Mücadeleleri (1030-1040)”, Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, S, 4, 2019, 7-25.
• Zeki, İzzetullah. “Sultan Abdürreşîd Dönemi Gazneli Devleti’ndeki Olayların Temel Kaynaklara Yansıması”, USAD, 10, 2019, 161-178.
• Zeki, İzzetullah. “Gazne’siz Gazneli Devleti”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 46, 2019, 269-278.