DÜNYADA PANDEMİNİN ETKİLERİ ve DAVRANIŞSAL FİNANS KAPSAMINDAKİ DEĞİŞİKLİKLER

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 2, 182 - 205, 20.06.2022

Ela Yağcı

Öz

Kriz, savaş, doğal afetler ve terör gibi ani değişiklikler insan davranışlarında ve duygularında değişikliklere neden olduklarından insanların yatırım tercihleri ve tüketim kalıplarını da etkilemektedir. 2019 yılının sonlarında başlayan ve etkilerini hala çok net olarak hissettiğimiz Covid-19 salgını ile birlikte alınan tedbir ve kısıtlamalar insan hayatında sosyal ve toplumsal etkilerinin yanında ekonomik ve finansal tercih ve kararlarında değişikliklere sebep olmuştur. Bu çalışmanın birinci bölümünde Covid-19 salgının sosyal, toplumsal ve ekonomik etkileri ve bu etkiler karşısında olumlu ve olumsuz etkilenen sektörlerin değerlendirilmesi yapılmış, pandemi etkileri çerçevesinde yatırım ve tasarruflara, istihdama, şirketlere, para ve sermaye piyasalarındaki değişimler açıklanarak, pandemi sürecinde ülke ekonomilerinin salgının yıkıcı etkilerini minimize etmek adına aldıkları önlemler ve teşviklere yer verilmiştir. Çalışmanın ikinci bölümünde davranışsal finans tanım ve tarihçesi, özellikleri ve kavramları irdelenmiş, beklenti teorisi ve psikolojik veriler açıklanmaya çalışılmıştır. Üçüncü bölümde ise pandemi döneminin başlangıcı ve sonrasında kripto para piyasası, konut satışları, VIX endeksi ile BİST değerlendirmesi yapılmış, tüm bunlara bağlı olarak salgının finansal alanda insan davranışlarındaki etkisi, tüketim alışkanlıklarında meydana getirdiği değişiklikler incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

COVİD-19, PANDEMİ, DAVRANIŞSAL FİNANS, YATIRIMCI PSİKOLOJİSİ, TÜKETİCİ DAVRANIŞI

Kaynakça

• Aksoy, E., Teker, T., Mazak, M. & Kocabıyık, T. (2020). Kripto Paralar ve Fiyat İlişkileri Üzerine Bir Analiz: TODA-YAMAMOTO Nedensellik Analizi ile Bir İnceleme. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (37), 110-129.
• Alpago, H. & Oduncu Alpago, D. (2020). Korona Virüs ve Sosyoekonomik Sonuçlar. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, (8), 99-114.
• Arrow, K. J. (1982). Risk Perception in Psychology and Economics, 'Economic Inquiry, 20 (I).
• Aydın, Ü. ve Ağan, B. (2016). Rasyonel Olmayan Kararların Finansal Yatırım Tercihleri Üzerindeki Etkisi: Davranışsal Finans Çerçevesinde Bir Uygulama. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(2), 95-112.
• Baker, S. R., Bloom, N., Davis, S. J., Terry, S. J. (2020). Covid-Induced Economic Uncertainty, NBER Working Paper Series, 26983.
• Barak, O. (2008). Davranışsal Finans: Teori ve Uygulama. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Barberis, N., & Thaler, R. (2002). A Survey of Behavioral Finance. Handbook of Economics and Finance. North-Holland.
• Black, F. (1986). Noise, The Journal Of Finance, 61(3), 529-543.
• Böyükaslan, A. (2012). Bireysel Yatırımcıları Finansal Yatırım Kararına Yönlendiren Faktörlerin Davranışsal Finans açısından İncelenmesi: Afyonkarahisar Örneği. Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• “Çalışan da işveren de borsaya koşuyor”, Deutsche Welle, (Erişim) https://www.dw.com/tr/%C3%A7al%C4%B1%C5%9Fan-da-i%C5%9Fveren-de-borsaya-ko%C5%9Fuyor/a-56610064, 17 Ocak 2022
• Çevik Tekin İ., Pandemi Sürecinde Değişen Tüketici Davranışları, BMIJ, (2020), 8(2): 2331-2347
• De Long, J. Bradford, Shleifer, A., Summers Lawrence, H., Waldmann, R. J. (1990). Noise Trader Risk in Financial Markets, Journal of Political Economy, 98(4), 703-738.
• Deliçay, M. (2021). Perakende E-Ticaretin Yükselişi, Fırsatlar, Sorunlar ve Öneriler, Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı, https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2021/01/Perakende_E-Ticaretin_Yukselisi.pdf
• Doğan, M. (2016). Davranışsal Finans Eğilimleri ile Bireysel Emeklilik Fon Tercihleri Arasındaki İlişkinin Test Edilmesi: Türkiye’deki Banka Çalışanları Üzerine Bir Uygulama. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 30, 339-357.
• Döm, S. (2003). Yatırım Psikolojisi. İstanbul: Değişim Yayınları.
• Ege, İ., Topaloğlu, E. E., Coşkun, D. (2012). Davranışsal Finans ve Anomaliler: Ocak ayı Anomalisinin İMKB’de Test Edilmesi. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 56, 175-190.
• “Equitable Growth, Finance and Institutions Covid-19 Notes”, WorldBank Group, (Erişim) https://pubdocs.worldbank.org/en/776691586478873523/COVID-19-Outbreak-Capital-Markets.pdf, 15 Ocak 2022
• Fama E. F. (1970). Efficient Capital Markets: A Review of Theory and Empirical Work. Journal of Finance, 25(2), 383-417.
• “Fiscal Monitor Database of Country Fiscal Measures in Response to the COVID-19 Pandemic”, International Monetary Fund, (Erişim) https://www.imf.org/en/Topics/imf-and-covid19/Fiscal-Policies-Database-in-Response-to-COVID-19, 04 Ocak 2022
• Fuller, J. R. (2000). Behavioral Finance And The Sources Of Alpha. CFA. President. RJF Asset Management.
• Gazel, S. (2014). Davranışsal Finans: Psikolojik Eşik ve Önyargılar. Ankara: Detay Yayınları.
• Göçmen Yağcılar, G. (2021). Borsa İstanbul’da Covid-19 Etkisi: Kısa Dönemli Sektörler Piyasa Tepkilerinin Endeks Bazında Ölçülmesi. Ekonomi Politika ve Finans Araştırmaları Dergisi, 6(2). 439-463.
• Göksu, A. (2013). Portföy Yatırım Kararlarında Davranışsal Finansın Etkisi: Borsa İstanbul Uygulaması, Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2013.
• Hacıalioğlu, A. & Sağlam, M. (2021). Covid-19 Pandemi Sürecinde Tüketici Davranışları ve E-Ticaretteki Değişimler. Medya ve Kültürel Çalışmalar Dergisi, 3(1), 16-29. Hirshleifer, D. (2014). “Behavioral Finance”, Working Paper Series, August 15, 2014, s. 1-69.
• Hong, H., & Stein, J. C. (1999). A Unified Theory of Underreaction, Momentum Trading, and Overreaction in Asset Markets. The Journal of Finance, 54(6), 2143-2184.
• Kalkan, P. (2021). Pandemi Ekonomisinin İnternet Alışverişine Etkilerinin Analizi. Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Dergisi, 4(8), 740-758.
• Kıyılar, M. ve Akkaya, M. (2016). Davranışsal Finans. İstanbul: Literatür Yayınları.
• “Konut Satış İstatistikleri, Aralık 2021”, Türkiye İstatistik Kurumu, (Erişim) https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Konut-Satis-Istatistikleri-Aralik-2021-45672, 17 Ocak 2022
• “Küresel e-ticaret pazarı %14 artışla 4,9 trilyon dolara koşuyor”, Bloomberght, (Erişim) https://www.bloomberght.com/kuresel-e-ticaret-pazari-14-artisla-4-9-trilyon-dolara-kosuyor-2282063, 18 Ocak 2022
• Mazgit, İ. (2007). Sermaye Piyasalarında Spekülasyon: Tarihin Tekerrürü. Finans Politik& Ekonomik Yorumlar, No:10, 8-11.
• Öner, F. H., İçellioğlu, C. Ş., & Öner, S. (2018). Volatilite Endeksi (VIX) ile Gelişmekte Olan Ülke Hisse Senedi Piyasası Endeksleri Arasındaki Engel-Granger, Eş-Bütünleşme ve Granger Nedensellik Analizi. Finansal Araştırmalar Dergisi, 10(18), 110-124
• Özerol, H. (2011). Davranışsal Finans. İstanbul: Elma Yayınları.
• Perloff, J. M. (2014). Microeconomics with Calculus, Harlow.
• Perşembe, A. (2001). Teknik Analiz mi dedin? Hadi Canım Sen de. Ankara: Scala Yayıncılık.
• Pompian, M. M. (2006). Behavioral Finance and Wealth Management.
• Sharma, A.J. (2014). The Behavioural Finance: A challenge or Replacement to Efficient Market Concept. The SIJ Transactions on Industrial, Finance and Business Management (IFBM), 2(6), 20-35.
• Sönmez, T. (2010). Davranışsal Finans Yaklaşımı: İMKB’de Aşırı Tepki Hipotezi Üzerine Bir Araştırma, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Thaler, R. H. (1999). Mental Accounting Matters. Journal of Behavioral Decision Making, 12(3), 183-206.
• Tversky, A. and Kahneman, D. (1974). Judgment Under Uncertainty: Heuristics and Biases, Science, 185(4157), 1124-1131.
• Tversky, A. ve Kahneman, D. (1979). Prospect Theory: An Analysis of Decision Under Risk. Econometrica, 47(2), 17-25.
• Tversky, A., & Kahneman, D. (1992). Advances in Prospect Theory: Cumulative Representation of Uncertainty. Journal of Risk and Uncertainty, 5(4), 297-323.
• “Türkiye’de e-ticaret hacmi 2020’de yüzde 66 arttı ve 226,2 milyar TL’ye yükseldi.”, Webrazzi, (Erişim) https://webrazzi.com/2021/04/06/turkiye-de-e-ticaret-hacmi-2020-de-yuzde-66-artti-ve-226-2-milyar-tl-ye-yukseldi/, 18 Ocak 2022
• “Veri Analiz Platformu”, Merkezi Kayıt Kuruluşu, (Erişim) https://www.vap.org.tr/yas-gruplari-bazinda-yatirimci-sayilari, 17 Ocak 2022
• Yalçınkaya, T. (2004). Risk ve Belirsizlik Algılamasının İktisadi Davranışlara Yansımaları. TC Muğla Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi.