‘Sâhibü’l-‘Urve’ Muhammed Kâzım Tabâtabâî Yezdî ve Taklîd Konusundaki Görüşleri

Yıl 2022, Cilt: 4 Sayı: 2, 247 - 283, 31.12.2022

Nizamettin Ergüven

https://doi.org/10.48203/siader.1218762

Öz

Muhammed Kâzım Yezdî, son dönem İmami/Caferî âlimlerinden Şeyh Ensari çizgisinin en büyük temsilcilerinden kabul edilir. O, ilmi ve tasavvufi kişiliğinin yanında İslam dünyasının gayr-i müslimler tarafından işgaline karşı verdiği siyasi fetvasıyla da öne çıkmaktadır. el-‘Urvetü’l-vuskâ adıyla furû fıkhın konularını işlediği eseri nedeniyle Câferî âlimleri nezdinde “Sâhibu’l-‘Urve” ismiyle tanınmıştır. el-‘Urvetü’l-vuskâ, 3260 mesele halinde Yezdî’nin fıkıh konularını veciz şekilde işlediği eserdir. Bu eseri farklı kılan yazıldığı dönemden şu ana kadar, mezhepte müctehîdliğe ilk adımı atan her Câferî âlim tarafından fıkhi meseleler işlenirken onun metninin esas alınmasıdır. Bu nedenle son dönemde üzerine en çok şerh ve haşiye yapılan eserler arasında kabul edilir. Zamanında Irak coğrafyası ve tüm Şî‘a dünyasının en büyük müctehîdi kabul edilen Muhsin el-Hekîm tarafından yapılan on altı ciltlik şerh bunların başında yer alır. Kitabın belli bir sistematik içerisinde meseleleri genelden özele efradını cami kısa öz cümlelerle anlatması bu şöhretinin arkasındaki en başta gelen sebeplerden biridir. Bu kitap müdellel bir kitap değildir. İlmihal geleneğinin devamı bir kitaptır. Bu kitabı öncesinde yazılan kitaplardan ayıran özelliklerinden biri de daha önce usûl-i fıkıh kitaplarında yer alan taklîd/mukallîd/mukalled ile ilgili meseleleri her mukallîdin bilmesi gereken meselelerden biri kabul ettiği için ilmihalin ilk konusu olarak yer vermesidir. Bu kitaptan sonra yazılan ilmihal/istiftaat kitapları bu kitabın yöntemini esas alıp ilk inceledikleri konu taklîd (mukallîd/mukelled) konusu olmuştur. Yezdî taklîd konusundaki görüşlerini 72 meselede özetlemiştir. Taklîd hakkında daha önce mezhep içi ulema tarafından dile getirilen ilkelere kendi kanaatini sistemli bir şekilde işleyerek yeniden sunmuştur. Bu yönüyle sadece kitabın taklîd bölümü esas alınarak, Câferî âlimler tarafından birçok şerh kaleme alınmıştır. Onun taklîd konusundaki görüşlerini şekillendiren ifadeleri şu şekilde özetlenebilir: Her mükellef yaşına gelen mukallîdin kendine bir müctehîd seçmesinin vacip; bir müctehîdi taklîd etmeden ibadet ve muamelat konusunda işlediği amelleri batıl; yeni taklîde başlayan mükellefler vefat eden değil, yaşayan bir müctehîdi ancak taklîd edebililer: mukallîd, müctehîdler arasında a‘lem bildiği müctehîdi ancak taklîd edebilirler. Mezhep içerisinde Kâzım Yezdî’nin, el-‘Urvetü’l-vuskâ eserinin ve özellikle kitabın başındaki taklîd babının özel yeri olduğu çalışmanın geneli göz önüne alındığında daha iyi anlaşılacaktır. Yazıldığı tarihten günümüze kadar taklîd konusunda Câferî camiada yazılan eserler bu eserin yöntemini takip ettiği için ilk başvurulacak eserlerden biri konumundadır.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Kâzım Yezdî, ‘Urvetü’l-Vuskâ, İctihâd, Taklid

‘Sâhibü'l-'Urve’ Muhammad Qâzım Tabâtabâî Yazdî and Its Opinions on Taqlid

Öz

Muhammed Kazım Yazdi is considered one of the greatest representatives of the Sheikh Ansari line, one of the late Imami/Jafari scholars. Besides his mystical personality, he also stands out with his political fatwa against the occupation of the Islamic World by non-Muslims. He was known as "Sahibu'l-'Urve" in the eyes of Jafari scholars because of his work in which he dealt with the subjects of furû fiqh under the name of el-‘Urvetü’l-vuskâ. el-‘Urvetü’l-vuskâ is the work in which Yezdî deals with the subjects of fiqh concisely in 3260 issues. What makes this work different is that it is based on the text of every Jafari scholar who has taken the first step towards being a mujtahid in the madhhab from the time it was written. For this reason, it is considered among the works on which the most annotations and annotations have been made recently. The first of these is the sixteen-volume commentary made by Muhsin al-Hakîm, who was considered the greatest mujtahid of the Iraqi geography and the entire Shia world at the time. One of the main reasons behind this reputation of the book is that it explains the issues from general to specific in a certain systematic way with short concise sentences. This book is not a proprietary book. The continuation of the catechism tradition is a book. One of the features that distinguishes this book from the books written before it is that it includes the issues related to taqlîd/mukallîd/mukalled, which were previously included in the usûl fiqh books, as the first subject of the catechism, since it is one of the issues that every mukallîd should know. The first subject that the ilmihal / istiftaat books written after this book, based on the method of this book, was the subject of taqlîd / mukallîd / mukelled. He summarized his views on taqlîd in 72 issues. He represented his own opinion on the criteria previously expressed by the ulema about taqlîd by operating it in a systematic way. In this respect, many works in the form of commentary were written by Jafari scholars, based only on the imitation part of the book. It will be better understood when the general study is taken into account that Kazım Yezdî's work, el-‘Urvetü’l-vuskâ, and especially the subject of taqlîd at the beginning of the book have a special place in the sect.

Anahtar Kelimeler

Fiqh, Kazım Yezdî, ‘Urvetü’l-Vuskâ, Ijtihad, Taklıd.

Kaynakça

• ‘Allâme el-Hillî, Cemaleddin b Yusuf b. Ali b. Mutahhar, Muhelefü’ş-Şî‘a fî ahkâmi’ş-şerî‘a. Kum: Müessedetü’n-Neşri’l-İslami, 1413.
• ‘Allâme el-Hillî, Cemaleddin b Yusuf b. Ali b. Mutahhar. Tebsîratü’l-müteallimîn fî ahkâmı’d-dîn. Beyrut: Müessesetü’l- A‘lemi’l-Metbû‘ât, 1404/1984.
• Ahûnd Horâsânî, Muhammed Kâzım. Kifâyetü’l-Usûl. Kum: Müessesetü Neşri’l-İslâmî, 1412.
• Behşâyişî, ‘Abdurrahîm ‘Akîkî. Fukahâyi namdâr-ı Şî‘a. Kum: Kütübhâne Ayetullah Mer‘aşî Necefî, ts. Cebûrî, Kâmil Selmân. Seyyid Kâzım Yezdî sîretühü ve edvâu ‘alâ merci‘iyyetihi ve mevâkifihi ve vesâikihi’s-siyâsiyyeti. Kum: Zevi’l-Kurbâ, 1385.
• Cevâhirî, Hasan. Devru’l-İctihâd. Kum: Mecme‘u’l-‘Âlemi lî Ehli’l-Beyt, 1425.
• Emin, ‘Amilî Muhsin Abdülkerîm. A‘yânü’ş-Şî‘a. Beyrut: Dâru’t-Te‘aruf li’l-Metbû‘at, 1402.
• Emînî, Muhammed Hâdî. Ricâlü’l-fikr ve’l-edeb fî’n-Necef hilâl elf ‘am. Necef: Metbu‘atü’l-Edâb, 1384/1963.
• Ergüven, Nizamettin. “Câferî Âlimler Açısından İctihâd Kapısının Açık Olduğu İddiasının Tahlili”, I. Uluslararası Arslantepe Bilimsel Araştırmalar Kongresi. ed. Elif Özdoğlar - Ramil Aliyev. Ankara: İksad Yayınevi 2021.
• Ergüven, Nizamettin. Tarihi Gelişimi Çerçevesinde Câferî Usûlünde İctihâd Teorisi. Malatya: Evin Yayınevi, 2021.
• Fedlî, Abdülhâdî. et-Taklîd ve’l-ictihâd. Beyrut: Merkezü’l-Fikr, 1428/2007.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “İsnâ‘aşeriyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 23/142-147. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Hamid Algar. “Merci-i Taklîd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 29/172-173. İstanbul: TDV Yayınları, 2004.
• Hekîm, Muhsin Tabâtabâî. Müstemsekü’l-‘urveti’l-vuskâ. Lübnan: Daru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arâbiyye, ts. Hırzüddin, Muhammed. Maarifü’r-rical fî teracimi’l-ulema ve’l-üdeba. Kum: Mektebeti Ayetullahi’l-Uzma el-Mar’aşi en-Necefi, 1405.
• Hûî, Ebü’l-Kâsım b Ali Ekber b Haşim Musevi. el-İctihad ve’t-Taklîd. Kum: Dâru’l-Hâdî, 1410.
• Hûî, Ebü’l-Kâsım b Ali Ekber b Haşim Musevi. Minhâcü’s-sâlihîn. Kum: y.y, 1410.
• Humeynî, Ruhullah Mûsevi. el- el-İctihâd ve’t-taklîd. Kum: Müessesetü Tanzîm ve Neşri Esâr İmâm Humeynî, 1418.
• Humeynî, Mustafa, Tahrîru’l-‘urveti’l-vüskâ. Kum: Müessesetü Tanzîm ve Neşri Esâr el-İmâm Humeynî, 1418.
• Işılak, Halil. “İmamiyye Şîasın’da Mercî-i Taklîd Seçimi“. Bilimname 26/2 (2018), 351-373.
• İsfehânî, Muhammed Mehdî el-Mûsevî. Ahsenü’l-vedi‘a fî terâcim-i meşâhîr-i müctehîd’ş-Şi‘a evi’l-bâkiyâtü’s-sâlihâti fî tetmîm-i revdâti’l-cennât. Kum: Müessetü Türâsi’ş-Şî‘a, 1437.
• İslamQuest. İran’ın Dini Medreselerinde Tahsil Sistemi Nasıldır?. www.islamguest.net. Erişim tarihi: 12.12.2022.
• Komisyon, “Nukâti’l-İltikâ evi’t-Takrîb fi’l-İctihâd ve’t-Taklîd Beyne’l-Mezâhib”. Merkezu’l-Buhûsi ve’d-Dirâsâti li Mecm‘a’i't-Takrîb Beyne’l-Mezâhibi’l-İslâmiyye. Risâletü’s-Sekaleyn 30 (1378), 155-165.
• Muhakkık, Mehdi. “Ayetullah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 4/244. İstanbul: TDV Yayınaları, 1991.
• Mişkînî, Mirzâ Ali. Istılâhâtü’l-usûl mu‘zami ebhâsihâ. Kum: Defterü Neşri’l-Hâdî,1413.
• Muhakkık Dâmâd, Mustafa. “Tehevûlât-ı İctihâd-ı Şî‘î der Kern-i Mu‘assır; Hevze hâ, Mekteb hâ ve Rûş ha- Fıkh Seyyid Muhammed Kâzım Tabâtabâî Yezdî” 15/59 (1391), 7-45.
• Muhakkık el-Hillî, Ebü’l-Kasım Necmüddîn Ca‘fer b Hasen b Ebî Zekeriyyâ Yahyâ. Şerâ’i’u’l-İslâm fî mesâ’ili’l-helâl ve’l-harâm. Beyrut : Dârü’l-Edva, 1983.
• Muhammed, Yahya. el-İctihâd ve’t-taklîd ve’l-ihtiyât ve’n-nazer. Lübnan: el-İntişârü’l-‘Arabî, 2000.
• Mutahharî, Murtazâ. Mecmûa-i Âsâr. Tahran: Sadra Yayınları, 1372.
• Necefî, Muhammed Emin. Ulema-i fî rıdvânillâh. Yemen: İntişârâti’l-Hüseyn, 1430/2009.
• Nergisî, Rıza Ramazan. “Ayetullah Seyyid Muhammed Kâzım Yezdî ve Meşrûti”. Feslnâme Âmûze 5 (1383), 282-302.
• Öz, Mustafa. “Şîa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 29/111-114. İstanbul: TDV Yayınları 2004.
• Öz, Mustafa. Başlangıcından Günümüze Şîîlik ve Kolları. İstanbul: Ensar Yayınları, 2011.
• Sadr, Rıza el-İctihad ve’t-Taklîd. Kum: İntişârâtu Defterü Teblîğât, 1415.
• Şehd-i Evvel, Muhammed b. Mekkî ‘Amilî. el-Kavâ‘id ve’l-fevâid. Kum: Kitapfurûşe Müfîd, ts.
• Şenocak, İhsan. İslam Hukukunda Taklîd. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2003.
• Şüşrî, Said b. Nâsır b. Abdulaziz. et-Taklîd ve Ahkâmuhu. Riyâd: Dâru’l-Vaten, 1416.
• Tahrânî, Ağâ Büzürg. Tabakâtü a‘lâmi’ş-Şî‘a. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1430/2009.
• Tebrîzî, Mirza Ali Müderris. Reyhânetü’l-edep fî terâcimi’l-ma‘rûfîn bi’l-künyeti ve’l-edeb. Kum: Kitpfurûş Hiyam, 1374.
• Uçar, Kerim. Şia Âlimleri. İstanbul: Alulbeyt Yayıncılık, 2012.
• Yezdî, Muhammed Kâzım Tabâtabâî. el-‘Urvetü’l-vuskâ cemâ‘atü’l-müderrrisîn. Kum: Müessestü’n-Neşri’l-İslâmî, 1417.
• Zevâre, Ğulâm Murdâgulî. “Ayetullah Seyyid Muhammed Kâzım Yezdî Fakîh Dâneşver ve Merci-i Mücâhidperver”. Ayine-i Pezûheş 23/5-6 (1391), 124-138.