Vergi Okuryazarlığına Yönelik Ampirik Çalışmalar: Sistematik Bir Literatür Taraması

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 4, 539 - 565, 31.12.2023

Ercan Yelman Veysel İnal , Furkan Beşel

Öz

Mükelleflerin vergi ödemesi noktasında tutum ve davranışlarını etkileyen hususlardan biri de vergi okuryazarlığıdır. Vergi okuryazarlığı en genel haliyle mükelleflerin vergilendirme konularında gerekli olan bilgiye sahip olması ve sahip olunan bu bilgiyi kullanabilme becerisidir. Dolayısıyla vergi okuryazarlığı, mükellefin vergiye karşı göstereceği tutum ve davranışlarını doğrudan veya dolaylı şekilde etkileyebilmektedir. Bu çalışmanın temel amacı, son dönemlerde artan ilgi ve eğilim doğrultusunda gerçekleştirilen vergi okuryazarlığı üzerine yapılan ampirik çalışmaları inceleyerek, bu alanda literatüre genel bir bakış sunmaktır. Araştırmanın amacı doğrultusunda elde edilen bulgular incelendiğinde vergi okuryazarlığı üzerine yazılan ulusal ve uluslararası literatürde 51 ampirik çalışmaya ulaşılmıştır. Ayrıca yapılan çalışmaların tamamında veri toplama aracı olarak anket kullanılmış ve ulusal literatür bu konuda zayıf kaldığı söylenebilir. Bununla birlikte bu çalışma kapsamında elde edilen diğer sonuçlar vergi okuryazarlığı alanına ilgi duyan araştırmacıların daha kapsamlı ve çeşitlendirilmiş bir perspektifle yaklaşmalarına olanak sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

vergi, okuryazarlık, vergi okuryazalığı

Kaynakça

• ABDUL LATİFF, A.R., BANY ARİFFİN, A.N., OMAR, M.R.C. ve HARJİTO, D. A. (2005). Tax Literacy Rate Among Taxpayers: Evidence From Malaysia, Jurnal Akuntansi Dan Auditing Indonesia, 9(1), 1-10.
• ACHARYA, G. VE SİDDİQ A. (2015). Tax Literacy Among Salaried Individuals-An Empirical Study in Dakshina Kannada District of Karnataka, (Erişim Adresi: https://www.researchgate.net/publication/321973578_Tax_Literacy_among_Salaried_Individua ls-An_Empirical_Study_in_Dakshina_ Kannada_District_of_Karnataka).
• AGUSTİ, R.R. ve RAHMAN, A.F. (2023). Determinants Of Tax Attitude İn Small and Medium Enterprises: Evidence from Indonesia, Cogent Business ve Management, 10(1), 1-15.
• ALEXANDER, P., BALAVAC, M., MUKHERJEE, S., LYMER, A., ve MASSEY, D. (2018). Improving tax literacy and tax morale of young adults (No. BAFES23). Department of Accounting, Finance ve Economic, Bournemouth University, Retrieved from https://ideas.repec.org/p/bam/wpaper/bafes23.html (Erişim Tarihi: 01.03.2023).
• ALTINTAŞ, S. (2023). Yedinci Sınıflara Yönelik Matematik Okuryazarlığı Öğretim Programının Geliştirilmesi Ve Etkililiğinin Değerlendirilmesi, Doktora Tezi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Muğla.
• AL-ZAQEBA, M.A.A., HAMID, S.A. MUHAMMAD, I.A. (2018). Tax Compliance Of İndividual Taxpayers: A Systematic Literature Review, International Journal of Management and Applied Science, 4(6), 47-57.
• ARİFİN, S. A. K. ve SRİYONO, S. (2022). The Effect of Tax Literacy, Service Quality of Tax Employees, Financial Attitudes, and Tax Understanding on Taxpayer Compliance, Indonesian Journal of Innovation Studies, 20, 6-20.
• ATABAY, İ., KOÇ, F., ALAMUR, B. ve ÖDER, M.M. (2017). Küçük İşletme Sahiplerinin Vergi Okuryazarlık Düzeylerinin Algılanan Hizmet Kalitesi Ve Müşteri Memnuniyeti Üzerindeki Etkisi: Mali Müşavirlik Hizmetlerine Yönelik Bir Araştırma, 8.Uluslararası Girişimcilik Kongresi-ICE2017, Balıkesir, 725-739.
• BAKAR TÜREGÜN, F., GERÇEK, A., ÇETİN GERGER, G. ve KÜÇÜKSÜLEYMANOĞLU, R. (2023). Vergi Okuryazarlığı Skoru (VOS) Ölçeğinin Geliştirilmesi: Marmara Bölgesinde Alan Çalışması, Maliye Araştırmaları 5, , İstanbul: On İki Levha Yayıncılık.
• BAKAR TÜREGÜN, F., GERÇEK, A., ÇETİN GERGER, G., BENK, S., KÜÇÜKSÜLEYMANOĞLU, E.R., SERBES, H. ve ATEŞ, M.G. (2021). Türkiye'de Üniversite Öğrencilerinin Vergi Okuryazarlığını Belirlemeyen Etkenlerin Faktör Analizi İle İncelenmesi, Bursa: Ekin Yayınevi.
• BAKAR TÜREGÜN, F., GERÇEK, A., ÇETİN GERGER, KÜÇÜKSÜLEYMANOĞLU, R. ve SERBES, H. (2022). Türkiye’de Vergi Okuryazarlığı Skorunun Ölçümü ve Demografik Değişkenlerle İlişkisinin Tespiti, Internatıonal Euroasıa Congress on Scientific Researches and Recent Trends 9, 18-20 February 2022/Antalya – Turkey.
• BAKIRTAŞ, D. ve ATILGAN YAŞA, A. (2020). Vergi Okuryazarlık Düzeyinin Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma: Salihli Belediyesi Örneği, Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi,13(4), 741-757.
• BAYRAKDAROĞLU, A. ve TEPELİ, Y. (2020). Finansal Okuryazarlık: Gençler Üzerinde Muğla İlinde Ampirik Bir Çalışma, 247-287, (Finansal Okuryazarlık Araştırmaları, Ed; Aysel Gündoğdu), Ankara: Gazikitapevi.
• BELLE ISLE, M., FREUDENBERG, B. ve SARKER, T. (2022). The Business Tax Literacy Of Australian Small Businesses, Australian Tax Forum, 37(1), 65 – 103.
• BHUSHAN, P. ve MEDURY, Y. (2013). Determining Tax Literacy of Salaried Individuals – An Empirical Analysis, IOSR Journal of Business and Management, 10(6): 76-80.
• BLECHOVA, B.ve SOBOTOVİCOVA, S. (2013). Analysis of Tax Education in a Business School: a Case Study, Periodica Polytechnica Social and Management Sciences, 24(2), 113-118.
• BORNMAN, M., ve WASSERMANN, M. (2018). Tax Literacy İn The Digital Economy, EJournal of Tax Research, xx(xx), 1–16.
• BRERETON, P., KİTCHENHAM, B. A., BUDGEN, D., TURNER, M., KHALİL, M. (2007). Lessons From Applying The Systematic Literature Review Process Within The Software Engineering Domain, Journal Of Systems And Software, 80(4), 571-583.
• CECHOVSKY, N. (2018). The Importance of Tax Knowledge for Tax Compliance: A Study on The Tax Literacy of Vocational Business Students, Trends in Vocational Education and Training Research. Editors: Nägele, C. and Stalder B. E., VETNET, 113-121.
• CHARDON, T., FREUDENBERG, B. ve BRİMBLE, M. (2016). Tax Literacy İn Australia: Not Knowing Your Deduction From Your Offset, Australian Tax Forum, 31(2), 321-362.
• CVRLJE, D. (2015). Tax Literacy as an Instrument of Combating and Overcoming Tax System Complexity, Low Tax Morale and Tax non-Compliance, The Macrotheme Review, 4(3), 156-167.
• ÇETİN, M. (2022). Sosyal Bilgilerde Yenilikçi Öğrenme Uygulamalarının Kullanımının Öğrencilerin Harita Okuryazarlık Becerilerine, Akademik Başarılarına ve Kalıcılığa Etkisi, Doktora Tezi, Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Niğde.
• DİLEK, S., KESKİNGÖZ, H. ve NERGİZ, E. (2019). Ekonomi Okuryazarlığının Girişimcilik Niyeti Üzerine Etkisi, Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 54 (1), 89-107.
• DURAİ, T. ve King, R. (2017). Tax Literacy of the Salaried Working Class in the Indian Population Median, Direct and Indirect Tax Laws Conference Paper, https://www.researchgate.net/publication/313861252_Tax_Literacy_of_the_Salaried_Working_Class_in_the_Indian_Population_Median/comments (Erişim Tarihi: 01.11.2023).
• ERİKSEN, K., ve FALLAN, L. (1996). Tax Knowledge And Attitudes Towards Taxation; A Report On A Quasi-Experiment. Journal Of Economic Psychology, 17(3), 387-402.
• FALLAN, L. (1999). Gender, Exposure to Tax Knowledge, and Attitudes Towards Taxation; an Experimental Approach, Journal of Business Ethics, 18(2), 173-184.
• FORMANOVÁ, L., MÁDR, M., ANDRLÍK , B. ve HRABALOVÁ, V. (2021). Factors Influencing the Level of Tax Literacy of Students of Bachelor Study Programmes in Economics at Faculties of Economics, DANUBE, 12 (4), 308–323.
• FREUDENBERG, B., CHARDON, T., BRİMBLE, M., ve BELLE ISLE, M . (2017). Tax Literacy Of Australian Small Businesses, J. Austl. Tax'n, 19, 21.
• GENCEL, U., GÖK, M., ve AYDIN, M. (2022). 21. Yüzyılda Mali Yaşam Becerileri Finansal Okuryazarlık ve Vergi Okuryazarlığı, Bursa: Ekin Yayınevi.
• GERÇEK, A., ÇETİN GERGER, G., BENK, S. ve ATEŞ, M.S. (2022). Türkiye’de Mükelleflerin Vergi Okuryazarlığını Belirleyen Faktörlerin Analizi, Internatıonal Euroasıa Congress On Scientific Researches And Recent Trends 9, 18-20 February 2022/Antalya – Turkey, 216-225.
• GERÇEK, A., ÇETİN GERGER, G., BENK, S. ve ATEŞ, M.S., Türkiye’de Vergi Okuryazarlığının Ölçülmesi, Geliştirilmesi ve Vergi Uyumu Üzerindeki Etkisinin Analizi Başlıklı Proje, https://vergiokuryazar.org/ (Erişim Tarihi, 15.12.2023).
• GEYİK, O. ve ALTUNAKAR MERCAN, S.Ş. (2019). Oyun Yöntemiyle Vergi Bilincinin Oluşturulması: Taxlandıa Oyun Uygulamasının İncelenmesi, 3. Uluslararası Ekonomi Siyaset ve Yönetim Sempozyumu, Diyarbakır.
• HAMZAH, A., Rahayu, A.L., Khaerunnisa, H.F., Riska ve Aulia, D.H. (2023). Factors Affecting Community Participation in Paying Land and Building Tax in Kuningan Regency, Jambura Equilibrium Journal, 5(1), 9-16.
• HERAWATİ, N.T., PUTRA YASA, I.N., RESMİ, N.N. ve YASTİNİ, N.L.G. (2022). The Role of Tax Literacy on Economics Undergraduated Students' Tax Awareness, JIA (Jurnal Ilmiah Akuntansi), 7 (1), 111-127.
• IALS, (2011). The Centre For Literacy Le Centre D'alphabâtisation, FALL INSTITUTE 2011: IALS,ttp://www.centreforliteracy.qc.ca/sites/default/files/ENEWSNo2_Nov2011.pdf (Erişim Tarihi: 10.01.2023).
• INTANSARİ, M.R. ve SUPRAMONO, S. (2022). The Effect of Tax Literacy on Tax Compliance: The Moderating Role of Patriotism, Tech Hub Journal, 34, 455-464.
• KAMALUDDİN, A. ve MADİ, N. (2005). Tax Literacy and Tax Awareness of Salaried Individuals in Sabah and Sarawak, National Accounting Research Journal, 3(1), 71-89.
• KİRCHLER, E., HOELZL, E. ve WAHL, I. (2008). Enforced Versus Voluntary Tax Compliance: The ‘Slippery Slope’ Framework, Journal of Economic Psychology, 29 (2), 210-225.
• KORNHAUSER, M.E (2009), The Tax Literacy Project, https://www.americanbar.org/content/dam/aba/publishing/aba_tax_times/09fal/04-focusonprobono.pdf (Erişim Tarihi: 04.03.2022).
• KUHUPARUW, V.J., ARDİANSYAH, A. ve NUNUMETE, L.S. (2022). The Effect of Tax Literacy, Taxpayer Awareness, and Tax Sanctions on Compliance with OP Annual SPT Submission, Budapest International Research and Critics Institute-Journal (BIRCI-Journal), 5(4), 30534-30547.
• KUMAR, M. ve TANWAR, N. (2021). Study of Factors Affecting Tax Literacy of Individual Investors, (UGC Care Journal), 43(4), 85-95.
• KUSUMADEWİ, D.R. ve DYARİNİ, D. (2022). Pengaruh Literasi Pajak, Modernisasi Sistem Administrasi, Insentif Pajak dan Moral Pajak Terhadap Kepatuhan Wajib Pajak UMKM, Jurnal Akuntansi dan Keuangan(JAK), 10(2), 25-38.
• LYON, E. ve CATLİN, J. (2020). Consumer Misconceptions about Tax Laws: Results from a Survey in the United States, Journal of Consumer Policy, 43(2), 807–828.
• MA’RUFAH, K. ve SARİ, R.P. (2023). Moderası Lıterası Pajak: Pengaruh Tıngkat Pendıdıkan Terhadap Kepatuhan Wajıb Pajak Dosen Dı Perguruan Tınggı Surabaya, Equilibrium, 12(2), 134-142.
• MADİ, N., AMRİZAH, K., TAMOİ, J., MULİATİ, B.A.I., AİZİMAH, B.A.S. ve KAMARUZAMAN, J. (2010). Tax Literacy among Employees: Sabah and Sarawak’s Perspective. International Journal of Economics and Finance, 2(1), 218-223.
• MAHAJAN, A. (2022). A Study of Tax Literacy Among The People Of Punjab, Foundation for Organisational Research and Education, 40(2), 1-8.
• MOUČKOVÁ, M. ve VÍTEK, L. (2018). Tax Lıteracy, Acta Unıversıtatıs Agrıculturae Et Sılvıculturae Mendelıanae Brunensıs, 6(57), 553-559.
• NAİTİLİ, S.L., HATTA HAMBALİ, A.J. ve NUROFİK, N. (2022). Tax Incentives and Taxpayer Compliance of Micro, Small and Medium Enterprises: The Moderating Role of Tax Literacy, Journal of Economics Business and Accountancy Ventura, 24(3), 420-430.
• NICHITA, R. A. (2015). Is Tax Lıteracy Impactıng On Tax Behavıor?, Collaboratıon In Complex Systems Fusion Between Arst, Theology, Engineering, Management ve Social Sciences, 33-38.
• NİCHİTA, A., BATRANCEA, L., POP, C. M., BATRANCEA, I., MORAR, I. D., MASCA, E., ROUX-CESAR, A. M., FORTE, D., FORMİGONİ H. ve SİLVA, A. A. (2019). We Learn Not for School but for Life: Empirical Evidence of the Impact of Tax Literacy on Tax Compliance, Eastern European Economics, 57 (5), 397-429.
• OTTO, H.C., DONALD, R. N.ve SCHULTZ, J.J. (1987). Taxpayer Attitudes Toward Tax Audit Risk, Journal of Economic Psychology, 8(3), 299-309.
• ÖNER, F. (2023). “İlkokul İngilizce Öğretmenlerinin Program Okuryazarlık Becerileri işlevsel program bağlamında bir inceleme, Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• ÖZPINAR, İ. (2014), Anket Nasıl Yapılandırılır, (Eğitim Araştırmaları Nicel Nitel ve Karma Yaklaşımlar: Editör: DEMİR Selçuk Beşir), 161-192, Ankara: Eğiten Kitap.
• PASEKOVÁ, M., KOVARİK, M. ve REDİNOVA, H. (2013). Tax Literacy Among Students of Non-Economics Faculties at Tomas Bata University, Journal of Economics, Management and Business, 23 (1), 38-48.
• PHAM, A., GENEST GRÉGOİRE, A., GODBOUT, L., ve GUAY, J.-H. (2020). Tax Literacy: A Canadian Perspective, Canadian Tax Journal/Revue, 68 (4), 987-1007.
• PİCKERİNG, C., ve BYRNE, J. (2014). The Benefits Of Publishing Systematic Quantitative Literatüre Reviews For Phd Candidates and Other Early-Career Researchers, Higher Education Research ve Development, 33(3), 534-548.
• RADOSAVLJEVIĆ, G., LAZEVSKI, A., BABIN, M. ve ERIĆ, M. (2023). Financial Management of Budgetary Revenues via Enhanced Digital Tax Literacy in Serbia, Contemporary Fınancıal Management, 567-582.
• RESMİ, S., PAHLEVİ, R.W. VE SAYEKTİ, F. (2019). Is There a Pattern of Relationships between Financial Literacy, Tax Literacy, Business Growth, and Competitive Advantage on Creative MSMEs in Yogyakarta, Journal of Advanced Management Science, 7(4), 136-141.
• RİSA, N., BİLQİS, G.D. VE SUSANTİ, N.L. (2023). The Effect of Applying Tax Incentives, Tax Literacy and Tax Sanctions on MSME Taxpayer Compliance, JRAK: Jurnal Riset Akuntansi ve Komputerisasi Akuntansi, 14(1), 72-81.
• SAĞDIÇ, E.N. (2019). Vergi Gelirlerini Belirleyen Faktörlerin Bölgesel Analizi: Türkiye Örneği, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 60, 155-168.
• SANDALCI, İ. (2022). Vergi Okuryazarlığını Etkileyen Faktörlerin Yapısal Eşitlik Modeli İle Analizi, Mali Çözüm Dergisi, 32(174), 165-188.
• SANDALCI, U. (2020), Vergi Derslerinin Vergi Okuryazarlığı Üzerindeki Etkisini Belirlemeye Yönelik İkili Lojistik Regresyon Analizi, Vergi Raporu, 255, 125 – 142.
• SHİVAM DUBE, V. VE ASTHANA, P.K. (2022). Determining The Factors Influencing The Tax Literacy: An Empirical Evidence from the Residents of Uttar Pradesh, Indian Journal of Accounting, 54(1), 73-88.
• STANLEY, L. (2021). Determining Tax Literacy of Salaried Individuals - An Empirical Analysis, International Journal of Advances in Engineering and Management (IJAEM), 3(10), 467-473.
• TERZİOĞLU, F., KAPUCU, S., ÖZDEMİR, L., BOZTEPE, H., DUYGULU, S., TUNA, Z. ve AKDEMİR, N. (2012). Simülasyon Yöntemine İlişkin Hemşirelik Öğrencilerinin Görüşleri, Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 19(1), 16 – 23.
• TEYYARE, E. (2018). Maliye eğitiminin vergi okuryazarlığı düzeyine etkisi: Abant İzzet Baysal Üniversitesi Örneği, Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 16(4), 315-333.
• TOKAT, E. (2023). Vergi Okuryazarlığı Üzerine Amprik Bir Çalışma: Marmara Bölgesi Örneği, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• UPA, V.A., SUPARTA, N.K.G.S. ve KARUNDENG, F.E.F. (2021). The Effect Of Tax Lıteratıon And Socıal Envıronment On Tax Awareness In Hıgh School Students, Review Of Behavioral Aspect Studies İn Organizations And Society, 3(1), 21-34.
• VALANTİEJUS, G. (2016). Edukologınıs Požıūrıs Į Mokesčıų Raštıngumo Ugdymą: Prıelaıdos Ir Perspektyvos Lıetuvoje, Socialinių Mokslų Studijos, 8(1): 95-117.
• WİQUAR, R., WİQUAR, S. ve BURNEY, T. (2022). Tax Lıteracy And The Role Of Fınancıal Knowledge: A Study Of Government Inıtıatıves And Indıvıdual Investors From Delhı Ncr, EPRA International Journal of Economic and Business Review, 10(5), 6-11.
• XİAO, Y.ve WATSON, M. (2019). Guidance On Conducting A Systematic Literature Review, Journal Of Planning Education and Research, 39(1), 93-112.
• YARDIMCIOĞLU, M., AKPINAR, Y. ve GÜNAY, Y. (2014). Vergi Okuryazarlığı ve Vergisel Farkındalık: Kahramanmaraş Araştırması, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 4(2), 95-119.
• YOHANA, E. ve MASDUPİ, E. (2023). The Influence of Financial Knowledge on Tax Literacy with Individual Financial Management Behavior as a Mediation Variable and Living Cost as Control Variabel in Generation “Z” in Padang City, , Proceedings of the Ninth Padang International Conference on Economics Education, Economics, Business and Management, Accounting and Entrepreneurship (PICEEBA 2022), 57-73.