ŞÂFİ’Î MEZHEBİNİN TEŞEKKÜL EVRELERİ

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 2, 125 - 154, 30.12.2018

İbrahim Sizgen

Öz

Diğer mezheplerde olduğu gibi Şâfiî mezhebi de birçok aşamadan geçerek teşekkül sürecini tamamlamıştır. Bu itibarla Şâfiî mezhebinin kuruluş, nakil, tahrir-tenkih ve istikrar dönemleri olmak üzere dört aşamadan geçtiğini söylemek mümkündür. Şâfiî mezhebinin kuruluşu, 195-204/810-820 yılları arasındaki Şâfiî’nin mutlak müçtehit olduğunu gösteren kavl-i kadîm, kavl-i cedîd dönemlerini konu edinmektedir. Mezhebin nakil dönemi, Şâfiî’nin vefatından (ö. 204/820) talebelerinden Rebî‘ b. Süleymân el-Murâdî’nin ölümüne (ö. 270/883) kadar olan süreci oluşturmaktadır. Mezhebin istikrar dönemi ise, Murâdî’nin vefatından (ö. 270/883) Gazzâlî’nin vefatına (ö. 505/1111) kadar olan süreci kapsamaktadır. Şâfiî mezhebinin teşekkülünü tamamladığı dördüncü aşama ise tahrir ve tenkih dönemi olarak anılmaktadır. Bu dönem, Gazzâli’nin vefatı (ö. 505/1111) ile Şemsüddîn er-Remlî’nin vefatı (ö. 1004/1595) yılları arasını kapsamaktadır. Bu dönemde ise mezhebin iki tenkih sürecinden geçtiği ifade edilmektedir. Bu çalışmada Şâfi’î mezhebinin teşekkülüne katkı sağladığı dönemlere ve bu dönemlerde faaliyet gösteren önemli bazı fakihlere kısaca değineceğiz.

Anahtar Kelimeler

Şâfiî mezhebi, Râfiî el-Kazvînî, Tenkih, Kavl-i kadîm, Kavl-i cedîd

Kaynakça

• Ahmed Ali, Muhammed İbrahim,“el-Mezheb‘İnde’ş-Şâfiî”, Kral Abdulaziz Üniversitesi Dergisi, sy., 2, 1978, s., 1-24. Askalânî, Ebu’l-Fadl, Ahmed b. Alî b. Muhammed b. Ahmed b. Hacer (ö. 852/1449), Tevâli’t-Te’sîs bi-me‘âlî İbn İdrîs, thk. Ebu’l-Fedâ Abdullah elKâdî, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1986. Aslan, Mehmet Selim, “Şâfiî Mezhebinde Sahabî Kavlinin Hüccet Değeri ve Fıkhî Konulara Yansıması”, İslam Medeniyetinin Kurucu Nesli Sahabe III, Milletlerarası Tartışmalı İlmî Toplantı, Tebliğ Özetleri, Sakarya, 30 Eylül-01 Ekim 2017, s. 60-65. ____, “Günümüz Fıkıh Problemlerinin Çözümünde Tahrîc Yöntemi ve İşlevselliği”, Journal Of İslamic Research, 2014, s. 108-135. Aybakan, Bilal, “Şâfiî Mezhebi”, DİA, 2010, XXXVIII, 233-247. ____, İmam Şâfiî ve Fıkıh Düşüncesinin Mezhepleşmesi, İz Yayıncılık, İstanbul, 2011. ____, “Rebî‘ b. Süleyman el-Murâdî”, DİA, 2007, XXXIV, 496-497. ____, “Taberî Ebu’t-Tayyîb”, DİA, 2010, XXXIX, 313-314. ____, “Şîrâzî, Ebû İshâk”, DİA, 2010, XXXIX, 184-186. ____, “Râfiî”, DİA, 2007, XXXIV, 394-396. Bakkal, Ali, “Rûyânî, Abdülvâhid b. İsmâîl”, DİA, 2008, XXXV, 275. Baktır, Mustafa, “el-Eşbâh ve’n-Nezâir”, DİA, 1995, XI, 458. Başoğlu, Tuncay, “Tahrîc”, DİA, 2010, XXXIX, 420-422. Bedrân, Ebü’l-‘Ayneyn, Târîhu’l-Fıkhi’l-İslâmî, Daru’n-Nahdati’l-Arabî, Beyrut, ts. Beyhakî, Ebu’l-Fadl Muhammed b. Hasan, Menâkibu’ş-Şâfiî, thk., Seyyid Ahmed es-Sakr, Daru’t-Turâs, Kâhire, 1985. Cüveynî, Abdülmelik b. Abdillah b. Yûsuf, Müğîsü’l-Halk fî Tercîhi’l-Kavli’l-Hak, el-Matbaatü’l-Mısriyye, 1934. ____, Nihâyetu’l-Matlab fî Dirâyeti’l-Mezheb, thk., Abdulazîm Mahmûd ed-Dîb, Daru’l-Minhâc, 2007. Çalışkan, Necmettin, Kur’ân’ın İki Fıkhî Okunuşu Tahâvî’nin Ahkâmü’l-Kur’ân ve Şerhu Meâni’l-Âsâr’ı Karşılaştırmalı Örneği, Araştırma Yay., Ankara, 2018. Dâğıstânî, Murtezâ Alî b. Muhammed el-Muhammedî, el-Medhal ilâ Usûli’l-İmâm eş-Şâfiî, Daru’s-Selâm, Dağıstan, 2008. Dakr, Abdulğani, el-İmâmu’ş-Şâfiî Fakîhu’s-Sünneti’l-Ekber, Daru’l-Kalem, Dımaşk, 1996. Dâvûdî, Muhammed b. Alî b. Ahmed Şemsüddîn, Tabakâtu’l-Müfessirîn li’dDâvûdî, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, ts. Demirtaş, Emrah, Merğînânî’nin El-Hidâye Adlı Eserinin Hadd ve Kısas Bölümlerinde İmam Şâfiî’ye İsnad Edilen Görüşlerin Tespiti, Yüksek Lisans Tezi, Van, 2016. Dîb, Abdülazîm (ö. 1431/2010), “CÜVEYNÎ, İmâmü’l- Haremeyn”, DİA, 1993, VIII, 141-144.Ebû Zehrâ, Muhammed, eş-Şâfiîyyu Hayâtuhu ve Asruhu Ârâuhu ve Fıkhuhu, Daru’l-Fikri’l-‘Arabî, 1978. ____, Târîhu’l-Mezâhibi’l-İslâmî, Daru’l-Fikri’l-Arabî, Kahire, ts. Eşkar, Ömer Süleyman, el-Medhal ilâ Dirâseti’l-Medârisi’l-Mezâhib ve’l-Fıkhî, Daru’n-Nefâis, Ürdün, 1998. ____, el-Medhal ila’ş-Şerî‘ati ve’l-Fıkhi’l-İslâmî, Daru’n-Nefâis, Ürdün, 2005. Hâcı Halîfe, Mustafa b. Abdillah er-Rûmî, Keşfu’z-Zunûn ‘an Esâmi’l-Kütüb ve’lFünûn, Daru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, Beyrût, 1992. Hafnâvî, Muhammed İbrahim, Mu‘cemu Ğarîbi’l-Fıkh ve’l-Usûl, Daru’l-Hadis, Kahire, 2009. İbnü’l-Mülakkın, Sirâcuddîn Ebû Hafs Ömer b. Alî b. Ahmed eş-Şâfiî (ö. 804/1401), el-Bedru’l-Münîr fî Tahrîci’l-Ehâdîs ve’l-Âsâri’l-Vakı‘atı fi’şŞerhi’l-Kebîr, thk., Mustafa Ebu’l-Ğayt Abdulhay, Daru’l-Hicret, elMemleketu’l-‘Arabiyyetu’s-Suudiyye, 2004. İbn Kâdî Şühbe, Ebû Bekir b. Ahmed b. Muhammed b. Ömer b. Muhammed, Tabakâtu’ş-Şâfiîyye, thk., Abdulalîm Han, Maârifu’l-Osmaniyye, Haydarâbad, 1979. İbn Kesîr, ‘İmâdüddîn İsmail b. Ömer (ö. 774/1373), Tabakâtu’ş-Şâfiîyye, thk., Abdulhafîz Mansûr, Daru’l-Medâri’l-İslâmî, Beyrût, 2004. İbn Neccâr, Takiyyuddîn Ebu’l-Bekâ Muhammed b. Ahmed b. Abdilazîz b. Alî el-Fetûhî, Şerhu’l-Kevkebi’l-Münîr, thk., Muhammed ez-Zuhaylî, Mektebetu’l-‘Abîkân, 1997. İsnevî, Cemâlüddîn Abdürrahîm b. el-Hasen b. Ali el-Ümevî, el-Mühimmât fi Şerhi’r-Râfiî ve’r-Ravza, thk., Ebu’l-Fadl ed-Dimyâtî, Daru İbn Hazm, Beyrut, 2009. İzzuddîn, Abdülazîz b. Abdisselâm, el-Kavâ‘dü’l-Kübrâ el-Mevsûm bikavâ‘idi’lAhkâm fî İslâhi’l-Enâm, thk., Nezih Kemal Hammâd, Daru’l-Kalem, Dımaşk, 2000. Kallek, Cengiz, “Kaffâl Muhammed b. Alî”, DİA, 2001, XXIV, 146-147. ____, “Mâverdî”, DİA, 2003, XXVIII, 180-186. ____, “Kaffâl Abdullah b. Ahmed”, DİA, 2001, XXIV, 146. Kandemir, M. Yaşar, “Nevevî”, DİA, 2007, XXXIII, 45-49. Kavâsimî, Ekrem Yûsuf, el-Medhal ilâ Mezhebi’l-İmâm eş-Şâfiî, Daru’n-Nefâis, 2003. Kehhâle, Ömer Rızâ, Mu‘cemü’l-Mü’ellifîn, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1993. Köse, Saffet, “İsferâyînî Ebû Hâmid”, DİA, 2000, XXII, 514. Kurdî, Ahmed, el-Mezâhibu’l-Fıkhiyyetu’l-Erba‘atu Eimmetuhâ-Etvâruha-Usûluhâ- Âsâruhâ, İdâretu’l-İftâ, Vizâretu’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, Kuveyt, 2015.Kuzğulî, Ebü’l-Muzaffer Cemâluddîn Yûsuf b. Abddillah, el-İntisâr ve’t-Tercîh li’lMezhebi’S-Sahîh, Matbaatu’l-Envâr, h. 1360. Makdisî, Ebû Şâme, el-Müemmel fi’r-Redd ile’l-Emri’l-Evvel, Mektebetu’sSahveti’l-İslâmî, Kuveyt, ts. Mes‘ûdî, Muhammed b. Redîd, el-Mu‘temed min Kadîmi Kavli’ş-Şâfiî ‘ale’l-Cedîd, Daru ‘Alemi’l-Kütüb, Riyâd, 1996. Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref, Tehzîbü’l-esmâ ve’l-luğât, Daru’l-Kütübi’lİlmiyye, Beyrut, ts. Okuyucu, Nail, Şâfiî Mezhebinin Teşekkül Süreci, MUİFVY., İstanbul, 2015. Özel, Ahmet, “Büveytî”, DİA, 1992, VI, 500-501. ____, “Merverrûzî Ebû Alî”, DİA, 2004, XXIX, 232-233. ____, Hanefî Fıkıh Alimleri ve Diğer Mezheplerin Meşhurları, TDV., Ankara, 2014. Özen, Şükrü, “Müzenî”, DİA, 2006, XXXII, 246-247. ____, “İbn Süreyc”, DİA, 1999, XX, 363-366. ____, “İbnü’l-Mehâmilî”, DİA,2000, XXI, 124-125. Râfiî, Abdülkerîm b. Muhammed b. Abdilkerîm b. el-Fadl el-Kazvînî, el-Muharrer fî Furû‘i’ş-Şâfiî, thk., Ebû Yakûb Neş’et b. Kemâl, Daru’s-Selâm, Kâhire, 2013. Râzî, Fahreddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyin, Menâkibu’l-İmâm eş-Şâfiî, Mektebetu’l-Külliyyâti’l-Ezheriyye, Kahire, 1986. Sâyis, Muhammed Ali, Târîhu’l-Fıkhi’l-İslâmî, Beyrut, ts. Sekkâf, ‘Alevî b. Ahmed, Muhtasaru’l-Fevâidi’l-Mekkiyye, thk, Yûsuf b. Abdirrahman el-Mera‘şelî, Mektebetü Nizâm Ya‘kûb el-Hâsse, Bahreyn, 2004. Sezgin, Fuat, Târîhu’t-Turâsi’l-‘Arabî, İdâretu’s-Sakafe ve’n-Neşr, Suudi Arabistan, 1983. Sıcak, Ahmet Sait, Kur’an Tefsirinde Öznellik, Ankara Okulu, Ankara, 2017, s. 57. Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî, Tabâkâtu’ş-Şâfiîyyeti’l-Kübrâ, thk., Abdulfettah Muhammed el-Hılû, Daru İhyâi’l-Kütübi’l-‘Arabî, ts. Şa‘ban, Zekiyyüddîn, İslâm Hukuk İlminin Esasları, Terc. İbrahim Kâfi Dönmez, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1996. Uğur, Mücteba, “Ebû ‘Avâne el-İsferâyînî”, DİA, 1994, X, 100. Yâfi‘î, Ebû Muhammed Abdillah b. Es‘ad b. Alî b. Süleyman, Mirâtu’l-Cinân ve ‘İbretu’l-Yakzân, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1997. Yaşaroğlu, Kamil, “İbnü’s-Sabbâğ”, DİA, XXI, 192-193. Yesûî, Luis Ma‘luf, el-Müncid fi’l-Luğati ve’l-A‘lâm, Daru’l-Meşrık, Beyrut, 2007. Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân, Siyeru A’lâmi’nNübelâ, thk., Beşşâr Avvâd Marûf, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1996. Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayrüddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Alî b. Fâris (ö. 1893/1976), el-A‘lâm, Daru’l-İlmi li’l-Melâyîn, Beyrût, 2002.