Nevbahtî Ailesinin Şiî Düşüncenin Gelişimindeki Etkisi

Yıl 2019, Cilt: 1 Sayı: 1, 95 - 117, 30.06.2019

Hüseyin Hüseyniyan Mukaddem Çevirmen: Şahin Ahmetoğlu

Öz

Nevbahtîler
Abbâsî halifesi Mansur döneminde Müslüman olmuş ve Abbâsî halifelerinin
hizmetine girmiş İran asıllı bir ailedir. Aile mensupları siyasi, iktisadi ve
içtimai alanda çok önemli eserler telif etmişlerdir. Bu ailenin Şiî düşüncenin
gelişmesinde ciddi etkilerinin bulunduğu bilinmektedir. İsmail b. Ali Nevbahtî
ve Ebû Muhammed Nevbahtî, Nevbahtî ailesinin ilmi alanda meşhur şahsiyetlerindendir.
Onların eserleri mütekellimlerin derslerine konu olmuştur. Yine bu ailenin
meşhurlarından Hasan b. Ruh Şiî-İmâmiyye’nin 12. İmâmı’nın naibliğini
yapmıştır. Onlar, telifleri ile birlikte Müslüman düşünceyi derinden etkileyen
felsefi ve astronomi eserlerini Arapçaya tercüme etmişlerdir. Ailenin fertleri
arasından edipler ve şairler de yetişmiştir. Nevbahtîlerin kelâmî konulara
yönelmesi Bağdat ilim ekolünün güçlenmesine sebep olmuştur. Kelâmî ve felsefi
konularda İslâm fırkalarıyla özellikle de Mu’tezile ile ilmi münazaralar yapmışlardır.
İbn Babeveyh ve Nevbahtî ailesi arasında özellikle istidlal konularında
ihtilaflar meydana gelmiştir. Bu durum Şiî düşüncenin gelişimini yakından
etkilemiştir. Bağdat’taki Şeyh Müfîd mektebi bu tartışmaların ve yönelişlerin
sonucunda ortaya çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Nevbahtî ailesi, İran, Abbâsîler, İslâm Kültürü

The influence of the Nawbahti Family on the Development of Shiite thought

Öz

The
Nawbahtis were Iranian families who became Muslims during the Abbasid caliph
Mansur and entered the service of the Abbasid caliphs. Family members have
published very important works in the political, economic and social fields. It
is known that this family has serious effects on the development of Shiite
thought. Ismail b. Ali Nawbahtî and Abu Muhammad Nawbahtî are among the famous figures
of the Nawbahtî family. Their works have been the subject of the lessons of the
mutakallim. Hasan b. Ruh was the regent of the 12th Imam of the Shi'i-Imamiyya.
They have translated into Arabic the works of philosophy and astronomy that
have profoundly influenced Muslim thought along with their royalties. Among the
members of the family, poets and poets were raised. The tendency of the Nawbahti
to theological issues led to the strengthening of the Baghdad school of
science. They had scientific debates on Islamic and philosophical issues with
Islamic frigates, especially Mu’tezila. There have been disputes between Ibn
Babeveyh and the Nawbahti family, especially on the subject of istidlal. This
situation influenced the development of Shiite thought closely. The Sheikh
Mufid school in Baghdad was the result of these debates and tendencies.

Kaynakça

• KaynakçaAbdullah Halef, Ğanem, Beytü’l-Hikmeti’l-Abbâsî-Irâkati’l-Mâdî ve Ru’yeti’l-Hâdır, 1. Baskı, Bağdat: Beytü’l-Hikme, 2001.Ağabüzürg Tihrani, Muhammed Muhsin, (ö.h.k.1389), ez-Zeriâ ila Tesânîfi’ş-Şîa, 3.baskı, Beyrut: Daru’l-Evda, 1403.Aştiyânî, Abbâs İkbal, Hanedan-e Nevbahtî, Tahran: Tahuri yayınları, 1357/1978.Behrânî, Yusuf, (ö.1168), Hadâiku’n-Nadıra, thk. Muhammed Tâkî İrevânî, Kum: Muessisetu’n-Neşri’l-İslâmî, trz.Belâzûrî, Ahmed b. Yahya, (ö.279), Ensabu’l-Eşraf, thk. İhsan Abbâs-Abdilaziz Dûrî, Beyrut: Daru’n-Neşr, 1400.Cahız, Amr b. Bahr, (ö.255), el-Buhelâ, thk., el-‘Avâmirî ve’l-Carim, 1.baskı, Beyrut: ed-Daru’l-‘Alemiyye, 1413.Dairetu’l-Maarif Büzürgi İslâmî, 1.baskı, Tahran: Merkez-i Dairetu’l-Maarifi-i Büzürg-i İslâmi, 1368.Dehhoda, Ali Ekber, Lugatnâme, 1. baskı, Tahran: İntişarat-ı Danişgâh-i Tahran: 1372.Ebû’l-Ferec İsfahânî, Makatili’t-Tâlibîn, 3.baskı, Necef: el-Mektebetu’l-Haydariyye, Ofset Kum, Müessiesi Daru’l-Kütüb, 1385.Emin, Muhsin, ‘Ayânu’ş-Şîa, Beyrut: Daru’t-Teâruf, trz.Ensârî, Murtaza, (ö1281), et-Tahare, 1.baskı, Kum: el-Hâdî, 1415.Erdebîlî, Ahmed, (ö.993), Mecma’u’l-Fâide ve’l-Burhan fî Şerhi İrşâdi’l-Ezhân, thk., Muctebâ ‘Irâkî-Ali Penah İştiharî-Hüseyin Yezdi, Kum: İntişarat-i Camie-i Moderrisîn, 1403.Golpayganî, Seyyid Muhammed Rıza, (ö.1373/1994), et-Tahare, Kum: Daru’l-Kurani’l-Kerîm, trz.Golpayganî, Seyyid Muhammed Rıza, (ö.1373/1994), Netaîcu’l-Efkâr fî Necâseti’l-Efkâr, takrirat Ali Kerimî Cöhremî, , Kum: Daru’l-Kurani’l-Kerîm, 1357/1978.Hacı Halife, Mustafa b. Abdillah, (ö.1064/), Keşfu’z-Zünûn an Esamî’l-Kütüb ve’l-Fünûn, Beyrut: Daru’l-Fikr, 1414.Hatip el-Bağdâdî, Ahmed b. Ali, (ö.463), Târîhu Bağdat, thk., Mustafa Abdilkâhır ‘Ata’, Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1417.Hekîm, Seyyid Muhsin, (ö.1390), Müstemsiku ‘Urveti’l-Vuskâ, Kum: Kitabhane-i Ayetullah Mar’aşî, 1404. Hillî, Hasan b. Yusuf, (ö.674/), Envâru’l-Melekût fî Şerhi’l-Yâkût, Kum: İntişarat-ı Şerîf Rıza, 1363.Humeynî, Seyyid Ruhullah, (ö.1368/1989), Kitabu’t-Tahare, Kum: İsmiliyan, 1410.Hürr Amilî, Muhammed b. Hasan, (ö.1104), Emelü’l-Âmel, thk., Seyyid Ahmed Hüseynî, Bağdat: Mektebetü’l-Endülüs, 1404.İbn Ebi’l-Hadid, Abdilhamid, (ö.656), Şerhu Nehci’l-Belağa, thk., Muhammed Ebû’l-Fazl İbrahim, Beyrut: Daru İhyâi’t-Türasi’l-Arabî, 1386.İbn Esîr, Ali b. Ebi’l-Kerem, (ö. 630), el-Kâmil fi’t-Târîh, thk., Abdullah Kâdı, 1.baskı, Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye 1407.İbn Hacer, Muhammed b. Ali, (ö.852), Lisanu’l-Mîzan, thk., Muhammed Abdirrahman Mer’aşlî, Beyrut: Daru’l-İhyai’t-Turasi’l-‘Arâbî 1416.İbn Hallikân, Ahmed b. Muhammed, (ö.681), Vefâyâtu’l-‘Ayân ve Enbâi’ Ebnâ’i’z-Zaman, thk. İhsan Abbâs, Beyrut: Dâru’s-Sadr trz.İbn Hamza et-Tûsî, (ö.560), es-Sâkıb fi’l-Menâkıb, thk., Nebîl Rıza Alvan, 2.baskı, Kum: Ensariyan 1412.İbn Şehrâşûb, (ö.588), Menâkıbu Âl-i Ebî Tâlib,thk., Necef araştırmacılarından bir grub, Necef: Matba’tu’l-Haydariyye, 1376.İbn Tâvûs, Ali b. Mûsâ (ö.664), Ferec’l-Mahmûm fî Târihi Ulemai’n-Nücûm, byy.: Daru’z-Zahâiru’l-Matbu’ât, trz.İbnu’n-Nedîm, Muhammed b. İshak, (ö.380), el-Fihrist fî Ahbâri’l-Ulema’i’l- Musannıfîn mine’l-Kudema’ ve’l-Muhaddisîn ve Esma’i Kütübihim, thk., Rıza Teceddüd, byy. trz.İkbal, Abbâs, Hânedân-ı Nevbahtî, Tahran: Tahurî, 1357.Kehhale, Ömer Rıza, Mu’cemu Kabâîli’l-Kadimiyye ve’l-Hadisiyye, Beyrut: Daru’l-İlm li’l-Mullayîn, 1388.Kıftî, Ali b. Yusuf, (ö.646), Tarihu’l-Hükema’ (Ahbaru’l-Ulema’ bi Ahbari’l-Hükema’), h. 11.yüzyıl Farsça çevirisi, be Kuşeşi Behmen Darâyî, 1.Baskı, Tahran: İntişarat-ı Danişgâh-i Tahran, 1371.Kohlberg, Ethan, Kitabhâne-i Seyyid b. Tavus ve Ahval-i ve Asâr-i Ou, çev., Ali Karâi ve Resul Ca’feriyan, Kum: Kitabhane-i Abdillah Mar’aşî, 1413.Massignon, Louis, Kevs-e Zendegiî Hallâc, çev. Revan Ferhadi, 3. Baskı, Tahran: Menuçehrî, 1357/1978.Meclisî, Muhammed Bakır, (ö.1110), Biharu’l-Envâri’l-Cami’a li Düreri Ahbari’l-Eimmeti’l-Ethar, Beyrut: Müessisetu’l-Vefa’, 1403.Mes’udî, Ali b. Hüseyin, (ö.346), Mürucü’z-Zeheb ve Ma’adinu’l-Cevher, 2.baskı, Kum: Müessisetu’l-Daru’l-Hicre, 1409.Meşkûr, Muhammed Cevat, Tercüme-i Fıraki’ş-Şîa-yı Nevbahtî, Tahran: İntişarat-ı Bonyad-ı Ferheng-i İran, 1353.Miskeveyh, Ebû Alî, (ö.421), Tecâribu’l-Ümem, thk., Ebû’l-Kâsım İmâmî, Tahran: Daru’s-Surûş, 1377/1998.Modarres, Hüseyin, Mukaddime-i ber Fıkh-i Şîa, Meşhed: Bonyadi Pejuhişha-yi İslâmî, 1368.Muhaddis Kummî, Abbâs, (ö.1395), el-Künya ve’l-Elkâb, 3.baskı, Necef: Matba’atu’l-Haydariyye, 1389.Necaşi, Ahmed b. Ali, (ö.450), Ricâlü’n-Necâşî, thk., Seyyid Musa Şebîri Zencânî, 4. baskı, Müessisetu’n-Neşri’l-İsâmî, 1413.Necefî, Muhammed Hasan, (ö.1266), Cevâhiru’l-Kelâm Abbâs Kuçânî, Tahran: Daru’l-Kitabi’l-İslâmiyye, 1367/1988.Nerâkî, Molla Ahmed (ö.1245), Müstenidu’ş-Şîa, thk., Müessisetu Âl-i’l-Beyt, Meşhed: Müessisetu Âl-i’l-Beyt, 1415.Nevbahtî, Hasan b. Musa (ö.h.3. asır), Fıraku’ş-Şîa, 2.baskı, Beyrut: Daru’l-Evda’, 1404.Sadr, Seyyid Hasan, (ö.1354), Tesisu’ş-Şîa li Ulûmi’l-İslâm, Tahran, Menşûrât-ı İlmî, trz.Sadûk, Muhammed b. Ali (ö.381), el-Mukni’, Kum: Müessesetu’l-İmâm el-Hâdî, 1415.Sem’ânî, AbdilkerÎm, (ö.562), el-Ensâb, taktim ve ta’lîk Abdullah Ömer Bârûdî, 1.Baskı, Beyrut: Daru’l-Cenan, 1408.Şeyh Müfîd, Muhammed b. Muhammed b. Nu’man, (ö.413), el-Evâilu’l-Makâlat Müsannefatu eş-Şeyh el-Müfîd, IV, Kum, el-Mötemru’l-‘Alemî li’l-Elfiyyeti eş-Şeyh el-Müfîd, 1413.Şeyh Müfîd, Muhammed b. Muhammed b. Nu’man, (ö.413), el-Fusulü’l-‘Aşere, Müsannefatu eş-Şeyh el-Müfîd, III, Kum, el-Mötemru’l-‘Alemî li’l-Elfiyyeti eş-Şeyh el-Müfîd, 1413.Şeyh Müfîd, Muhammed b. Muhammed b. Nu’man, (ö.413), el-Mesailu’s-Sereviyye,, Müsannefatu eş-Şeyh el-Müfîd, VII, Kum, el-Mötemru’l-‘Alemî li’l-Elfiyyeti eş-Şeyh el-Müfîd, 1413.Şeyh Müfîd, Muhammed b. Muhammed b. Nu’man, (ö.413), Tashîhu’l-İ’tikat, Müsannefatu eş-Şeyh el-Müfîd, V, Kum, el-Mötemru’l-‘Alemî li’l-Elfiyyeti eş-Şeyh el-Müfîd, 1413.Taberî, Muhammed b. Cerîr, (ö.310), Tarihu’t-Taberî, thk., Muhammed Ebû’l-Fazl İbrahim, Beyrut: Ravasu’t-Turâsi’l-Arabî, trz. Tûsî, Muhammed b. Hasan, (ö.460), el-Fihrist, thk. Cevad Kayyûmî, 1.baskı, Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 1417.Tûsî, Muhammed b. Hasan, (ö.460), İhtiyaru Ma’rifeti’r-Ricâl,(Ricâlü’l-Keşşî), thk., Seyyid Hasan Mustafa, Meşhed, Danişkede-i İlahiyat ve Maarif-i İslâmî, 1348.Zehebî, Muhammed b. Ahmed, (ö.748), Tarihu’l-İslâm ve Vefeyâtu’l-Meşâhîr ve’l-A’lâm, thk., Ömer Abdi’l-İslâm Tedmeri, Beyrut: Daru’l-Kitabi’l-Arab, 1409.