Evaluation of Certain Provisions of the Turkish Nationality Act No. 5901 in the Context of the Goal of "Preventing Statelessness"

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 2, 1347 - 1405, 31.12.2023

Hande Ünsal

https://doi.org/10.56701/shd.1373034

Öz

The status of statelessness has unfavorable consequences for both states and individuals. For this reason, statelessness has long been on the agenda of international community. To this end, states include various measures in their citizenship regulations. In addition, rules to prevent statelessness are adopted under international conventions. Indeed, the well-established principle of nationality law that "everyone should have a nationality" serves the purpose of preventing statelessness. The principle that "everyone should have a nationality" has also been adopted by the Turkish Nationality Law and various provisions have been included in the Turkish Nationality Act No. 5901 (TNA) to prevent statelessness. Our study is about the evaluation of some provisions of the TNA with a focus on the goal of preventing statelessness. Within the scope of the evaluation, the compatibility of the provisions of the TNA regarding the acquisition and loss of nationality with international conventions in the context of the goal of preventing statelessness is also discussed. One of the most important Conventions on the prevention of statelessness is the 1961 United Nations Convention on the Reduction of Statelessness (CRS), which is exclusively aimed at preventing statelessness. In addition, the European Convention on Nationality (ECN) also includes provisions on the prevention of statelessness. The Republic of Turkey is not a party to the CRS and AVS. However, these Conventions are important as they set general trends and measures to prevent statelessness. Therefore, assessments of the compatibility of the provisions of the TNA with international conventions particularly focus on these two Conventions.

Anahtar Kelimeler

Statelessness, Prevention of statelessness, Turkish Nationality Act, 1961 United Nations Convention on the Reduction of Statelessness, European Convention on Nationality

5901 Sayılı Türk Vatandaşlığı Kanununun Bazı Hükümlerinin “Vatansızlığın Önlenmesi” Hedefi Bağlamında Değerlendirilmesi

Öz

Vatansızlık statüsünün hem devletler hem de bireyler bakımından sakıncalı sonuçları bulunmaktadır. Bu nedenle vatansızlık uluslararası toplumun gündemini uzun süredir meşgul eden konular arasındadır. Nitekim vatandaşlık hukukunun köklü bir ilkesi olan “herkesin bir vatandaşlığı olmalıdır” ilkesi vatansızlık hallerinin önlenmesi amacına hizmet etmektedir. Devletler bu amaçla vatandaşlık düzenlemeleri kapsamında çeşitli önlemlere yer vermektedirler. Ayrıca, uluslararası sözleşmeler kapsamında vatansızlığın önlenmesine yönelik kurallar benimsenmektedir. “Herkesin bir vatandaşlığı olmalıdır” ilkesi Türk Vatandaşlık Hukukunca da benimsenmiş, 5901 Sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu (TVK) kapsamında vatansızlığın önlenmesine yönelik çeşitli hükümlere yer verilmiştir. Çalışmamız TVK’nın bazı hükümlerinin vatansızlığın önlenmesi hedefi odağında değerlendirilmesine ilişkindir. Değerlendirme kapsamında Türk Vatandaşlığı Kanunu’nun vatandaşlığının kazanılmasına ve kaybına ilişkin düzenlemelerinin vatansızlığın önlenmesi hedefi bağlamında uluslararası sözleşmelerle uyumluluğu da ele alınmaktadır. Vatansızlığın önlenmesine ilişkin en önemli sözleşmelerden biri münhasıran vatansızlığın önlenmesine yönelik olan 1961 tarihli Vatansızlığın Azaltılmasına Dair Birleşmiş Milletler Sözleşmesi’dir (CRS). Bunun yanı sıra Avrupa Vatandaşlık Sözleşmesi (AVS) kapsamında da vatansızlığın önlenmesine ilişkin hükümler yer almaktadır. Türkiye Cumhuriyeti CRS ve AVS’ye taraf değildir. Ancak bu Sözleşmeler vatansızlığın önlenmesine ilişkin genel eğilim ve önlemleri belirlemeleri bakımından önem taşımaktadırlar. Bu nedenle Türk Vatandaşlığı Kanunu hükümlerinin uluslararası sözleşmelerle uyumluluğuna ilişkin değerlendirmeler özellikle bu iki Sözleşme üzerinde yoğunlaşmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Vatansızlık, Vatansızlığın önlenmesi, Türk Vatandaşlığı Kanunu, 1961 tarihli Vatansızlığın Azaltılmasına Dair Birleşmiş Milletler Sözleşmesi, Avrupa Vatandaşlık Sözleşmesi

Kaynakça

• Acun Mekengeç, Merve. “Evlenme Yoluyla Türk Vatandaşlığının Kazanılmasında İdarenin Takdir Yetkisi”. Public and Private International Law Bulletin 43/1 (Temmuz 2023), 233-283. https://doi.org/10.26650/ppil.2023.43.1099977
• Alibaba, Arzu. “Türk Vatandaşlığının İrade Dışı Kaybı ve İnsan Hakları”. Milletlerarası Özel Hukukta Güncel Meseleler Sempozyumu. ed. Vahit Doğan vd. 39-59. Ankara: Savaş Yayınevi, 2019.
• Altuğ, Yılmaz. “Vatansızlar Hakkında İki Birleşmiş Milletler Sözleşmesi”. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası 29/1-2 (1963), 201-217.
• Aybay, Rona. Kadının Uyrukluğu Üzerinde Evlenmenin Etkisi. Ankara: AÜSBF Yayınları 1980.
• Aybay, Rona - Özbek Nimet. Vatandaşlık Hukuku. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 4. Baskı, 2015.
• Aygül, Musa. “Evlât Edinme Yolu ile Vatandaşlığın Kaybedilmesi ve Kazanılması”. TBB Dergisi 99 (Mart-Nisan 2012), 45-80.
• Baran Çelik, Neşe. Milletlerarası Özel Hukukta Soybağının Kurulması. Ankara: Yetkin Yayınları, 2021.
• Batchelor Carol A. “Statelessness and the Problem of Resolving Nationality Status”. International Journal of Refugee Law 10/1-2 (1998), 156-183.
• Berki, Osman Fazıl. “Vatansızlık”. AÜHFD 5/1 (1948), 167-192.
• Berki, Osman Fazıl. “Türk Hukukunda Evlenmenin Tâbiiyete Tesiri”. Prof. Dr. H. C. Oğuzoğlu’na Armağan. 86-61. Ankara: Ankara Hukuk Fakültesi Yayınevi, 1972.
• Beninger, Christina - Manjoo, Rashida. “The Impact of Gender Discrimination on Statelessness: Causes, Consequences and Legal Responses”. African Human Mobility Review 8/3 (Eylül-Aralık 2022), 17-40.
• COE, Council of Europe. Explanatory Report to the European Convention on Nationality. Strazburg: COE, 1997. https://rm.coe.int/16800ccde7.
• Danıştay İDDK, Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu. K. 2022/438 (14 Şubat 2022) https://karararama.danistay.gov.tr
• Demirkıran, D. Sümeyra vd. “Yaş Tespitinde Kullanılan Yöntemler”. Dicle Tıp Dergisi 41/1 (Mart 2014), 238-243. https://doi.org/10.5798/diclemedj.0921.2014.01.0410
• Doğan, Vahit. “Aile Hukukundan Kaynaklanan Vatandaşlık Hukuku Sorunları”. Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 10/1 (Ocak 2011), 241-263.
• Doğan, Vahit vd. Türk Vatandaşlık Hukuku, Ankara: Rehber Kitabevi, 19. Basım, 2023.
• Doğan, Vahit. “Vatandaşlık Kanununun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesine İlişkin Kanun Tasarısı Çerçevesinde Bir Değerlendirme”. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 3/2 (1999), 0-0.
• Dolunay, Ayhan. “Vatandaşlık Hukuku Temel İlkelerinin Türk Hukuku ve Kıbrıs Türk Hukuku Açısından Değerlendirilmesi”. TBB Dergisi 122 (Ocak-Şubat 2016), 369-416.
• Ecemiş, Sercan. “Türk Vatandaşlığının Doğum Yeri (Ius Soli) Esasıyla Kazanılması”. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 25/1 (Mayıs 2023), 229-266. https://doi.org/10.33717/deuhfd.1276283
• ECOSOC, United Nations Economic and Social Council. Expert Group on Refugee, Internally Displaced Persons and Statelessness Statistics. New York: ECOSOC, 2022. https://unstats.un.org/UNSDWebsite/statcom/session_54/documents/2023-22-EGRISS-E.pdf.
• Egemen Demir, Işıl. “İdare Hukuku İlkeleri Çerçevesinde Türk Vatandaşlığına Alınma Kararının İptali ve Geri Alınması Kavramları”. TBB Dergisi 139 (Kasım-Aralık 2018), 129-164.
• Erdem, Bahadır B. “4866 Sayılı Kanunla Türk Vatandaşlık Kanunu'nun 5. Maddesinde Yapılan Değişikliğe Göre Türk Vatandaşlığının Evlilik Yolu ile Kazanılması”. MHB 23/1-2 (2003), 339-362.
• Erdem, Bahadır B. Türk Vatandaşlık Hukuku. İstanbul: Beta, 7. Bası, 2019.
• Erten, Rifat. “Türk Vatandaşlığının Yeniden Kazanılması Yollarında Aranan Ortak Şart: Millî Güvenlik Bakımından Engel Teşkil Edecek Bir Hâli Bulunmamak”. Public and Private International Law Bulletin 40/2 (Aralık 2020), 1351–1371.
• Erten, Rifat. “Evliliğin Butlanının Evlenme Nedeniyle Kazanılan Türk Vatandaşlığına Etkisi Hususunda Değerlendirmeler”. Türkiye Adalet Akademisi Dergisi 5/19 (Ekim 2014), 243-278.
• Erten, Rifat. “Türk Vatandaşlığı Kanunu Tasarısı’nın Türk Vatandaşlığının Kazanılmasına İlişkin Hükümleri Hakkında Değerlendirmeler”. Ankara Barosu Dergisi 66/4 (Aralık 2008), 36-41.
• Göğer, Erdoğan. Türk Tabiiyet Hukuku. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 4. Bası, 1979.
• Guerry, Linda - Rundell Ethan. “Married Women’s Nationality in the International Context (1918-1935)”. Clio. Women, Gender, History 43 (2016), 73-94.
• Güner, Cemil. “Yetkili Makam Kararıyla Genel Yoldan Türk Vatandaşlığının Kazanılmasında Öğrenci Olmanın Etkisi”. YBHD 2 (Temmuz 2016), 291-332.
• Güngör, Gülin. “Avrupa Vatandaşlık Sözleşmesi”. MHB 17/1-2 (1997-1998), 229-250.
• Güngör, Gülin. “Vatansızlığın Azaltılmasına Dair Birleşmiş Milletler Sözleşmesinin Bazı Hükümlerinin 5901 Sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu Üzerindeki Etkisi”. AÜHFD 63/3 (2014), 479-507.
• Güngör, Gülin. Tabiiyet Hukuku. Ankara: Yetkin Yayınları, 8. Bası, 2020.
• Harbers, Imke - Steele, Abbey. “Permanent Membership: The Prohibition of Citizenship Renunciation”. International Migration Review (Nisan 2023). https://journals.sagepub.com/doi/epub/10.1177/01979183231165508
• Heater, Derek. Yurttaşlığın Kısa Tarihi. çev. Meral Delikara Üst. İstanbul: İmge Kitabevi 2007.
• IOM, International Organization for Migration. Glossary on Migration. PDF: IOM, 2019. https://publications.iom.int/system/files/pdf/iml_34_glossary.pdf
• ISI, Institute on Statelessness and Inclusion. The World’s Stateless. PDF: Wolf Legal Publishers, 2014. https://files.institutesi.org/worldsstateless.pdf
• Kaneko-Iwase, Mai. Nationality of ‘Foundlings’: Are Your Parents Really ‘Unknown’? Assessment of ‘Foundlinghood’ Under International Law to Avoid Statelessness. Maastricht: Maastricht University, Doktora Tezi, 2020. https://doi.org/10.26481/dis.20200110mi
• Kizir, Mahmut. “Türk Hukukunda Evlat Edinme”. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 17/1 (Haziran 2009), 151-184.
• Koessler, Maximilian. “ ‘Subject,’ ‘Citizen,’ ‘National,’ and ‘Permanent Allegiance’ ”. The Yale Law Journal 56/1 (Kasım 1946), 58-76.
• Lepoutre, Jules. “When Losing Citizenship Is Fine. Denationalisation and Permanent Expatriation”. Cadmus. Erişim 26 Eylül 2023. https://cadmus.eui.eu/bitstream/handle/1814/66370/postprintLepoutre.pdf?sequence=2. Lorenz, Stephan. “Yetişkinlerin Uluslararası Evlat Edinilmesi ve Lex Loci Actus”. çev. Ahmet Cemal Ruhi. MHB 22/2 (2002), 1173-1186.
• Nalçacıoğlu Erden, Hümeyra Zeynep. “Türk Vatandaşlığına Alınma Kararının İptalinde Süre”. MHB 36/1 (Kasım 2016), 1-32.
• Nomer, Ergin. Türk Vatandaşlık Hukuku. İstanbul: Filiz Kitabevi, 26. Bası, 2019.
• Owen, David. “On the Right to Have Nationality Rights: Statelessness, Citizenship and Human Right”. Netherlands International Law Review 65 (Kasım 2018), 299–317. https://doi.org/10.1007/s40802-018-0116-7
• Özbek Hadimoğlu, Nimet - Teksoy, Barış. “Vatansızlığın Azaltılmasına Dair BM Sözleşmesi (1961) Karşısında Türk Vatandaşlığı Kanunu”. TBB Dergisi 107 (Temmuz-Ağustos 2013), 221-244.
• Öztürk, Necla. “Türk Vatandaşlığı Kanunu Tasarısı’nın Vatandaşlığın İrade Dışı Kaybı Yollarına Yaklaşımı”. TBB Dergisi 73 (Kasım-Aralık 2007), 95-131.
• Öztürk, Necla - Yarar, Güven. “Türk Vatandaşlığının Evlat Edinilme Yoluyla Kazanılması”. ASEAD, 7/1 (Şubat 2020), 18-26.
• Öztürk, Neva Övünç. “1951 Tarihli Mültecilerin Hukuki Statüsüne İlişkin Sözleşme Çerçevesinde Mülteci Statüsünün Sona Ermesine Yönelik Ölçütlerin İncelenmesi ve Türk Hukuku Üzerindeki Yansımalarının Değerlendirilmesi”. AÜHFD 65/2 (Haziran 2016), 393-448. https://doi.org/10.1501/Hukfak_0000001816
• Price, Savannah. “The Right to Renounce Citizenship”. Fordham International Law Journal 42/5 (Mayıs 2019), 1547-1582.
• Sargın, Fügen. “Türk Vatandaşlığı Kanunu’nda Değişiklik Yapan 2003 Tarihli ve 4866 Sayılı Kanun Kapsamında Bir Değerlendirme”. AÜHFD 53/l (Şubat 2004), 27-63. https://doi.org/10.1501/Hukfak_0000000492
• Shyam, Radhe. “UN Convention on the Nationality of Married Women”. International Journal of Multidisciplinary Research and Development 2/3 (2015), 719-720.
• Şit Köşgeroğlu, Banu. “İstisnai Yoldan Vatandaşlığın Kazanılmasına İlişkin Genel Esaslar ve Son Değişiklikler Çerçevesinde Türk Vatandaşlığının İstisnai Yoldan Kazanılması”. Hacettepe HFD 7/1 (Haziran 2017), 169–198.
• Şit, Banu. “Modern Vatandaşlık Kavramına Bir Bakış”. TBB Dergisi 76 (Temmuz-Ağustos 2008), 64-82.
• Tanrıbilir, Feriha Bilge. “Avrupa Vatandaşlık Sözleşmesi ve Türk Hukuku”. MHB 22/2 (2002), 791-818.
• Tanrıbilir, Feriha Bilge. “Türk Vatandaşlığı Kanunu Tasarısının Vatandaşlığın Kazanılmasına İlişkin Hükümleri”. TBB Dergisi 75 (Mart-Nisan 2008), 27-62.
• Tanrıbilir, Feriha Bilge. “Türk Vatandaşlığı Kanunu Tasarısı İçin Bazı Öneriler”. TBB Dergisi 81 (Mart-Nisan 2009), 1-38. Tanrıbilir, Feriha Bilge. “Evlenme ve Vatandaşlık”. ÇÜHFD 5/1 (Nisan 2020), 3019-3049.
• Teksoy, Barış. “Türk Vatandaşlığının Kazanılmasındaki Güncel Eğilim ve Anayasal Kurallar Işığında Saklı Nüfusa İlişkin Düzenlemeler”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 76/2 (Haziran 2021), 437-473. https://doi.org/10.33630/ausbf.874916
• Thanawala, Sarah. Preventing statelessness among children born out of wedlock. Tilburg: Tilburg University, Yüksek Lisans Tezi, 2021. http://arno.uvt.nl/show.cgi?fid=154743
• Tiryakioğlu, Bilgin. “Yeni Türk Vatandaşlığı Kanununun Eleştirel Analizi”. Vatandaşlık, Göç, Mülteci ve Yabancılar Hukukundaki Güncel Gelişmeler. ed. Kay Hailbronner vd. 24-66. Ankara: TBB Yayınları, 2011.
• Tütüncübaşı, Uğur. “Türk Vatandaşlığından Çıkma ve 6304 Sayılı Kanun Kapsamında Türk Vatandaşlığından Çıkanların Hakları (Yeni “Mavi Kart” Uygulaması)”. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 13/2 (Aralık 2011), 153-194.
• Uluocak, Nihal. Türk Vatandaşlık Hukuku. İstanbul: Filiz Kitabevi, 1986.
• UNHCR, United Nations High Commissioner for Refugees. Extracts of International Documents Encouraging States to Accede to the 1954 Convention Relating to the Status of Stateless Persons and the 1961 Convention on the Reduction of Statelessness. Cenevre: UNHCR, 2013. https://www.refworld.org/docid/4c21c6822.html.
• UNHCR, United Nations High Commissioner for Refugees. Handbook on Protection of Stateless Persons. PDF: UNHCR, 2014.
• UNHCR, United Nations High Commissioner for Refugees. “Statelessness around the world”. Erişim 27 Eylül 2023. https://www.unhcr.org/ibelong/statelessness-around-the-world/
• UNHCR, United Nations High Commissioner for Refugees. “Global Appeal 2023”. Erişim 27 Eylül 2023. https://reporting.unhcr.org/globalappeal#:~:text=2023%20Global%20planning%20figures&text=117.2%20million%20people%20will%20be,2023%2C%20according%20to%20UNHCR's%20estimations.
• UNHCR, United Nations High Commissioner for Refugees. “Time for all nationality laws to uphold women and men's equality, says UN and civil society leaders”. 27 Eylül 2023. https://www.unhcr.org/news/news-releases/time-all-nationality-laws-uphold-women-and-mens-equality-says-un-and-civil.
• Ünsal Hande. “History of Dual Nationality in Turkish Law: Changing Understanding and Rules”. The Borders of Integration. ed. Bianca Maria Pirani. 250-266. Cambridge Scholars Publishing, 2018.
• Ünsal, Hande. “Çocuk Vatansızlığı”. BÜHFD 3/5 (2022), 69-126.
• Waas, Laura van. Nationality Matters: Statelessness Under International Law. Tilburg: Tilburg University, Doktora Tezi, 2008. https://pure.uvt.nl/ws/portalfiles/portal/1058584/proefschrift_laurawaas_281108_2j_emb.pdf
• Weis, Paul. “The United Nations Convention on the Reduction of Statelessness, 1961”. The International and Comparative Law Quarterly 11/4 (Ekim 1962), 1073-1096.
• Zimmermann Andreas. “Introductory Note by Andreas Zimmermann”. International Legal Materials 37/1 (Ocak 1998), 44-55.