Mehmet Genç's Analytical Critique of the Principles of the Ottoman Economic Worldview and the Accumulation of Power

Yıl 2025, Cilt: 14 Sayı: 2, 119 - 135, 31.08.2025

Yahya Ayyıldız

https://doi.org/10.37460/sid.1694873

Öz

One of the theoretical approaches to explain the Ottoman economic system is Mehmet Genç's principles of provisionism, fiscalism and traditionalism belonging to the Ottoman economic worldview. Considering the fact that science develops through criticism, these principles have been subjected to analytical criticism. The aim of such an attempt is to make the semantic content of these principles clear and distinct. Secondly, to test how compatible these principles are with the Ottoman economic reality. Thirdly, to investigate whether it is possible to explain the Ottoman economic reality with different perspectives. In this study, where the analytical examination method is used, the semantic analysis of the three principles proposed by Genç as well as the extent of the causal link with the Ottoman economic reality have been determined. However, it can be assumed that all systems are divided into two, based on the principles of “capital accumulation” and “accumulation of power”. While capitalism is based on the principle of “capital accumulation”, the Ottoman system is based on the principle of “accumulation of power”. Ottoman economic practices limited the capital accumulation, which had the potential to create an alternative focus of power, and took accumulation of power as a basis. The accumulation of power is present in Genç to a certain extent, not as a concept but as a meaning.

Anahtar Kelimeler

Ottoman , Provisionism , Fiscalism , Traditionalism , Accumulation of Power

Mehmet Genç’in Osmanlı İktisadi Dünya Görüşü İlkelerinin Analitik Kritiği ve İktidar Birikimi

Öz

Osmanlı iktisadi sistemini açıklamaya yönelik teorik yaklaşımlardan biri, Mehmet Genç’in Osmanlı iktisadi dünya görüşüne ait iaşecilik, fiskalizm ve gelenekçilik ilkeleridir. Bilimin eleştiriyle geliştiği gerçeğini göz önünde bulundurarak söz konusu ilkeler analitik kritiğe tabi tutulmuştur. Böylesi bir girişimin amacı, bu ilkelerin anlam içeriğini açık ve seçik hâle getirmektir. İkinci olarak bu ilkelerin Osmanlı iktisadi gerçekliğiyle ne kadar uyumlu olduğunu sınamaktır. Üçüncü olarak Osmanlı iktisadi gerçekliğini daha farklı perspektiflerle açıklama imkânının olup olmadığını soruşturmaktır. Analitik inceleme yönteminin kullanıldığı bu çalışmada Genç’in önerdiği üç ilkenin anlam analizinin yanı sıra Osmanlı iktisadi gerçekliğiyle nedensellik bağının boyutu tespit edilmiştir. Bununla birlikte bütün sistemlerin, “sermaye birikimi” ile “iktidar birikimi” ilkelerine dayalı olmak üzere ikiye ayrıldığı varsayılabilir. Kapitalizm, “sermaye birikimi” ilkesine dayanırken Osmanlı sistemi, “iktidar birikimi” ilkesine dayanır. Osmanlı iktisadi uygulamaları, alternatif bir iktidar odağı oluşturma potansiyeline sahip olan sermaye birikimini sınırlamış ve iktidar birikimini esas almıştır. İktidar birikimi, kavram olarak değil ama anlam olarak Genç’te belirli ölçüde bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı , İaşecilik , Fiskalizm , Gelenekçilik , İktidar Birikimi

Kaynakça

• Amin, s. (2007). Avrupamerkezcilik. M. Sert (Çev.). Chiviyazıları.
• Arrighi, G. (2000). Uzun yirminci yüzyıl. R. Boztemur (Çev.). İmge Kitabevi Yayınları.
• Brenner, R. (1982). The agrarian roots of European capitalism. Past & Present, 97, 16-113.
• Cambridge essential English dictionary. (2011). Erişim Tarihi 08.03.2025, https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/provision.
• Cin, H. & Akyılmaz, S. G. (1995). Feodalite ve Osmanlı düzeni. Selçuk Üniversitesi Yayınları.
• Clark, G. (2013). Fukaralığa veda. E. Demircioğlu (Çev.). Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Clark, J.B. (2007). Essentials of economic theory. Ludwig von Mises Institute.
• Çakır, C. (2021). İmparatorluğun iktisat tarihçisi: Mehmet Genç (1934-2021) hayatı, kişiliği, eserleri. Dîvân, 26(50), 253-281.
• Çizakça, M. (2013). Mehmet Genç ile beraber iktisat tarihi araştırmalarında geçen bir otuzbeş yıl. E. Özvar (Ed.), Türk Tarihçiliğinde Dört Sima içinde (ss. 159-172). Timaş Yayınları.
• Deng, K.G. (2022). Çin'deki vergi devletinin devamı ve etkinliği, MÖ 700-MS 1911. N. Bulut (Çev.). B. Yun-Casalilla, P.K. O’Brien & F.C. Comin (Ed.), Vergi Devletlerinin Yükselişi içinde (ss. 419-440). Selenge Yayınları.
• Eldem, E. (2013). Mehmet Genç’in Osmanlı klasik sistemini algılayışı. E. Özvar (Ed.), Türk Tarihçiliğinde Dört Sima içinde (ss. 173-184). Timaş Yayınları.
• Genç, M. (1999). 19. yüzyılda Osmanlı iktisadî dünya görüşünün klasik prensiplerindeki değişmeler. Divan, 6(1), 1-8.
• Genç, M. (2003). Mehmet Genç ile Osmanlı’da devlet ve ekonomi üzerine. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 1(1), 369-384.
• Genç, M. (2007). Osmanlılar iktisadi ve ticari yapı. TDVİA, C. 33, 525-532.
• Genç, M. (2014a). Devlet ve ekonomi. Ötüken Neşriyat.
• Genç, M. (2014b). Klasik Osmanlı sosyal-iktisadi sistemi ve vakıflar. Vakıflar Dergisi, 42, 9-17.
• Genç, M. (2014c). Modern iktisadi büyüme karşısında Osmanlı sistemi ve ekonomisi. Türkiye Günlüğü, 119, 5-14.
• Genç, M. & Özvar, E. (2021). Osmanlı ekonomisine dair konuşmalar-I. Ötüken Neşriyat.
• Greenwood, A. (2013). Osmanlı’da provizyonizmin uygulama alanlarına bir örnek: İstanbul’un et iaşesi. E. Özvar (Ed.), Türk Tarihçiliğinde Dört Sima içinde (ss. 185-194). Timaş Yayınları.
• Güran, T. (2011). İstanbul’un iaşesinde devletin rolü (1793-1839). İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 44(1-4), 245-275.
• İnalcık, H. (1978). The Ottoman Empire: Conquest, organization and economy. Variorum Reprints.
• İnalcık, H. (2003). Osmanlı İmparatorluğu klasik çağ 1300-1600. R. Sezer (Çev.). Yapı Kredi Yayınları.
• Kubbealtı lugatı. (2024). Erişim Tarihi 08.03.2025, https://lugatim.com/s/%C4%B0%C3%82%C5%9EE.
• Küçükkalay, A.M. (2007). Kaotik bilgiden senkronik bilgiye bir iktisat tarihi teorisyeni: Mehmet Genç. Dîvân, 12(22), 107-164.
• Küçükkalay, A.M. (2022). Mehmet Genç bir âlimin hayat ve ilim serencamı. Ötüken Neşriyat.
• Özden, M. (2024). Content and thematic analysis techniques in qualitative research: Purpose, process and features. Qualitative Inquiry in Education: Theory & Practice, 2(1), 64-81.
• Pamuk, Ş. (2021). Mehmet Genç (1934-2021): Bir büyük imparatorluğun iktisat tarihçisi. Osmanlı Araştırmaları, LVIII, 325-328.
• Salzmann, A. (2013). Mehmet Genç, iktisat tarihçisi. E. Özvar (Ed.), Türk Tarihçiliğinde Dört Sima içinde (ss. 195-212). Timaş Yayınları.
• Schumpeter, J.A. (1991). The Crisis of the tax state. R. Swedberg (Ed.), Joseph A. Schumpeter: The Economics and Sociology of Capitalism içinde (pp. 99-140). Princeton University Press.
• Sencer, M. (1999). Osmanlı toplum yapısı. Sarmal Yayınevi.
• Sezer, B. (1988). Türk sosyolojisinin ana sorunları. Sümer Kitabevi Yayınları.
• Sombart, W. (2008). Burjuva. O. Adanır (Çev.). Doğu-Batı Yayınları.
• Türkçe Sözlük. (1998). TDK Yayınları.
• Tol, N.Ü. (2023). Mehmet Genç üzerine biyografik bir araştırma. Telakki Sosyal Bilimler Dergisi, 3(2), 92-111.
• Wallerstein, I. (1979). The Ottoman Empire and the capitalist world-economy: Some questions for research. Review, 2(3), 389-398.
• Wallerstein, I. (2006). Tarihsel kapitalizm. N. Alpay (Çev.). Metis Yayınları.