TANZİMAT TİYATROSUNDA KILIK DEĞİŞTİRME MOTİFİ

Yıl 2022, Sayı: 2, 1 - 9, 30.03.2022

Sumru Önal

Öz

Halk edebiyatının malzemesi olan motif kavramı, masal, efsane, destan ve hikâye gibi türler dışına da çıkarak tiyatro eserlerinde de kendine yer bulmuştur. Kılık değiştirme motifi, kahramanın cinsiyet değiştirmesine, sosyal statüsünü saklamasına, niyetini gizlemesine, kendisini olmadığı biri gibi göstermesine imkân sağlar. Bu çalışmada ilk olarak “kılık değiştirme” motifinin halk edebiyatı alanındaki yeri açıklanacaktır. Halk edebiyatı araştırmalarında önemli bir yere sahip olan Stith Thompson’ın The MotifIndex of Folk Literature (Halk Edebiyatı Motif İndeksi) adlı eserinden yararlanılarak Tanzimat tiyatrosuna kadar uzanan bu motifin, dönem tiyatrosunda isimleri ve eserleri verilen yazarlar tarafından nasıl kullanıldığı açıklanmaya çalışılacaktır. Masalların, efsanelerin, destanların ve halk hikâyelerinin olay örgüsünde önemli bir yere sahip olan kılık değiştirme motifi, Tanzimat tiyatrosunda da kendine yer edinmiştir. Bu çalışmada, kılık değiştirme olarak adlandırılan motif üzerinde durulacak ve Tanzimat tiyatrosunda yazılmış olan eserlerden örnek verilerek açıklanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Stith Thompson, halk edebiyatı motif indeksi, kılık değiştirme, Tanzimat tiyatrosu

Disguise Motif in the Tanzimat Theater

Öz

The motifs in folk literature are used in genres such as fairy tales, legends, epics and stories, as well as in theater works. The disguise motif allows the hero to change gender, hide his social status, hide his intentions, and present himself as someone he is not. In this study, first of all, the place of the "disguise" motif in the field of folk literature will be explained. Stith Thompson’ın The Motif Index of Folk Literature adlı eseri halk edebiyatı araştırmalarında önemli bir yere sahiptir. In this study, we will try to explain how this motif, which is also included inthe Tanzimat theater, was used by the authors.The disguise motif, which has an important place in the plot of tales, legends, epics and folk tales, has also taken its place in the Tanzimat theater. In this study, the motif called disguise will be emphasized and will be explained by giving examples from the works written in the Tanzimat theater.

Anahtar Kelimeler

Stith Thompson, The Motif Index of Folk Literature, Disguise Motif, Tanzimat Theater.

Kaynakça

• Ahmet Mithat. (1998). Ahmet Mithat Efendi bütün oyunlarıHaz: İnci Enginün. Dergâh Yayınları.
• Ali Haydar. (2021). Rüya oyunuHaz: Serdar Soydan. Ketebe Yayınları.
• Duymaz, R. (2000). Muhayyelat ile sözde sebat’ın karşılaştırılması.Nüans Ajans.
• Enginün, İ. (2021). Abdülhak Hamid Tarhan makaleler-belgeler.Dergâh Yayınları.
• Kaplan, E. (2010). Anadolu Türk halk masallarında kılık değiştirme,[Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Gazi Üniversitesi.
• Karaburgu, O. (2012). Şairin sahneye düşen gölgesi-Abdülhak HamidTarhan’ın tiyatroları üzerine bir inceleme.Kesit Yayınları.
• Karagöz, E. (2019). “Motif-index of folk literature” kullanımı ve karşılaşılan bazı sorunlara çözüm önerileri.Milli Folklor Dergisi. 16(124) 75-90.
• Namık Kemal. (2012). Vatan yahut SilistreHaz: Şükrü Kanber. Kent-@ Yayınları.
• Oğuz, M. Ö. (2016), Türk halk edebiyatı el kitabı. Grafiker Yayınları.
• Oktay, G. (2020). Kılık değiştirmenin en makbul hâli: erkeksi kadın versus kadınsı erkek. DokuzEylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 22(1) 337-360.
• Orhanoğlu, H. (1996). Feraizcizâde Mehmet Şakir’in eserleri ve oyunlarının tahlili.[Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Atatürk Üniversitesi.
• Recaizâde Mahmut Ekrem. (2020). Bütün eserleri4 piyesler Haz: Hakan Sazyek, Esra Sazyek, Betül Solmaz. Umuttepe Yayınları.
• Solak, C. (2013). Tanzimat tiyatrosunda geleneksel unsurlar.[Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Atatürk Üniversitesi.
• Şemsettin Sami. (2008) Şemseddin Sâmi’nin tiyatrolarıHaz: Enver Töre. Assos Yayınları.
• Şemsi. (1875). Kendim ettim kendim buldum. İstanbul.
• Tarhan, A. H. (1998). Abdülhak Hamid Tarhan tiyatroları 1Haz: İnci Enginün. Dergâh Yayınları.