Osmanlı Dönemi Hâşiye Yazan Bosnalı Bazı Müfessirler Üzerine-II 1463-1878

Yıl 2017, Cilt: 5 Sayı: 3, 1 - 14, 01.07.2017

Ekrem Gülşen

Öz

Bir eserin anlaşılması zor olan kısımlarını açıklamak maksadıyla kaleme alınan kitap Demirci: s. 82 , şeklinde tarifi yapılan hâşiye edebiyatı/literatürü, VI/XII. yüzyılın başlarından başlayarak zamanımıza kadar İslâm dünyasının hemen her yerinde pek çok ilim ehli zevat tarafından, tefsirlerin anlaşılamayan, muğlak, müşkil vb. yerlerine tam, eksik, sûre, âyet, dîbâce ve hâşiyetü’l-hâşiye türü eserler kaleme alınmıştır. Bu geleneği devam ettirenlerden biri de Bosna-Hersek kökenli müfessirlerdir. Bu müfessirlerden dördü, zikri geçen türler çerçevesinde Zemahşerî’nin Keşşâf’ına, Kadî Beyzâvî’nin Envâru’t-tenzîl’ine ve Ebussuûd’un İrşâd’ına hâşiye ve talikalar kaleme almışlardır. Bu çalışmada, bu yazarlar ve eserleri ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Tefsir, Bosna-Hersek, Hâşiye, Müfessir, Zemahşerî, Beyzâvî, Ebussuûd.

Evaluation on some Bosnian Commentators Wrote Gloss in Ottoman Period-II 1463-1878

Öz

Gloss literature, which is defined as a literature written for the purpose of explaining difficult parts of a work and making it more understandable, is used by many scholars who have written full or partial gloss on a sura, a verse, or on an incomprehensible and ambiguous parts of the work, starting from the beginning of the VI/XII. century until the present day almost every part of the Islamic world. Some of those commentators continues in this tradition are Bosnia origin. Four of these commentators have been written such glosses on Zemahşerî's Keşşaf, Kadi Beyzâvî’s Envâru’t-tenzîl and Ebussuûd’s İrşâd. In this study, these authors and their works are evaluated.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Commentary, Bosnia, Gloss, Zemahşerî, Beyzâvî, Ebussuûd.

Kaynakça

• Ali Efendi, Hâşiye Alâ Tefsiri’l-Beyzâvî, Süleymaniye Ktp. Veliyüddîn Efendi nr. 81.
• Altıntaş, Ramazan (2010), “Şirvânî Sadreddînzâde”, DİA, İstanbul.
• Bilmen, Ö. Nasûhi (1973), Büyük Tefsir Tarihi, İstanbul.
• Çelebî, Kâtip (1943), Keşfu’z-Zunûn, İstanbul 1943.
• Demirci, Muhsin (2009), Tefsir Terimleri Sözlüğü, İFAV. Yay. (2. baskı) İstanbul.
• el-Belgrâdî, Atâullah b. Muhammed, Ta’lîka ale’l-Beyzâvî, Süleymaniye Ktp. Laleli, nr. 3653/6.
• el-Bosnevî, Muhammed b. Mûsâ es-Serâî (Allâmek), Feth Sûresi Tefsiri, Süleymaniye Ktp. İbrahim Efendi nr. 137.
• el-Bosnevî, Muhammed b. Mûsâ es-Serâî (Allâmek), Risâle-i Besmele, Konya Yusuf Ağa Ktp. nr. 251/3.
• el-Bosnevî, Muhammed b. Mûsâ es-Serâî (Allâmek), Tefsîru Sûreti’l-Fâtiha (el-Hâdî) ve’l-Bakara, İstanbul Üniversitesi Ktp. nr. 563.
• el-Bosnevî, Muhammed b. Mûsâ es-Serâî (Allâmek), Tefsîru Sûreti’l-Fâtiha (el-Hâdî) ve’l-Bakara, Süleymaniye Ktp. Bağdatlı Vehbi Efendi nr. 2096/1.
• el-Bosnevî, Muhammed b. Mûsâ es-Serâî (Allâmek), Tefsîru Sûreti’l-Feth, Süleymaniye Ktp. Şehit Ali Paşa, nr. 2741/6.
• el-Bosnevî, Muhammed b. Mûsâ es-Serâî (Allâmek), Hâşiye alâ Envâri’t-tenzîl ve esrâri’t-te’vîl, Süleymaniye Ktp. Damat İbrahim Paşa, nr. 217.
• el-Habeşî, Muhammed (2004), Câmiu’ş-şurûh ve’l-havâşî, Abudabi.
• el-Mostârî, İbrâhim b. İsmâil el-Bosnevî, Hâşiye alâ dîbâceti tefsîr’l-Beyzâvî, Saraybosna Gâzî Hüsrev Bey Ktp. nr. 4006. el-Muhibbî, Muhammed Emîn b. Fadlullah, Hulâsatü’l-eser fî a’yâni’l-karni’l-hâdî aşar, Mektebetü Hayyâd, Beyrut ts.
• Eyice, Semavi (1996), “Gâzî Hüsrev Bey Külliyesi”, DİA, İstanbul.
• Güler, Remziye Derya (2004), Bosna-Hersek, Gâzî Hüsrev Bey ve Külliyesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), SAÜ. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Hadzimuliç, Mustafa (1935), “Gâzî Husrevbeg ı Gâzî Ali Paşa”, Glasnik, Sarajevo.
• Hanciş, Mehmed (1992), el-Cevherü’l-esnâ fî terâcimi u’lemâi ve şua’râi Busna, (tah. Abdülfettah Muhammed el-Hulv), 1. Baskı, Hecer li’t-tıbâ’ ve’n-neşr, Kahire.
• İpşirli, Mehmet (2005), “Molla Abdülkrim Efendi”, DİA, İstanbul.
• İsmail Paşa (1955), Hediyyetü’l-ârifîn: Esmâü’l-müellifîn ve âsâru’l-musannifîn, Dâru ihyâi’t-türâsi’l- Arabî, Beyrut.
• İzgi, Cevat (1994), “Demîrî”, DİA, İstanbul.
• Karçiç, Fikret (1996), “Gâzî Hüsrev Bey Ktp.”, DİA, İstanbul.
• Külekçi, Numan (1985), Ganizâde Mehmed Nâdirî-Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri, Divanı ve Şehnâme’sinin Tenkitli Metni (Yayımlanmamış Doktora Tezi), AÜFEF. Erzurum.
• Mehmet İbrahim (1993), “Gâzî Hüsrev Bey ve Bosna-Hersek’teki Son Durum”, X. Vakıflar Haftası Kitabı, Vgm. Yay. Ankara.
• Nakıçeviç, Ömer (1982), Rukopısna Dejela Bıh Pısaca Na Orıjentalnım jezıcıma Kojı Se Çuvaju u Bıblıotecı Sulejmanıjı u Istanbulu, Analı, Sarajevo.
• Okiç, M. Tayyip (1968), “Gâzî Hüsrev Bey ve Onun Saraybosna’daki Camiine Bir Minare Daha İlave Edilmesine Dâir Bir Vesika”, Necati Lugar Armağanı, Ankara.
• Okiç, M. Tayyip (1996), “Gâzî Hüsrev Bey”, DİA, İstanbul.
• Sadak, Bekir (1992), “Bosnevî”, DİA, İstanbul.
• Süreyya, Mehmed, Sicilli Osmânî, İstanbul ts.
• Bursalı, Mehmed Tahir (1914), Osmanlı Müellifleri, İstanbul.
• Terziç, İzzet (2003), el-İ’nâye bi’l-Kur’âni’l-Kerîm fi’l-Busna, el-Cemiyyetü’l-İslâmiyye fi’l-Busna ve’l- Hersek, 1. Baskı, Mostar.
• Uzun, Mustafa (1996), “Ganizâde Mehmet Nadirî”, DİA, İstanbul.