HAKİKAT ÖTESİ ÇAĞDA SOSYAL MEDYA HABERLERİ: Doğrulama Platformları Üzerinden Bir İncelenme

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 2, 97 - 122, 06.07.2023

Mustafa Çöllüoğlu

Öz

Hakiki olanla olmayan arasındaki farkın kaybolmaya başladığı bugünlerde, tartışılan kavramlardan biri de hakikat ötesidir (post truth). İçinde yaşadığımız çağ da kimilerine göre hakikat ötesi çağdır.
Her tür haber, bilgi ve verinin sosyal medya etkisiyle çok hızlı bir şekilde yayılabildiği bugünlerde dezenformasyon, misenformasyon ve hakikat ötesi kavramları nesnel gerçekliğin kavranmasının önünde önemli birer engel olarak durmaktadır. Tam bu noktada İnternet tabanlı medya dolayısıyla sosyal medya mecralarında çıkan haberlerin doğruluğu ya da doğrulanabilirliği önem kazanmaktadır. Türkiye’de 2009 yılı itibariyle kurulmaya başlayan doğruluk platformları, İnternette dolaşan haberlerin/bilgilerin doğruluğunun araştırılabileceği önemli yapılardandır.
Çalışmada pandemi döneminde Türkiye’de Koronavirüsle ilgili çıkan haberler teyit.org ve dogrula.org siteleri üzerinden incelemeye alınmış ve gerçeklikleri ortaya konulmuştur. Doğrulama platformları üzerinden elde edilen sayısal veriler nicel içerik analizi yönetimiyle incelenmiştir. Bunun sonucunda yapılan haberlerin ve yayılan bilgilerin kritik olduğu kriz döneminde, sosyal medya mecraları üzerinden yayılan haberlerin neredeyse tamamına yakınının gerçeği yansıtmadığı sonucu ortaya çıkmıştır. Araştırma sonucu çalışmanın hipotezinde ortaya konulan; sosyal medya kaynaklı haberlerin herhangi bir denetime tabi tutulmadan yayılıyor olması, bu mecralarda dolaşan haberlerin teyide muhtaç haberler kategorisinde değerlendirilmesi düşüncesini destekler niteliktedir. Günümüzde yeni medya mecraları ile yayılan haberlerin gerçekliklerinin tartışma konusu olması bu çalışmanın ortaya çıkmasına vesile olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Hakikat Ötesi, Yeni Medya, Değişen Habercilik, Doğrulama Platformları, Teyit-Doğrula.

Kaynakça

• Alankuş, S. (2008). Yeni Habercilik Arayışları: Hak Odaklı Habercilik, Yurttaş Gazeteciliği, Barış gazeteciliği. Gazeteciliğe Başlarken Okurdan Haber Odasına. İstanbul: IPS Vakfı Yayınları, 112-123.
• Alçiçek, M. (2021). “Bir Belleği Çarpıtma Dinamiği Olarak Post – Truth ve Yeni Medya”. İstanbul: Doğu Batı Düşünce Dergisi. 97: 195-208.
• Alpay, Y. (2021). Yalanın Siyaseti. İstanbul: Destek Yayınları.
• Binark, M.; Bayraktutan, G. (2013). Ayın Karanlık Yüzü: Yeni Medya ve Etik. İstanbul: Kalkedon.
• Castells, Manuel, (2013). "Enformasyon Çağı: Ekonomi, Toplum Ve Kültür", Ağ Toplumunun Yükselişi. (Çev. Ebru Kılıç). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 3.Baskı.
• Çakır, M. (2014). Yeni Medyaya İlişkin Eleştirel Yaklaşım ve Tespitleri İle Christian Fuchs. İstanbul: Doğu Kitapevi.
• Durna, T. (2021). “Yalan Çağına Giden Yolların Taşları Nasıl Döşendi?”. İstanbul: Doğu Batı Düşünce Dergisi. 97: 141-167.
• Fallis, D. (2015). “What is disinformation?”. Johns Hopkins University Library Trends, 63 (3): 401-426.
• Fetzer, J. H. (2004). “Disinformation: The Use Of False Information.” Minds and Machines. 14 (2): 231-240.
• Fuchs, Chirstian. (2020). Sosyal Medya: Eleştirel Bir Giriş. (Çev. D. Saraçoğlu ve İ. Kalaycı). İstanbul: Nota Bene Yayınları.
• Gölbaşı, D.S; Metintaş, S. (2020). “Covid 19 Pandemisi ve İnfodemi”. Eskişehir: ESTÜDAM Halk Sağlığı Dergisi. Covid 19 Özel Sayısı: 126-137.
• Ireton, C.; Posetti, J. (2018). Journalism, ‘Fake News,’ and Disinformation. Paris: UNESCO.
• Işık, Y.S.; Acar, S. (2021). “Sağlığın Bilgisi ve Bilginin Sağlığı: Türkiye’de Toplumun Bilgi İle İlişkisi Sorunu – Salgın Sürecine Dair Bir Değerlendirme”. İstanbul: Doğu Batı Düşünce Dergisi. 97: 169-194.
• Jenkins, H. (2016). Cesur Yeni Medya: Teknolojiler ve Hayran Kültürü (Ed. N. Yeğengil). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Keyes, R. (2004). The Post Truth Era: Dishonesty And Deception İn Contemporary Life. New York: St.Martin's Press.
• Köktürk, M. (2020). “Post Truth ya da Mağaraya Dönüş”. Ankara: Pasajlar Sosyal Bilimler Dergisi. 4: 35-56.
• Marwick, A.; Lewis, R. (2017). Media Manipulation and Disinformation Online. New York: Data and Society Research Institute.
• McIntyre, L. (2019). Hakikat Sonrası (Ed. F. Biçici). İstanbul: Can Sanat Yayınları.
• Neuman, W. L. (2012). Toplumsal Araştırma Yöntemleri. (5b.). İstanbul: Yayın Odası.
• Oxford İngilizce Sözlüğü. (2020). Oxford: Oxford University Press.
• Özkul, O; Şahin, Y; Ender, B. (2022). “Post – Truth Dönemde Hakikat Anlayışının Dönüşümü”. Hukuk Felsefesi ve Sosyoloji Arkivi Sempozyumu. hfsa- sempozyum.com.
• Scheufele, D. A.; Krause, N. M. (2019). Science Audiences, Misinformation, and Fake News. Proceedings of the National Academy of Sciences.
• Toffler, Alvin. (2008), Üçüncü Dalga Bir Fütürist Ekonomi Analizi Klasiği. (Çev. Selim Yeniçeri). İstanbul: Koridor Yayıncılık.
• Tokgöz, O. (2003). Temel Gazetecilik. Ankara: İmge Kitabevi .
• Van Dijk, J. (2016). Ağ Toplumu. İstanbul: Epsilon Yayıncılık.
• Ward S. J. A.; Wasserman H. (2010), “Towards an Open Ethics: Implications of New Media Platforms for Global Ethics Discourse”, Journal of Mass Media Ethics. 25 (4): 275-292.
• Wardle, C.; Derakhshan, H. (2017). “Information Disorder:Toward an Interdisciplinary Framework For Researchand Policymaking". Council of Europe Report DGI 09.
• Yıldırım, A.; Şimşek, H. (2016). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (10.b). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, M. (2021). “Post – Truth Agnotolojisi Doğruluk mu? Cesaret mi?”. İstanbul: Doğu Batı Düşünce Dergisi. 97: 209-234.
• Yüksel, E.; Adıyaman, K.H.; Aydın, N.; Kurt, B.; Çelik, C.; Karaoğlu, E.; Demirel, M. (2015). “İyi Haber de İyi Haber Midir? Haber Değerleri Üzerine Bir İçerik Analizi Çalışması”. Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi Akademik Dergisi. 9(1): 94.
• Elektronik Kaynaklar Castells, M. (2007), “Communication, Power and Counter-power in the Network Society”. [Online] www.ijoc.org/index.php. (Erişim Tarihi: 18.07.2019).
• Çömlekçi, F (2019). “Sosyal Medyada Dezenformasyon ve Haber Doğrulama Platformlarının Pratikleri”. Gümüşhane: Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi. (Erişim Tarihi: 12.06.2023).
• Kurtoğlu, G, B, Doğrulama Platformları ve Dijital Okuryazarlık. https://www.habervesaire.com/dogrulama-platformlari-ve-dijital-okuryazarlik/ (Erişim Tarihi: 28.05.2021).
• Özcan, M. (2018, Ocak), Öznenin Ölümü: Post Truth Çağında Güvenlik ve Türkiye. https://www.insamer.com/tr/uploads/pdf/rapor-oznenin-olumu-post-truth-caginda- guvenlik-ve-turkiye.pdf (Erişim Tarihi: 18.07.2019).
• Rupert, W. (2017, Nisan), Post Truth: The Internet, Education and Democracy. www.rupertwegerif.name/blog/post-truth-the-internet-education-and-democracy (Erişim Tarihi: 18.07.2019)
• Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlük. www.sozluk.gov.tr. (Erişim Tarihi: 18.07.2022).
• https://yenimedya.wordpress.com/2016/11/29/abd-secimlerinde-facebookun-rolu-posttruth- siyaset-algoritmalar-ve-sahte-haberler/ , (Çevrimiçi: 21.07.2019).
• Teyit Medya A.Ş, Teyit nedir. https://teyit.org/nedir/ (Erişim Tarihi: 08.01.2023).
• Teyit Medya A.Ş, Metodoloji ve İlkeler. https://teyit.org/metodoloji-ve-ilkeler/ (Erişim Tarihi: 15.08.2022).
• Teyit Medya A.Ş, Analiz. https://teyit.org/konu/analiz/ (Erişim Tarihi: 08.01.2023).
• Teyit Medya A.Ş, Dosya. https://teyit.org/konu/dosya/ (Erişim Tarihi: 08.01.2023).
• Teyit Medya A.Ş, Ekipten. https://teyit.org/konu/ekipten/ (Erişim Tarihi: 08.01.2023).
• Teyit Medya A.Ş. Teyitpedia. https://teyit.org/konu/teyitpedia/ (Erişim Tarihi: 10.01.2023).
• Dijital Toplum Araştırmaları Derneği, Hakkımızda,www.dijitaltoplumarastirmalari.org/hakkimizda (Erişim Tarihi: 12.01.2023).
• Dijital Toplum Araştırmaları Derneği, Web Sayfası, https://www.dogrula.org/, (Erişim Tarihi: 12.01.2023).