Emeklilik Sonrası Gündelik Yaşam ve Boş Zaman Pratikleri: Kabul Günleri Örneği

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 4, 17 - 39, 30.01.2021

Salih Aktin

Öz

Yaşamının önemli evrelerinden olan emeklilik, belli bir işgücü piyasasında çalışmış olan bireylerin hem çalışma hayatında üstlendikleri görevden ayrılması hem de iş yaşamında edindikleri statülerinden ve alışkanlıklardan vazgeçmesidir. Emeklilik sürecini etkileyen bir takım unsurlar vardır; yaş, cinsiyet, eğitim düzeyi, profesyonel meslek sahibi olma, kamu veya özel sektörde istihdam edilme bunlardan bazılarıdır. Sosyal güvenceli bir çalışma yaşamına dâhil olmak, bireylere istihdam sürecinde avantaj sağladığı gibi emeklilik sonrası sürece de avantaj sağlamaktadır. Emeklilik süreci iyi planlanmadığında, bireyin hem çalışma yaşamından kopması hem de sosyal çevresinden ayrılması bazı krizlere neden olabilmektedir. İş gücü piyasasına dâhil olan kadın katılımcılarımızın ortaya çıkan bu krizi nasıl yönettiği, emekliliği nasıl deneyimlediği ve gündelik yaşamda boş zamanlarını değerlendirme pratiklerinin neler olduğu temel araştırma problemlerimiz olmuştur. Antalya Pamuklu Dokuma Fabrikası’ndan (Sümerbank) emekli olan 13 kadın katılımcının, gündelik yaşamda düzenledikleri “kabul günü”nden hareketle çalışmamız, ücretli iş gücüne katılan kadınların sosyoekonomik kazanımlarına ve emeklilik sonrası gündelik yaşamına odaklanmıştır. Nitel araştırma yönteminin kullanıldığı bu çalışmada, verilerin toplanmasında “sözlü tarih” yaklaşımı tercih edilmiştir. Sosyal güvenceli bir çalışma yaşamından emekli olan araştırma grubumuz, gündelik hayatta daha aktif oldukları gözlenmiştir. Katılımcılar gündelik yaşamda sosyalliklerini “kabul günü” üzerinden devam ettirdikleri bulgularına ulaşılmıştır. Katılımcılar, ‘‘kabul günü’’ üzerinden toplumsal bir varlık olduklarını ifade ederek, bu sosyalleşme pratiği ile hane içinden kamusal alana taşan bir mekânsal değişim yaparak ‘‘biz de varız’’ demenin kolektif yapısını ortaya koymuşlardır. Yaşlarının giderek ilerlemesi ile beraber kabul günü ritüellerini yerine getirememe ve zaman faktörünü daha ‘verimli’ kullanmak adına kabul günlerini kamusal alana taşıdıkları gözlemlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

emeklilik, gündelik yaşam, kabul günü, boş zaman aktiviteleri

Kaynakça

• Abay, A. R.. (2007), Yaşlılık Olgusuna Nasıl Bakılmalı?, M. K. Şan içinde, Sosyoloji Yazıları I, (s. 269-281), İstanbul: Kızılelma Yayınları.
• Ak, M., Közleme, O. (2017). Yaşlı Yoksulluğu. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3,(2), 197-208.
• Akış, T. (2012), Gündelik Hayat ve Kentsel Mekân: Yüksel Yaya Bölgesi’nde Yürümek, G.A. Sargın içinde, Başkent Üzerine Mekân –Politik Tezler: Ankara’nın Kamusal Yüzleri. (77-118), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Aktin, S. (2017), Kent ve Toplumsal Bellek: Antalya Pamuklu Dokuma Fabrikası Örneği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Antalya: Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Andersen, G. E. (2011), Tamamlanmamış Devrim: Kadınların Yeni Rollerine Uymak. (Çev. S. Çağatay), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Arun, Ö. (2018b.), Arayışlar: Türkiye’nin Yaşlanma Serüveni, Ö. Arun (Ed.), Yaşlanmayı Aşmak içinde (7-20), Ankara: Phoenix Yayınları.
• Arun, Ö. (2018a.), Türkiye’de Yaşlanmak Bir Armağan ya da Lanet, Ö. Arun (Ed.), Yaşlanmayı Aşmak içinde ( 23-52). Ankara: Phoenix Yayınları, Ankara.
• Arun, Ö. (2017a). Sınıflar, Kuşaklar ve Kültürel Düşkünlük: Antalya Yaşlılık Araştırması (AYA-Faz1) Bulguları. Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi (Mediterranean Journal Of Humanities), Cilt:VII, (I), 25-39.
• Arun, Ö. (2017b). Sağlık Eşitsizlikleri: Antalya Yaşlılık Araştırması (AYA) Faz 1, GeroTalks 29 Eylül 2017. Akdeniz Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• Arun, Ö. (2009). Yaşlı Bireylerin Türkiye Serüveni: Türkiye’de Yaşlı Bireyler Arasında Kültürel Sermaye Dağılımı. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8, (1), s.77-100.
• Aytaç, Ö. (2005). Kapitalizm ve Boş Zaman. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6, (1), 1-22.
• Aytaç, Ö. (2002). “Boş Zaman Üzerine Kuramsal Yaklaşımlar”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12, (1), 231-260.
• Bal, H. (2013). Nitel Araştırma Yöntemleri: Görüşme, Odak Grup, Sözlü Tarih, İçerik Analizi, Söylem Analizi. Isparta: Fakülte Kitabevi Yayınları.
• Bilton, T., K. Bonnett, P. Jones, T. Lawson, D. Skinner, M. Stanworth ve A. Webster. (2009). Toplumsal Bölümler, Sosyoloji, (K. İnal, Çev), 65-94, İstanbul: Siyasal Kitabevi Yayınları.
• Bora, A. (2016). Kadınların Sınıfı: Ücretli Ev Emeği ve Kadın Öznelliğinin İnşası, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Canatan, A. (1997). Farklı Sosyal, Kültürel ve Ekonomik Statüdeki Yaşlıların Sosyal İlişkileri: Emek, Demetlale ve Şafaktepe Mahalleleri Örneğinde İnceleme. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Cicero. (1998), Yaşlılık. (A. Sarıgöllü, Çev), Yaşlılık, Dostluk, (A. Sarıgöllü ve T. Tunga Çev. Ed.), 5-56, İstanbul, Cumhuriyet Gazetesi Yayınları.
• Creswell, J. W. (2013). Beş Nitel Araştırma Yaklaşımı (M. Aydın, Çev.), Nitel Araştırma Yöntemleri: Beş Yaklaşıma Göre Nitel Araştırma ve Araştırma Deseni. İçinde, (69-110), (M. Bütün, B. Demir, Çev. Ed.), Ankara: Siyasal Kitabevi Yayınları.
• ÇSGB (2013). http://www.sgk.gov.tr/yayinlar/14_sgk_terimler_kitabi.pdf (erişim tarihi: 13.10.2020).
• Çubuk, N. (1996). Endüstrileşmenin Kadın İşgücü Üzerindeki Etkileri. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi, Sosyoloji Dergisi, 1, s.1-9.
• Demez, G. (2011). Armağanın Değişen Sosyo- Kültürel Anlamları: Tüketim Toplumu Bağlamında Bir Hediyeleşme Örneği Olarak Çiçek Gönderme, Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi (MediterraneanJournal Of Humanities), Cilt: 1, (2), .87-113.
• Demir, Ö. O. (2010). Nitel Araştırma Yöntemleri. K. Böke (Ed.). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri içinde ( 287-316), İstanbul: Alfa Yayınları.
• Elmas, Ç. (2017). Türkiye’de Dijital Eşitsizlik: Yaşlanma Sürecinde Eşitsizliğinin Farklılaşan Deneyimleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Antalya: Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gardiner, M. (2016). Gündelik Hayat Eleştirileri. (D. Özçetin, B. Taşdemir ve B. Özçetin Çev.), Ankara: Heretik Yayınları.
• Hofman, P. (2012). Yeni Bir Başlangıç: Emeklilik Keşifler, Fırsatlar, İmkanlar. (Z. Önen, Çev.), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Hoşgör, A. G., Him, M.S. (2018). Karadeniz Kırsalında Yaşlı Kadın İstihdamı: Balık Üretim İşlemleri Vaka Analizi. Ö. Arun (Ed.) Yaşlanmayı Aşmak. İçinde (55-72), Ankara: Phoenix Yayınları.
• İçli, G. (2016). Sosyal Statü ve Rol Bağlamında Yaşlılık. H. Ceylan (Ed.). Yaşlılık Sosyolojisi, içinde (41-60), Ankara: Nobel Yayınları.
• Kalınkara, V. (2016). Nüfus Yaşlanması ve Toplumsal Boyutları. H. Ceylan (Ed.). Yaşlılık Sosyolojisi, içinde (21-40), Ankara: Nobel Yayınları.
• Kandiyoti, D. (1982). Kadınlarda Psiko-Sosyal Değişim Kuşaklar Arasında Bir Karşılaştırma. N. A. Unat (Ed.). Türk Toplumunda Kadın, içinde (311-339), İstanbul: Ekin Yayınları, İstanbul.
• Kıray, M. B. (1984). Ereğli: Ağır Sanayiden Önce Bir Sahil Kasabası, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kıray, M. B. (1982). Küçük Kasaba Kadınları. N. A. Unat (Ed.). Türk Toplumunda Kadın. içinde (341-356), İstanbul: Ekin Yayınları.
• Kocabıyık, S. (2019). LGBT Bireylerin Yaşlılık Dönemlerine İlişkin Beklentileri, İhtiyaçları, Talepleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Antalya: Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Lefebvre. H. (2010). Gündelik Hayatın Eleştirisi I. (I. Ergüden, Çev.), İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Makal, A. (2012). Türkiye’de Kadın Emeğinin Tarihsel Kökenleri: 1920-1960. A. Makal ve G. Toksöz (Ed.). Geçmişten Günümüze Türkiye’de Kadın Emeği. içinde (38-115) Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınevi, Ankara.
• Méda, D. (2018). Emek: Kaybolma Yolunda Bir Değer mi?.(I. Ergüden, Çev.), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Neyzi, L. (1999). İstanbul’da Hatırlamak ve Unutmak: Birey, Bellek ve Aidiyet. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Öncü, A. (1979). Uzman Mesleklerde Türk Kadını . N. A. Unat (Ed.). Türk Toplumunda Kadın, içinde (271-286), İstanbul: Ekin Yayınları.
• Özbek, N. (2006). Cumhuriyet Türkiye’sinde Sosyal Güvenlik ve Sosyal Politikalar. İstanbul: Tarih Vakfı/Emeklilik Gözetim Merkezi Yayınları.
• Özkurt, V. (2018). Bakım Sürecinde Geroteknolojinin Etkin Kullanımı: Bakım Verenlerin Algılarına İlişkin Nitel Bir Çalışma. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Antalya: Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Patton, M. Q. (2014). Nitel Araştırmada Çeşitlilik, Kuramsal Yönelimler. (H. Tok ve M. Büyükçelebi, Çev.) Nitel Araştırma ve Değerlendirme Yöntemleri. İçinde (75-142), M. Bütün ve S.B. Demir (Çev. Ed.). Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Sallan Gül, S. (2013). Gönen Köy Enstitüsü Işığı. İzmir: Yeni Kuşak Köy Enstitüler Derneği Yayınları.
• Sallan Gül, S. (2006). Sosyal Devlet Bitti Yaşasın Piyasa: Yeni Liberalizm ve Muhafazakarlık Kıskacında Refah Devlet. Ankara: Ebabil Yayınları.
• Schaefer, R. (2013). Sosyoloji. ( Ed. S. Coşar, Çev.), Ankara: Palme Yayıncılık.
• Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5510.pdf (erişim tarihi, 12.10.2020).
• Şen, F. (2015). Emeklilik Döneminde Yaşanan Sorunlara Yönelik Bir Çözüm Önerisi: İkinci İşe Hazırlık Eğitimi ve Emeklilik Kulüpleri. EKEV Akademi Dergisi, 19, (64), 313-334.
• Şentürk, M. (2017). Bir Yaşam Alanı Olarak Kentte Yaşlanmak: İstanbul Örneği. GeroTalks 6 Ekim 2017. Antalya: Akdeniz Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• Şentürk, M. ve Altan, B. (2015). İstanbul’da Yaşlıların Mevcut Durumu Araştırması. M. Şentürk ve H. Ceylan (Ed.). İstanbul’da Yaşlanmak, içinde (13-34), İstanbul: Açılım Kitabevi.
• Tezcan, M. (1984). Kabul Günleri. F. Halıcı (Ed.) Türk Halk Edebiyatı ve Folklorunda Yeni Görüşler I, Türk Folklor ve Halk Edebiyatı Kongre Bildirileri, içinde (59-65), Konya.
• T.C. S.G.K http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/sgk/tr/emekli/emeklilik_kavrami/emeklilik (erişim tarihi: 12.10.2020).
• Thompson, P. (1999). Geçmişin Sesi. (Ş. Layıkel, Çev.), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları,
• TÜİK (2019) https://data.tuik.gov.tr/tr/display-bulletin/?bulletin=adrese-dayali-nufus-kayit-sistemi-sonuclari-2019-33705 (Erişim tarihi 13.10.2020).
• Üredi, L. (2018). Bilimsel Araştırma Türleri: Nitel ve Nicel Araştırma. D. A. Arslan (Ed.) Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntem ve Teknikleri, içinde (131-158), Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları.
• Yılmaz, T. (2018). Uluslararası Emekli Göçü: Almanya’da Yaşayan Türk Emekli Göçmen Örneğinde, Ö. Arun (Ed.) Yaşlanmayı Aşmak, içinde (91-120), Ankara: Phoenix Yayınları.
• WHO Guidelines on IntegratedCareforOlder People (ICOPE), 2017.(http://www.who.int/ageing/publications/guidelines-icope/en/ (erişim tarihi: 26.09.2017).