Ahmad Kasravi’s Views within the Context of Modern Shiism Criticism and the Pakdiniyan Movement

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 2, 126 - 156, 31.12.2020

Şahin Ahmetoğlu

https://doi.org/10.48203/siader.745947

Cited By: 2

Öz

Ahmad Kasravi, one of important thinkers of Iran in the first half of the 20th cen-tury, is one of the scientists searched the solutions of the problems of that period he lived. He stepped into the political and social life with Constitutional Revolution and he witnessed the cases centered in Tabriz. Being a government official of him in different regions in Iran caused getting to know the society closely. His work includes different areas such as political, social, philology, religion, sect, culture, history and folkway. In addition, he started his activity with publishing magazines and newspapers and he wrote his works criticizing sectarian and religious issues. In particular, his research on Shiism, thoughts about the occurrence of this sect and sometimes his interrogator and judgmental statements about its view points targeted him. The Shia ulama reacted harshly against his criticism and declared him an infidel and apostate. In our research, Ahmad Kasravi’s life, works, religious, sectarian, political and social views will be discussed, The Pâkdînîyan movement that he leaded will be reviewed and the criticisms about him will be revealed using original sources.

Anahtar Kelimeler

Ahmad Kasravî, Iran, Religion, Islam, Shia, Pâkdînîyan Movement

Modern Dönem Şiîlik Eleştirileri Bağlamında Ahmed Kesrevî’nin Görüşleri ve Pâkdinîyân Hareketi

Öz

20. yüzyılın ilk yarısında İran’ın önemli düşünürlerinden biri olan Ahmed Kesrevî, yaşadığı dönemin sorunlarına çözüm arayışına girmiş bilginlerdendir. Siyasi ve içtimaî hayata Meşrutiyet Devrimi ile birlikte adım atmış, Tebriz merkezli birçok önemli olaya şahit olmuştur. Onun İran’ın farklı bölgelerinde devlet memurluğu yapması, toplumu daha yakından tanımasına sebep olmuştur. Kesrevî’nin çalışma-ları siyasi, içtimai, filoloji, din, mezhep, kültür, tarih ve örf gibi çeşitli alanları içer-mektedir. Bununla birlikte Kesrevî, faaliyetlerine dergi ve gazete neşrederek başla-mış, dinî ve mezhebî konularda tenkidî yönüyle öne çıkan eserler kaleme almıştır. Özellikle Şiîlik üzerine yaptığı çalışmalar, bu fırkanın ortaya çıkışı ve görüşleriyle ilgili sorgulayıcı ve bazen de yargılayıcı açıklamalarda bulunması onu hedef hâline getirmiştir. Şiî ulema, Kesrevî’nin sert eleştirilerine karşı büyük bir tepki göstermiş, onu kâfir ve mürted ilan etmiştir. Çalışmamızda Ahmed Kesrevî’nin hayatı, eserleri, dinî, mezhebî, siyasi ve içtimaî görüşleri ele alınacak, kurmuş olduğu Pâkdînîyân hareketi incelenecek, kendisine yöneltilen eleştiriler orijinal kaynaklardan yararlanıla-rak açıklığa kavuşturulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ahmed Kesrevî, İran, Din, İslâm, Şiilik, Pâkdinîyân Hareketi

Kaynakça

• Abbaslı, Mirza. “Safevîlerin Kökenine Dair”. Belleten XL/158 (1976), 287–329.
• Atalan, Mehmet. Muhammed b. el-Hanefiyye ve Anadoludaki Tezahürleri. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2007.
• Atalan, Mehmet. Şiîliğin Farklılaşma Sürecinde Ca’fer es-Sâdık’ın Yeri. Anka-ra: Araştırma Yayınları, 2005.
• Asîl, Huccetullah. Seyrî der Endişe-i Siyas-î Kesrevî. Tahran: Emîr-i Kebîr, 1356/1977.
• Azer, Ali. Azadistan Devleti ve Şeyh Muhammed Hıyâbânî. çev. Eloğlu. Yayı-na hazırlayan Seyfettin Altaylı. Ankara: Elektronik İletişim Ajansı, 1995.
• Benli, Yusuf. Hicri II. Asırda Kûfe Merkezli Şiî Nitelikli Gulât Hareketler. Har-ran: Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2000.
• Bilgin, Orhan. “Seyyid Ahmed Kesrevî”. 311. İstanbul: TDV İslam Ansiklopedi-si, 2002.
• Bozan, Metin. İmamiyye’nin İmamet Nazariyyesinin Teşekkül Süreci. İstanbul: İSAM Yayınları, 2009.
• Palmira, Brummet. “The Myth of Shah İsmail Safavi: Political Rhetoric and “Di-vine” Kingship”, Medieval Christian Perceptions of İslam: A Book of Es-says. 331-363. ed. J. Victor Tolan, New York 1996.
• Ca’ferîyân, Resul. Cereyanhâ ve Sazmanhâ-yi Mezhebî-Siyasi-î İran. Tahran: Müessise-i Ferheng-i Daniş ve Endişe-i Muasır, 1380/2001.
• Çahardehî, Nûreddîn. Daiyân-i Peyamberî ve Hodâî. Tahran: Fethî, 1366/1987.
• Cezâyirî, Muhammed Ali. “Kesrevî ve Berhord-i Şark ve Garb”. İrannâme 8/31 (1369/1990), 391–410.
• Destgayb, Abdülali. Nakd-i Âsâr-ı Ahmed Kesrevî. Tahran, 1357/1978.
• Dilek, Kaan. “İran’da Meşrutiyet Hareketi ve Dönemin Siyasi Gelişmeleri”. Aka-demik Orta Doğu 2/1 (2007), 49-68.
• Doustdar, Mohammad Haghighi. The Religious Thought of Abmad Kasravï Tabrîzî. Montreal: Institute of Islamic Studies, Mc Gill University, Master Thesis, 1998.
• Fethi, Asgar. “Kesrevî çe mîguyed?” İrannâme 20/1-2 (1380/2001), 261-275.
• Fezâî, Yusuf. Bâbîgerî, Bahâîgeri ve Kesrevîgerâyî. Tahran: Müessise-i Mat-buâtî Ferhî, 1351/1972.
• Hassebî, Rajabali. Seyyid Ahmet Kasravî-yi Tabrizî’nin Hayatı, Fikirleri ve Eserleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Doktora Tezi, 1980.
• Hoşniyet, Seyyid Hüseyin. Seyyid Mücteba Nevvâb Safevî, Endişehâ, Muba-rezat ve Şehadet-i Ou. İran: İntişarat-ı Menşur Biraderi, 1360/1981.
• Hurremşad, M. B. vd. “Gofteman Hüviyyet-i Milli Cereyan-ı Nasyonalism Kabl ve Ba’d ez İnkılâbi İslâmî (Bâ Tetbîki Endişe-i Ahmed Kesrevî ve İzzettul-lah Sehabî)” 9/1 (2018 1397), 21-48.
• İşcan, Mehmet Zeki. “Bâbîlik-Bahâîlik”. İslam Mezhepleri Tarihi (El Kitabı). 509–530. Ed. Hasan Onat-Sönmez Kutlu. Ankara: Grafiker Yayınları, 3. Basım., 2014.
• Jazayery, M.A. “Kasravi, Iconoclastic Thinker of Twentieth Century Iran”. in A. Kasravi, On Islam and Shi’ism. M.R. Ghanoonparvar. Mazda: Costa Mesa, 1990.
• Jean, Calmard. “Shi’i Rituals and Power II. The Consolidation of Safavid Shi’ism: Folklore and Popular Religion”. Safavid Persia The History and Politcs of an Islamic Society. 139-190. ed. Charles Melville, CMESUC, Cambridge, 1996.
• Kanunpour, Muhammed Rıza. “Pâkdînî der Ârâi Kesrevî: Negerişi Ukelâî be dîn”. İrannâme 20/1–2 (1380/2001), 237-244.
• Kasravi, Ahmad. Shi’ism (Shi’i-Gari). References and additional articles by. M. Amini. USA: Published by: Kitab Corp., 2011.
• Katouzian, Homa. “The Revolt of Shaykh Muhammad Khiyâbânî”. Iran Journal of the British Institute of Persian Studies XXXVII (1999), 153–172.
• Kazvînî, Muhammed. “Enteqadi Edebî ‘Âzerî yâ Zebân-i Bâstân-i Âzerbâygân’”. Mahname-i İranşehr 4/10 (1305/1926), 586-594.
• Kesrevî, Ahmed. Âyîn. Tahran: y.y., 1311/1922.
• Kesrevî, Ahmed. Bahâîgerî. Tahran: y.y., 1322/1943.
• Kesrevî, Ahmed. Behânend ve Dâverî Konend. Tahran: y.y., 1323/1944.
• Kesrevî, Ahmed. Dadgâh. Tahran: y.y., 1323/1944.
• Kesrevî, Ahmed. Dâverî. Tahran: y.y., 1323/1944.
• Kesrevî, Ahmed. Der Pasoh-i Bedhahan. B.y.: y.y., 1324/1945.
• Kesrevî, Ahmed. Der Pîrâmûn-i Edebiyat. B.y.: y.y., 1323/1944.
• Kesrevî, Ahmed. Der Pîrâmûn-i Hıred. Tahran: y.y., 1322/1943.
• Kesrevî, Ahmed. Der Pîrâmûn-i İslam. Tahran: y.y., 1322/1944.
• Kesrevî, Ahmed. Der Pîrâmûn-i Târih. B.y.: y.y., 1358/1999.
• Kesrevî, Ahmed. Der Râh-i Siyaset. Tahran: y.y., 1324/1945.
• Kesrevî, Ahmed. Din ve Cihân. Tahran: y.y., 1323/1944.
• Kesrevî, Ahmed. Engizisyon der İran. Kanal Telegram, 1397/2018.
• Kesrevî, Ahmed. Hodâ bâ Mast. Tahran: y.y., 1323/1944.
• Kesrevî, Ahmed. Kıyam-i Şeyh Muhammed Hiyabânî. Virayeş ve mukaddime Muhammed Ali Humayun Katuziyân. Tahran: Neşr-i Merkez, 1376/1997.
• Kesrevî, Ahmed. “Nejad ve Tebari Safevî”. Mecelle-i Âyende 17 (1322/1943), 356–367.
• Kesrevî, Ahmed. “Rah-i irâd ra hem nemîdânend”. Perçem Nime-i Mâhi 6 (1322/1943), 262–263.
• Kesrevî, Ahmed. Rah-i Rastgerî. Tahran: y.y., 1317/1938.
• Kesrevî, Ahmed. Şeyh Safî ve Tebâreş. Tahran: y.y., 1306/1927.
• Kesrevî, Ahmed. Şiîgerî. Tahran: y.y., 1323/1944.
• Kesrevî, Ahmed. Sûfîgerî. Tahran: y.y., 1323/1944.
• Kesrevî, Ahmed. Tarih-i Meşrutiyet-i İran. Tahran: Emîr-i Kebîr, 2536.
• Kesrevî, Ahmed. Vercavend-i Bunyad. Tahran: y.y., 1322/1943.
• Kesrevî, Ahmed. Zindegânî-i Men. Tahran: y.y., 1323/1944.
• Kesrevî, Ahmed. Âzerî yâ Zeban-i Bastan-i Azerbaycan. B.y.: y.y., trz.
• Ketirayî, Mahmud. “Kitâbşinâsî-i Ahmed Kesrevî”. Ferheng-i İran Zemin, 1351/1972, 18/361–384.
• Kia, Chad. “The Scum of Tabriz: Ahmad Kasravi and the Impulse to Reform Islam”. British Journal of Middle Eastern Studies 39/4 (2014), 498–516.
• Kirmânî, Mirza Ağahan. Heftâd ü Dü Millet. Mukaddime ve talikat M.C. Meşkûr. Tahran: Müessise-i Matbuâtî ’Atâî, 1362/1983.
• Koç, Mehmet Akif. “Modernleşme Sürecinde ‘İran Milliyetçiliği’ Yanlısı Tebrizli Bir Aydın: Ahmed Kesrevî – Hayatı, Şahsiyeti, Dünya Görüşü, Mücadelesi ve Eserleri”. Kadim Akademi SBD 3/2 (2019), 115–155.
• Koç, Merve. Theodore Ebu Kurra’anın İkona Savunusu. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
• Müctehîdî, Mehdî. Ricâl-i Azerbaycan der Asr-ı Meşrutiyet. B.y.: y.y., 1327/1948.
• Nâseh Nâtık, “Sohenâne Der Bare-i Ahmed Kesrevî”, İrannâme 20/1-2, (Behar ve Tabestan 1380/2001), 301-312.
• Nevisâd. Çera Kesrevî ra Koştend!? (Dersha-yî ez Gozeşte Berayi Eknun ve Ayende). Kanal Telegram, 1397/2018.
• Onat, Hasan. “Kerbelâ’yı Doğru Okumak” Akademik Orta Doğu, 2/1 (2007), 1-9.
• Pâkdâmen, Naser. Katl-i Kesrevî. Almanya: İntişarat-ı Foruğ, 3. Basım., 1383/2004.
• Ramyar, Minoo. Sayyed Ahmad Kasravi: Historian, Language Reformer and Thinker. Durham: Faculty of Arts of Durham University, Master Thesis, 1969.
• Teber, Ömer Faruk. “Mezhebî Ayrışmanın Politik Sonuçları: Safevî Tarikatının Siyasallaşması”, İlahiyat Akademi: Altı Aylık Uluslararası Akademik Araş-tırma Dergisi 5 (2017), 193-200.
• Teber, Ömer Faruk vd. “Risâle-i Ca’fer-i Sâdık” Üzerinden Ondört Ma’sumân-ı Pâk On Yedi Kemer-Best, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 10/53 (2017), 914-920.
• Tevânî, Ali Reza Mollâî. “Kesrevî ez Nakd-i Dîn tâ Daiye-i Peyamberî”. Mota-laât-i Tarih-i Ferhengî (Pejuheşnâme-i Encümen-i İranî Târih) 5/19 (1393/2014), 93–118.
• Topaloğlu, Fatih. “Bâbîlik-Bahâîlik”. İslâm Mezhepleri Tarihi. 313-327. Ed. Mehmet Saffet Sarıkaya-Mehmet Ümit. Ankara: Nobel Yayınları, 2020.
• Yezdânî, Suhrab. Kesrevî ve Tarih-i Meşrute-i İran. Tahran: Neşranî, 1376/1997.
• https://www.kasravi.info/
• https://kasravi-ahmad.blogspot.com/
• https://telegram.me/Pakdini
• https://telegram.me/Kasravi_ahmad