Türkiye’de İş-Aile Yaşamına Yönelik Düzenlemelerin Uluslararası Normlar ve Refah Rejimleri Çerçevesinde Değerlendirilmesi

Yıl 2020, Cilt: Cilt 10 Sayı: Sayı 2, 371 - 392, 20.12.2020

Sera Yıldırım Dalyan

https://doi.org/10.32331/sgd.841165

Öz

XX. yüzyılın son çeyreğinden itibaren, tüm dünyayı etkisi altına alan küreselleşmeyle birlikte Neoliberal politikalar, üretim tekniklerinin değişmesi, düşük vasıf gerektiren düşük ücretli güvencesiz işlerin yaygınlaşması, hizmet sektörünün payının artması gibi gelişmeler ekonomik alanda olduğu kadar sosyal ve kültürel alanı da derinden etkilemiştir. Yaşanan gelişmelerle şekillenen yeni çalışma hayatında özellikle tek çalışanlı aile modelinin varlığını sürdürmesi mümkün olmamış, bir buçuk veya iki çalışanlı aile modeline doğru bir dönüşüm içerisine girilmiştir. Böylece istihdama dâhil olan kadınlar, toplumsal cinsiyet rollerinin getirdiği sorumluluklarla birlikte iş ve aile yaşamı arasında denge sağlamakta zorlanmışlardır. Öte yandan istihdamın kadınlaşması hâlihazırda çok tartışılan evlilik yaşı, doğurganlık ve nüfusun yaşlanması gibi sorunlara da neden olmuştur. Bu doğrultuda, iş ve aile yaşamı dengesi son dönemlerde dikkat çeken konu haline gelmiş, birbirinden farklı fakat birbirleriyle ilişkili iş ve aile alanlarında dengeyi sağlamaya yönelik düzenlemeler ulusal ve uluslararası normlar bağlamında şekillendirilmiştir. Bu makalede, Türkiye’de iş-yaşam dengesine yönelik uygulamalar uluslararası normlar ve refah rejimleri bağlamında karşılaştırılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

uluslararası normlar,, Türkiye,, refah rejimleri,

Kaynakça

• Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. Büyükanne Maaşı: Kadın İstihdamının Desteklenmesi İçin Büyükanne Projesi. [https://www.csgb.gov.tr/home/announcements/0098/ ]. (Erişim: 18 Kasım 2018).
• Alcock, P., May, M. ve Rowlingson, K. (2011). Sosyal Politika Kuramlar ve Uygulamalar. (Editör: Bülent Özçelik). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Aydın, U. (2011). Aile Dostu İş Hukuku Karşılaştırmalı Bir İnceleme. Prof. Dr. Sarper Süzek’e Armağan. (Editör: Süleyman Başterzi). İstanbul: Beta Yayınları.
• Bakırcı, K. (2010). Türk Hukukunda İş ve Aile Sorumluluklarının Uzlaştırılması: Uluslararası Hukuk ve AB Hukuku Çerçevesinde Bir Değerlendirme. Emek Piyasasında Toplumsal Eşitliğine Doğru: İş ve Aile Yaşamını Uzlaştırma Politikaları (Der. İpek İlkkaracan). İstanbul: Mega Bs. 59-86.
• Barnett, R. C. (1999). A New Work-Life Model for the Twenty-First Century. The Annals of the American Academy of Political and Social Science. 562 (1). 143-157.
• BM (2018). Work-Life Balance in the Organizations of the United Nations System Report. [http://www.un.org/womenwatch/osagi/archive/CEB%20-%20work%20life%20balance%2018Feb2008.pdf]. (Erişim: 25 Ekim 2018).
• BMFSFJ. (2013a). Elterngeld und Elternzeit, Bundesministerium für Familie Senioren Frauen und Jugend. Druckerei Arnold Großbeeren. Berlin.
• Brandth B. and Kvande, E. (2016). “Norway”, 12th International Review of Leave Policies and Research 2016. (Editör: Alison Koslowski, Sonja Blum ve Peter Moss). 257-264.
• Büyükcoşkun, S. (2017). Kadın İstihdamının Ortaya Çıkardığı Anne-dışı Bakım Sorunu ve Türkiye’nin Kadın İstihdamı Politikasının Muhtemel Sonuçları. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi. 73. 85-105.
• Crompton, R. and Lyonette, C. (2005). Work-Life ‘Balance’ in Europe. Acta Sociologiga. 49(4). 379-393.
• Daly, M. and Rake, K. (2003). Gender and the Welfare State: Care, Work and Welfare in Europe and the USA. John Wiley and Sons. Cambridge: Polity Press.
• Dedeoğlu, S. (2012). Türkiye’de Refah Devleti, Toplumsal Cinsiyet ve Kadın İstihdamı. Türkiye’de Refah Devleti ve Kadın (Der. Saniye Dedeoğlu ve A. Yavuz Elveren). İstanbul: İletişim Yayınları. 211-229.
• Dulk, L. D., Peper, B., Černigoj Sadar, N., Lewis, S., Smithson, J. and Van Doorne-Huiskes, A. (2011). Work, Family and Managerial Attitudes and Practices in the European Workplace: Comparing Dutch, British and Slovenian Financial Sector Managers. Social Politics: International Studies in Gender, State and Society. 18(1). 300-329.
• Duxbury, L. and Higgins, C. (2001). Work-Life Balance in the New Millennium: Where Are We? Where Do We Need to Go. CPRN Discussion Paper. No: W12.
• Ecevit, Y. (2010). İş ve Aile Yaşamının Uzlaştırılması Bağlamında Türkiye’de Erken Çocukluk Bakımı ve Eğitimi. Emek Piyasasında Toplumsal Eşitliğine Doğru: İş ve Aile Yaşamını Uzlaştırma Politikaları (Der. İpek İlkkaracan). İstanbul: Mega Bs. 88-114.
• EU (1992). 92/241/EEC: Council Recommendation of 31 March 1992 on Child Care. [https://eur-lex.europa.eu/eli/reco/1992/241/oj]. (Erişim:17 Kasım 2018).
• EU (1992). Council Directive 92/85/EEC of 19 October 1992 on the Introduction of Measures to Encourage Improvements in the Safety and Health at Work of Pregnant Workers and Workers Who Have Recently Given Birth or Are Breastfeeding. [https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex%3A31992L0085]. (Erişim: 17 Kasım 2018).
• EU (2010). Council Directive 2010/18/EU: Parental Leave. [http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=uriserv%3Aem0031]. (Erişim: 20 Kasım 2018).
• EU (1997). Council Directive 97/81/EC: The Framework Agreement on Part-Time Work. [https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex%3A31997L0081]. (Erişim: 18 Kasım 2018).
• EUROSTAT (2018). [ https://ec.europa.eu/eurostat/data/database ]. (Erişim: 02 Kasım 2018).
• EUROSTAT (2016). Part-Time Employment of Women in the EU Increases Drastically with Number of Children. [https://ec.europa.eu/eurostat/documents/2995521/7202372/3-07032016-AP-EN.pdf/8cd72560-8188-4ef7-8b50-f286e288d8b8]. (Erişim: 18 Kasım 2018).
• Familienkasse. (2013). Merkblatt Kindergeld. Bundeszentralamt Für Steuern.
• Friedman, Stewart D., Christensen, P. and DeGroot, J. (2001). İş ve Yaşam: Sıfır Toplamlı Oyunun Sonu. Harvard Business Review: İş ve Yaşam Dengesi. İstanbul: Mess Yayınları.
• Greenhaus, J. H., Collins, K. M. ve Shaw, J. D. (2003). The Relation Between Work-Family Balance and Quality of Life. Journal of Vocational Behaviour. 63(1). 510-531.
• Guest, D. E. (2002). Perspevtives on the Study of Work-Life Balance. Social Sciences Information. 41(2). 255-279.
• Hildebrandt, E. (2006). Balance Between Work and Life New Corporate Impositions Through Flexible Working Time or Opportunity For Time Sovereignty? European Societies. 8(2). 251-271.
• ILO (2014). Maternity and Paternity at Work. [https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/@dgreports/@dcomm/@publ/documents/publication/wcms_242615.pdf]. (Erişim: 10 Kasım 2018)
• ILO (2011). World Social Security Report: Providing Coverage in Times of Crisis and Beyond. 2010-2011. Geneva.
• ILO (2000). Maternity Protection Convention 183. [https://www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=NORMLEXPUB:12100:0::NO::P12100_ILO_CODE:C183]. (Erişim: 04 Kasım 2018).
• ILO (1981). Workers with Family Responsibilities Convention 156. [https://www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=NORMLEXPUB:12100:0::NO::P12100_ILO_CODE:C156]. (Erişim: 18 Kasım 2018).
• ILO. (1994). Part-Time Work Convention 175. https://www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=NORMLEXPUB:12100:0::NO::P12100_ILO_CODE:C175]. (Erişim: 18 Kasım 2018).
• İlkkaracan, İ. (2010). Giriş Bölümü. Emek Piyasasında Toplumsal Eşitliğine Doğru: İş ve Aile Yaşamını Uzlaştırma Politikaları (Der. İpek İlkkaracan). İstanbul: Mega Bs. 7-20.
• Kağnıcıoğlu, D. (2013). Refah Devleti̇ Modellerine Göre Avrupa Birliği’nde İş-Yaşam Çatışması ve İş-Yaşam Dengesı̇ Politikaları. Çimento Endüstrisi̇ İşverenleri̇ Sendikası. 27 (1). 22-39.
• Koray, M. (1993). Çalışma Yaşamında Kadın Gerçekleri. Banka-Sigorta İşçileri Sendikası. Basisen: 2.
• Lewis, J. E. (1993). Women and Social Policies in Europe: Work, Family and the State. Edward Elgar Pub.
• Lewis, J. (1992). Gender and the Development of Welfare Regimes. Journal of European Social Policy. 2(3). 159-173.
• Lockwood, N. R. (2003). Work/Life Balance: Challanges and Solutions. SHRM Research. USA. 1-12.
• Meyers, M. K. and Gornick, J. C. (2003). Public or Private Responsibility? Early Childhood Education and Care. Inequality and the Welfare State. Journal Of Comparative Family Studies. 379-412.
• Nakazato, H., Nishimura, J. (2016). “Japan”. 12th International Review of Leave Policies and Research 2016. (Editör: Alison Koslowski, Sonja Blum ve Peter Moss). 203-210.
• Nyberg, A. (2010). Çocuk Bakımına Kamu Desteği ve Ebeveyn İzni İsveç’te Ne Dereceye Kadar Etkili Oldu? Emek Piyasasında Toplumsal Eşitliğine Doğru: İş ve Aile Yaşamını Uzlaştırma Politikaları (Der. İpek İlkkaracan). İstanbul: Mega Bs.
• OECD (2018). Parental Leave Systems. [https://www.oecd.org/els/soc/PF2_1_Parental_leave_systems.pdf]. (Erişim: 10 Kasım 2018).
• OECD (2006). Starting Strong II: Early Childhood Education and Care. [http://www.oecd.org/education/school/startingstrongiiearlychildhoodeducationandcare.htm]. (Erişim: 17.11.2018).
• OECD (2018). OECD Aile İstatistikleri. [https://stats.oecd.org/]. (Erişim: 01 Aralık 2018).
• Özaydın, M. M. (2013). Cinsiyete Dayalı Refah Sınıflandırmaları Temelinde İş ve Aile Yaşamının Uyumlaştırılması Sorunu. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 15(3). 42-72.
• Özdamar, D. (2009). Türk Kadın Hukuku Mevzuatı. Ankara: Seçkin Yayınları.
• Parlak, N. (2016). Avrupa Birliği’nde İş-Yaşam Dengesine Yönelik Uyumlaştırma Politikaları: Ebeveyn İzni. Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi. 1. 56-91.
• Plantenga, J. (2010). Hollanda’da İş ve Aile Yaşamının Uzlaştırılması: Kısmi Zamanlı Çalışma Stratejisinin Faydaları ve Maliyetleri. Emek Piyasasında Toplumsal Eşitliğine Doğru: İş ve Aile Yaşamını Uzlaştırma Politikaları (Der. İpek İlkkaracan). İstanbul: Mega Bs.
• Ray, R. (2008). A Detailed Look at Parental Leave Policies in 21 OECD Countries. DC: Center for Economic and Policy Research. Washington.
• Resmî Gazete (1999). 4447 sayılı Kanun. RG. 25.08.1999-23810.
• Resmî Gazete (2016). Analık İzni veya Ücretsiz İzin Sonrası Yapılacak Kısmı Süreli Çalışmalar Hakkında Yönetmelik. RG. 08.11.2016-29882.
• Resmî Gazete (2003). 4857 sayılı İş Kanunu. RG. 22.05.2003-25134.
• Resmî Gazete (2011). 6111 sayılı Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve Diğer Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun. RG. 25.02.2011-27857.
• Resmî Gazete (1965). 657 sayılı Kanun. RG. 23.07.1965-12056.
• Resmî Gazete (2013). Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik. RG. 16.08.2013-28737. Riedmann, Arnold, Bielenski, H., Szczurowska T. and Wagner, A. (2006). Working Time and Work-Life Balance in EuropeanCompanies: Establisment Survey On Working Time 2004-2005. European Communities.
• Schmidt, M. (2006). Employment, The Family and The Law: Current Problems in Germany. Comparative Labor and Policy Journal. 27 (4). 451-485.
• Silvera, R. (2010). Fransa’da İş ve Aile Yaşamının Uzlaştırılması: Toplumsal Cinsiyet Eşitliği için Yeni Bir Yaklaşım Olarak Parentalizm. Emek Piyasasında Toplumsal Eşitliğine Doğru: İş ve Aile Yaşamını Uzlaştırma Politikaları (Der. İpek İlkkaracan). İstanbul: Mega Bs.
• Sözer, A. N. (2015). Türk Sosyal Sigortalar Hukuku. İstanbul: Beta Yayınları.
• Thévenon, O. Family Policies in OECD Countries: A Comparative Analysis. Population and Development Review. 37(1). 57-87.
• Toksöz, G. (2012). Neoliberal Piyasa, Özel ve Kamusal Patriarka Çıkmazında Kadın Emeği. Türkiye’de Refah Devleti ve Kadın (Der. Saniye Dedeoğlu ve A. Yavuz Elveren). İstanbul: İletişim Yayınları. 103-126.