Türkiye’de Kendi Adına ve Hesabına Çalışanların Sosyal Güvenliği

Yıl 2018, Cilt: 8 Sayı: 1, 67 - 94, 04.05.2018

Nagihan Durusoy Öztepe , Sezgi Akbaş

https://doi.org/10.32331/sgd.421054

Cited By: 2

Öz

Türkiye’de sigortalılık statüsü açısından en heterojen grubu kendi adına ve hesabına çalışanlar oluşturmaktadır. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 4. maddesinin 1. fıkrasının b bendine göre, ticari kazancı nedeniyle gelir vergisi mükellefi olanlar, esnaf ve sanatkârlar, şirket ortakları ve tarımsal faaliyette bulunanlar kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlar olarak tanımlanmaktadır. Bu grubun en önemli özelliği kendi faaliyetlerinden dolayı elde ettikleri gelirin düzensiz ve belirsiz oluşudur. Bu nedenle düzenli prim ödeme alışkanlıkları en zayıf olan sigortalı gruplarından birini oluşturmaktadır. Bu anlamda, kendi hesabına çalışanların sosyal koruma yetersizliği ile karşılaşma olasılığı diğer sigortalı gruplarına göre oldukça fazladır. Bu çalışma, Türkiye’de kendi adına ve hesabına çalışanların gelir düzeyleri ve yaşam standartları ile sosyal güvenlik sistemi arasındaki ilişkiyi ve sosyal güvenlik programlarından ne ölçüde yararlandıklarını saptamayı amaçlamaktadır. Çalışmada, kendi adına ve hesabına çalışanların sosyoekonomik koşulları Türkiye İstatistik Kurumu mikro verilerinden yararlanarak hesaplanmıştır. Yapılan analizler sonucunda, kendi hesabına çalışanların gelir durumu ile sosyal sigortaya kayıtlılık arasında doğru yönlü bir ilişki olduğu, kendi hesabına çalışanların en az 1/3’ünün prim borcu nedeniyle sağlık hizmetlerinden yararlanamadığı, sosyal sigorta edimlerine hak kazanmanın kolaylığı nedeniyle kendi hesabına çalışma statüsünden bağımlı çalışmaya geçişlerin yaşandığı bulgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kendi hesabına çalışma, sosyal güvenlik, sosyal koruma

Kaynakça

• Alper, Y. (2011). Sosyal Güvenlik Reformu ve Finansmanla İlgili Beklentiler. Sosyal Güvenlik Dergisi. 2011/ 1. ss. 7-47.
• Arıcı, K. (2011). Sosyal Sigorta Sisteminin Kara Deliği: Sigortalı Sayılmayanlar Düzenlemesi (5510 sayılı SSGSSK m.6). Sosyal Güvenlik Dergisi. 2011/1 ss. 48-61.
• EC (European Commission) (2014). Social Protection in the Member States of the European Union, the European Economic Area and in Switzerland. [http://www. ec.europa.eu/social/BlobServlet?docId= 5549&langId=en] (Erişim: 24.04.2017).
• EUROFOND (European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions) (2009) Self-Employed Workers: Industrial Relations and Working Conditions. [http://www.eurofound.europa. eu/sites/default/files/ef_files/docs/ comparative/tn0801018s/tn0801018s.pdf] (Erişim: 25.04. 2017).
• Güzel, A., Okur, A. R., Caniklioğlu, N. (2012). Sosyal Güvenlik Hukuku. 14. Baskı. İstanbul: Beta.
• Hatfield, I. (2015). Self-Employment in Europe Report, Institute for Public Policy Research. [http://www.ippr.org/files/ publications/pdf/self-employment-Europe_ Jan 2015.pdf? noredirect=1] (Erişim: 24.04. 2017).
• ILO (International Labour Organization) (2013). Revision of the International Classification of Status in Employment (ICSE- 93). International Conference of Labour Statisticians, 2-11 October 2013. [http:// www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/--- dgreports/---stat/documents/meeting document/wcms_223924.pdf]. (Erişim: 20.04.2017).
• ISSA (International Social Security Association) (2012). Handbook on the Extension of Social Security Coverage to the Self-Employed, Geneva. [http:// socialpro-tection-humanrights.org/resource /hand-book-on-the-extension-of-socialsecurity- coverage-to-the-self-employed].
• Karadeniz, O. (2011). Türkiye’de Atipik Çalışan Kadınlar ve Yaygın Sosyal Güvencesizlik. Çalışma ve Toplum. 2011/2. ss.84-127.
• Karadeniz, Oğuz, (2012a). Sosyal Sigorta Sisteminde Norm ve Standart Sorunu ve Bağımlı Çalışma Statüsüne Sızmalar (4/B’ye Gerek Kaldı Mı?). Sosyal Güvenlik Dünyası Dergisi. S.82. ss.12-24.
• Karadeniz, O. (2012b). Türkiye’de Sağlıkta Dönüşüm Sürecinde Genel Sağlık Sigortası: Kapsam ve Mali Sürdürülebilirlik Açısından Bir Değerlendirme. Sosyal Güvenlik Dünyası Dergisi. S.82. ss.6-18.
• Karadeniz, O. ve Durusoy Öztepe, N. (2013). Türkiye’de Yaşlı Yoksulluğu. Çalışma ve Toplum. 2013/3. ss. 77-102.
• Mutual Information System on Social Protection (2014). Information Base: Social Protection of the Self Employment. [http://www.missoc.org/INFORMATION BASE/COUNTRYSPECIFICDESCS/SEL FEMPLOYED/socialProtectionSelfEmplo yed2014.htm] (Erişim: 25.04.2017).
• Özşuca Ş. ve Toksöz G. (2003). Sosyal Koruma Yoksunluğu, Enformel Sektör ve Küçük İşletmeler. Ankara Üniversitesi SBF Yayınları. Ankara.
• SGK (Sosyal Güvenlik Kurumu) (2013). Sosyal Güvenlik Kapsamındaki Sigortalıların Hak ve Yükümlülükleri. [http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/sgk/tr/ kurumsal/basin_odasi/yayinlar/aktuerya_1] (Erişim: 27.04.2017).
• SGK (Sosyal Güvenlik Kurumu) (2011). Bağ-Kur Zaman Serisi Verileri 1972-2005. SGK (Sosyal Güvenlik Kurumu) (2016). 2016 İstatistik Yıllığı, İş Yeri v e İ ş Kolu İstatistikleri.
• SGK (Sosyal Güvenlik Kurumu) (2018). Temel Göstergeler Ocak-2018. Kişisel İletişim.
• Sözer, A. N. (2014). Türk Genel Sağlık Sigortası. 1. Baskı, İstanbul: Beta. Sözer, A. N. (2015). Türk Sosyal Sigortalar Hukuku. 2. Baskı. İstanbul: Beta.
• Şakar, M. (2014). İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku. 7. Baskı. İstanbul: Beta. TÜİK (2015). Hane Halkı Bütçe Anketi Mikro Veri Seti.
• TÜİK (2015). Gelir ve Yaşam Koşulları Anketi Mikro Veri Seti.
• TÜİK (2016). Hane Halkı İş Gücü İstatistikleri Mikro Veri Seti.
• TÜİK (2017). http://www.tuik.gov.tr/Pre Tablo.do?alt_id=1007 (Erişim: 27.10. 2017).(Erişim: 25.04.2017).