MÜRCİE VE EHL-İ HADİS ARASINDA YAŞANAN POLEMİKLERİN CERH VE TA’DÎL İLMİNE DÖNEMİN TE’LÎFÂTINA VE SOSYAL/BEŞERÎ İLİŞKİLERE YANSIMASI (HİCRÎ III. ASIR)

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 2, 89 - 108, 30.12.2018

Uğur Erman

Öz

Hz. Peygamber’in (a.s.) vefatından sonra ortaya çıkan siyasi ve dini kargaşalar İslam toplumunun ayrışmasına sebep olmuş ve birçok islâmî fırkanın ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Bu fırkalardan biri olan Ehl-i hadis, nasslara zâhirî yaklaşan, nasların te’vil/yorumuna girmeyen, nakilci, rivayetleri olduğu gibi zâhirî/literal boyutunu esas alan yapısıyla ön plana çıkmıştır. Buna karşın Ehl-i re’y kapsamında değerlendirilen Mürcie ise hükümlerin illetini araştıran, dînî meseleleri anlamak için kıyasa başvuran hatta kıyası âhâd habere tercih eden yönüyle ön plana çıkmıştır. Dolayısıyla bu iki ekol arasında gerek i’tikâdî gerekse amelî birçok konuda cedeller yaşanmıştır. Bu itibarla kaleme aldığımız bu makale, İslam düşünce tarihinin iki büyük ekolü olan Ehl-i Hadîs ile Mürcie mezhebi müntesibi olan muhaddisler arasında yaşa

nan ihtilaf ve cedellerin cerh ve tadil ilmine, hicri III. asırda kaleme alınan eserlere, sosyal ve beşeri ilişkilere nasıl yansıdığını ele almaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Ehl-i Hadîs, Mürcie, Polemik, Te’lifât, Cerh, Ta’dîl

Kaynakça

• Abdulaziz, Ebu’l Hasen b. Yahyâ b. Müslim b. Meymûn el-Kinânî el-Mekkî, elHayde ve’l-İ’tizâr fi’r-Red alâ Men Kâle bi Halki’l-Kur’ân, Thk. Ali b. Muhammed b. Nasır, Medine: Mektebetu’l-ulum ve’l Hikem, 1423/2002. Abdullah, b. Ahmed b. Hanbel, es-Sünne, Thk. Muhammed b. Said b. Salim elKahtânî, Dammâm: Dâru’l-İbni’l-Kayyim, 1406/1986. Âcurrî, Ebubekr Muhammed b. Hüseyn b. Abdullah eş-Şerîa, thk. Abdullah b. Ömer B. Süleyman Riyâd: Dâru’l-Vatan, 1420/1999. Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdirrahmân Abdullah b. b. Muhammed eş-Şeybânî, esSünne, Dâru İbn Kayyim, 1406/1986. ____, Ebu Abdillah Muhammed b. b. Hilâl b. Esed eş-Şeybânî, Usûlu’s-Sünne, Riyâd: Dâru’l Menâr, 1411. ____, el-Akîde, Thk. Abdulaziz İzzeddin, Dımeşk: Dâru Kuteybe, 1408. ____, er-Red ale’l-Cehmiyye ve’z-Zenâdıka, Thk. Sabri b. Sellâme Şahin, Dâru’sSebât, ts. Bağdâdî, Abdulkâhir b. Tahir, el-Fark Beyne’l Fırak, Beyrût: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, 1977. Bağdâdî, Hatîb, Şerefu Ashâbi’l-Hadîs, Thk. Muhammed Said Hatiboğlu, Ankara: Dâru İhyâi’s-Sünneti’n-Nebeviyye, ts. Berbehârî, Ebu Muhammed el-Hasan b. Ali b. Halef, Şerhu’s-Sünne, by ts. Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî, el-Câmiu’lMüsnedi’s-Sahîhi’l-Muhtasar min Umûri Resûlillâh sallallahü aleyhi ve sellem ve Sünenihi ve Eyyâmih, Thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır, Beyrût: Dâru Tavki’n-Necât, 1422. ____, Halku Ef’âli’l-İbâd, thk. Abdurrahman Umeyre, Riyâd: Dâru’l-Ma’rife, ts. Çakın, Kamil, “Ashâbu’l-Hadis Perspektifinden Ehl-i Sünnet” Dini Araştırmalar, 8/24, (2006):13-26. Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî, el-Müctebâ mine’s-Sünen, Thk. Abdulfettah Ebû Ğudde, (Haleb: Mektebu’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 1486/1998), 8:93-125. Ebû Hanîfe, Nu’mân b. Sâbit b. Zûtâ b. Mâh, el-Fıkhu’l-Ebsat, İmârât’ul-Arabiyye: Mektebetu’l-Furkân, 1419/1999. ____, el-Fıkhu’l-Ekber, İmârât’ul-Arabiyye: Mektebetu’l-Furkân, 1419/1999. Ebu Saîd Osman b. Said ed-Dârimî es-Sicistânî, Nakdu’l-İmam Ebî Said Osman b. Said ale’l-Merîsiyyi’l-Cehmiyyi’l-Anîd fi Mâ İfterâ Ale’llahi Azze ve Cel le mine’t-Tevhid, Thk. Reşid b. Hasen el-Elmaî, Riyâd: Mektebetu’r-Rüşd, 1418/1998. el-Useymîn, Muhammed b. Salih b. Muhammed, Fethu Rabbi’l-Beriyye bi Telhîsi’lHameviyye, Riyâd: Dâru’l-Vatan, ts. Erman, Uğur, “ Hicri III. Asır Muhaddislerinin İdeolojik Tavırlarının Hadis Rivayetlerine Yansıması”, Doktora Tezi, Dicle Üniversitesi, 2017. Hallâl, Ebû Bekir Ahmed b. Muhammed b. Hârun b. Yezîd, es-Sünne, Thk. Atiyye Zuhrânî, Riyâd: Dâru’r-Râye, 1410/1988. Havâlî, Sefer b. Abdurrahman, Zâhiretu’l-İrcâ fi’l-Fikri’l-İslâmî, Riyad: Dâru’l Kelime, 1420/1999. İbn Batta, Ebû Abdillâh Ubeydullah b. Muhammed b. Muhammed el-Ukberî, elİbânetu’l Kübrâ, Thk. Rıza Muti Osman Esyûbî-Yusuf Vâbil, Riyâd: Dâru’rRâye, 1415/1994. İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî, elCerh ve’t-Ta’dîl, Beyrût: Dâru’l-İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1271/1952. İbn Ebî Ya’lâ, Tabâkâtu’l Hanâbile, Thk. Muhammed Hamid Fakâ, Beyrût: Dâru’lMa’rife, ts. İbn Ebî Zemeneyn, Muhammed b. Abdillah, Usûlu’s-Sünne, Thk. Abdullah b. Muhammed b. Hüseyn el-Buhârî, Medine: Mektebetu’l-Ğurebâ, 1415. İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî, Lisânu’l-Mîzân, Beyrût: Müessesetu’l-Âlemî, 1390/1971. İbn Hazm, Ebu Muhammed Ali b. Ahmed b. Said el Endelûsî el-Kurtubî ez-Zâhirî, el-Fasl fi’l-Milel ve’l-Ehvâ ve’n-Nihal, Mektebetu’l Hâncî, Kahire: ts. İbn Hıbbân, Ebû Hatim Muhammed ed-Dârimî, el-Mecrûhîn mine’l Muhaddisîn ve’d Duafâ ve’l Metrûkîn, Thk. Muhammed İbrahim Zâyid, Haleb: Dâru’lVa’y, 1396. İbn İmâd, Abdulhayy b. Ahmed el-Hanbelî, Şezerâtu’z-Zeheb fî Ahbâri Men Zeheb, Thk. Mahmud Arnâvût, Beyrût: Dâru İbn-i Kesîr, 1406/1986. İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî, Sünenu İbn Mâce, Thk. Şuayb Arnavut, Beyrût: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009. İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh b. Menî‘ el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî, Tabâkâtu’lKübrâ, Beyrût: Dâru Sadr, 1968. Kasım b. Sellâm, Ebû Ubeyd el-Herevî el-Bağdâdî, el-Îmân, Thk. Muhammed Nâsıruddîn el-Albânî, Riyâd: Mektebetu’l-Maârif, 1421/2000. Kırbaşoğlu, Hayri, “ Ashâbu’l-Hadis’in Akâid Edebiyatı”, İslami Araştırmalar, 1/5, (1986): 79-90. ____, “Ehlü’s-Sünne” Kavramı Üzerine Yeni Bazı Mülahazalar”, İslâmî Araştırmalar, 1/1, (1986):71-79.Kutlu, Sönmez “Mürcie Mezhebi: Doğuşu, Fikirleri, Edebiyatı ve İslâm Düşüncesine Katkıları, Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1/1, (2002):168210. Lâlekâî, Ebû’l Kâsım (Ebû’l-Hüseyn) Hibetullâh b. el-Hasen b. Mansûr et-Taberî er-Râzî, Şerhu Usûli’l-İtikâdi Ehli’s-Sünne ve’l-Cemâa, Thk. Ahmed b. Sad b. Hamdan el-Ğâmidi, Riyâd: Dâru’t-Taybe, 1423/2003. Mâlâtî, Muhammed b. Ahmed b. Abdirrahman Ebu’l Huseyn, et-Tenbîh ve’r Redd ala Ehli’l Ehvâ ve’l Bida’, Thk. Muhammed Zahid el-Kevserî , Kâhire: Mektebetu’l-Ezheriyye li’t-Turâs, 1991. Mâturîdî, Muhammed b. Muhammed b. Mahmud Ebû Mansûr, Te’vîlâtu’l-Kur’ân, Thk. Mecdî Baslûm, Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1426/ 2005. ____, Kitâbu’t-Tevhîd, Thk. Fethullah Huleyf, İskenderiyye: Dâru’l Câmiâtu’l Mısriyye, ts. Muhammed b. Vaddâh, Ebu Abdillah b. Vezî’ el-Mervânî el-Kurtubî, el-Bida’ ve’nNehyu anha, Thk. Amr Abdulmu’nim Selim, Kâhire: Mektebetu İbn Teymiyye, 1416. Müzenî, İsmail b. Yahya İsmail Ebu İbrahim, Şerhu’s-Sünne, thk. Cemal Azûn , Riyâd: Mektebetu’l- Ğurebâ, 1415/1995. Nâşi el-Ekber, Ebu’l Abbas Abdullah b. Şirşîr el-Enbârî, Mesâilu’l-İmâme ve’lMuktetefât mine’l- Kitâbi’l-Evsat li’l-Makâlât, Thk. Joseph Van Ess, Beyrût: 1971. Sevgili, Hamit, “Buhârî’nin Kale Ba’dun-Nâs İfadesi ile ilgili Tartışmalar ve Bu İfadenin Yer Aldığı Konular”, Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3/1,(Haziran 2016): 31-64. Taberî, Muhammed b. Cerîr, Tehzîbu’l-Âsâr ve Tafsîlu’s-Sâbit an Resûlillahi mine’lAhbâr, Thk. Mahmûd Muhammed Şakir, Kahire: Matbaatu’l-Medenî, ts. Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd), el-Câmiu’l-Kebîr, Thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf, Beyrût: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1998. Ukaylî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Amr b. Mûsâ, ed-Duâfâu’l-Kebîr, Thk. Abdulmu’ti Emin Kal’acî, Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1404/1984. Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân et-Türkmânî el-Fârikî ed-Dımeşkî, Tezkiretu’l-Huffâz, Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998. ____, Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ, Beyrût: Müessesetu’r-Risâle, 1405/1985.