ÎMAMU’L- HAREMEYN CÜVEYNİ’NİN DEĞİŞİM GEÇİRDİĞİ KELÂMÎ GÖRÜŞLERİ

Yıl 2015, Cilt: 2 Sayı: 1, 87 - 117, 23.12.2015

Mustafa Sancar

Öz

İmamu’l Haremeyn Cüveynî, Müslüman zihninin inşasında önemli bir yere sahip olan kelâm ilmine, ortaya koyduğu değerli eserlerle çok büyük katkılar sağlamıştır. İmam Cüveynî, ilmi kişiliği, özgün düşün- ce yapısı ve meselelere farklı perspektiflerden bakabilme yeteneğiyle adından sıkça söz ettirmiştir. İmam Cüveynî, muhakkik bir âlim olması hasebiyle hür düşünce sahip- lerinde olması gereken, tabii bir sonuç olarak söylemiş olduğu bazı fi- kirlerden vazgeçmiştir. Cüveynî; akli istidlal yöntemleri, haberî sıfatların te’vili, Ahval teorisi, insan fiilleri, teklifî ma la yutâk, akıl, Kur’an’ın i’cazı ve istirsal meselelerinde fikri dönüşüm yaşamıştır.2 Cüveynî ilk görüşlerini ‘‘eş-Şamil’’, ‘‘el-İrşad’’ ve ‘‘Luma’’’ adlı eserlerinde serdetmiş daha sonra kelâm sahasında yazdığı son eseri ‘‘Akîdetun-Nizamiyye’’ ve fıkıh alanında yazmış olduğu ancak kelâmi meseleleri de barındırdığı için; -kelâmi meselelerde son sözlerini söylediği- ‘‘Burhan’’ adlı eserlerinde önceki görüşlerinden vazgeçerek fikirsel dönüşüm yaşamıştır. Çalışmada ilmi otoritesini kabul ettirmiş ve İmamu’l Haremeyn ünvanı- na layık görülmüş, büyük İslam âlimi İmamu’l Haremeyn Ebu’l Me’ali Cüveynî’nin değişim geçirdiği kelâmî görüşleri ve fikirsel dönüşüm ya- şamasına sebep olan faktörler ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

-

Kaynakça

• ABDULCEBBAR, Kadı, Şerhu Usuli’l Hamse, Mektebetu Vehbe, Kahire, 3.Baskı, 1996.
• BAĞCI, H. Musa, Hadis Tarihi Hicri İlk Üç Asır, Ankara Okulu Yayınları, Anka- ra, 2009.
• BAKILLANÎ, Ebû Bekir Muhammed İbn et-Tayyib, Kitabu’t-Temhid, (Nşr.: Ric- hard J. McCarthy S.J.), Mektebetü’ş-Şarkiyye, Beyrut, 1957
• CÜVEYNÎ, İmâmu’l-Haremeyn Ebu’l-Meâli Abdulmelik, Akidetu’n-Nizamiyye, (Tah.: Muhammed Zahid Kevseri), Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Turas, yyy., 1992.
• _____, el-Burhân fî usûli’l fıkh, (Tah.: Abdülazîm ed-Dîb), Camiatu Katar, 1. Bas- kı, Katar, 1979.
• _____, el-İrşâd ilâ Kavâtı’i’l-Edille fî Usûli’l-İ’tikâd, (Tah.: Muhammed Yusuf Mu- sa- Abdu’l Mun’im Abdu’l Hamid), Mektebetü’l-Hanci, Kahire, 1950.
• _____, Luma’ü’l-Edille fî Kavâ’id-i ‘Akâidi Ehl-i Sünne ve’l Cemaa, (Tah.: Abdula- ziz İzzeddin Es-Seyrevan), Dar’u Lubnan, 1.Baskı, 1987.
• _____, eş-Şamil Fî Usulu’d-Din, (Nşr.: Ali Sami en-Neşşar- Faysal Bedir Avn- Suheyr Muhammed Muhtar), Dâru’l-Maarif, İskenderiyye, 1969.
• DAĞ, Mehmet,İmamu’l-Harameyn Cüveynî’de Nedensellik Kuramı, OMÜİF Der- gisi, Samsun, Sayı: 2, 1987.
• DEMİR, Osman, Cüveynî’de Ahval Teorisi, İSAM, Sayı: 20, 2008
• el- FÎRÛZÂBÂDÎ, Kâmûs el-Muhît, al- Risale, 7.Baskı, Beyrut, 2003.
• EŞ’ARÎ, Ebu‘l-Hasan, Makâlâtu‘l-İslâmiyyîn, (Ta’lik: Naim Zerzur), Mektebetu’l- Asriyye, I, 2009.
• _____, el- Luma’ fi’r- Reddi ala Ehli’z- Zeyği ve’l Bida’, (Tah.: Hamud Zeki Ğara- be), Dar Lubnan, Lübnan, 1987.
• İBN MANZÛR, Lisânü’l-Arab, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1.Baskı, Beyrut, IX, 2003.
• KARA, Seyfullah, Büyük Selçuklular ve Mezhep Kavgaları, İz Yayıncılık, İstanbul, 2009.
• MEMİŞ, Murat, “Eş’ârîliğe Yaptığı Katkılar Bakımından Ebu’l Meali Cüveynî”, Kelâm Araştırmaları Dergisi, Sayı: 7, 2009.
• ÖZLER, Mevlüt, İslam Düşüncesinde İnsan Hürriyeti – Cüveynî Eksenli Bir Tet- kik-, Nun Yayınları, İstanbul, 1997.
• ŞEHRİSTANÎ, el- Milel Ve’n-Nihal, (Tah.: Ahmed Fehmi Muhammed) Dârü’l- Kütübi’l-İlmiyye, 2.Baskı, Beyrut, 1992.
• _____, Nihâyetü’l-ikdâm, (Tah.: Alpherd Guillaume), Yyy., “Tarihsiz”.
• TÜRKER, Ömer, Eş’ârî Kelâmının Kırılma Noktası: Cüveynî’nin Yöntem Eleşti- rileri, İslâm Araştırmaları Dergisi, Sayı:19, 2008.
• YAVUZ, Yusuf Şevki, “Ahval”, DİA, İstanbul, 1989, II, 190.
• _____, “İ‘câzü’l-Kur’ân”, DİA, XXI, 403.