اﻟﻤﺰارﻋﺔ ﺣﻜﻤﻬﺎ واﻟﻀﻮاﺑﻂ اﳌﻨﻈﻤﺔ ﳍﺎ وآﺛﺎرﻫﺎ اﻻﻗﺘﺼﺎدﻳﺔ

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 2, 195 - 228, 30.12.2018

Atia Adlan

Öz

Tarım Yönetimi Ve Ekonomik Sonuçları Bu konu üniversitelerin etrafındaki bölgeyi kalkındırmadaki rolünden yola çıkılarak seçilmiştir. Üniversite tarımsal bir bölge ile çevrelenmiştir. Böylesi tarımsal bir bölge inceleme ve araştırmalara ihtiyaç duyar. Tarımsal meseleyi ele almada şer‘i ve ekonomik kalkınma teorilerini birleştirmede tarımın ekonomik kalkınma için şeri bir yol olması mümkün müdür? Araştırmanın hedefleri, tarım meselesinde doğru ve tercih edilen İslami hükmün açıklanması, tarım yönetiminde İslami kuralların beyanı, onun ekonomik faydaları ve bunlardan faydalanma yolları ortaya koyma biçiminde özetlenmiştir. Bu araştırmada fıkhi olarak benimsenen yöntem, konuyla ilgili doktrinleri inceleyen karşılaştırmalı bir yöntemdir. Şer‘i delillerin araştırılmasından anlaşıldığı kadarıyla tercih yapılması, görüşlerin sahibine atfedilmesi ve konuyla alakalı hadislerin tahricinin yapılması şeklindedir. Tarımın etkilediği ekonomi alanında ise bazı çalışmalara dayanarak kısa bir fikir sunulmuştur. Çalışma, sonuç ve giriş hariç üç kısma ayrılmıştır. Birinci kısımda tarımın İslami hükmü ele alındı. İkinci kısımda İslami hükümde tarımı düzenleyen hükümleri ele alındı. Üçüncü kısımda ise ekonomik çözümlere değinildi. 

Anahtar Kelimeler

ktisat, Şer‘i Deliller, İslam Hukuku, İslami Kurallar, Tarım

Kaynakça

• آﺑﺎدي - ﻣﺤﻤﺪ أﺷﺮف ﺑﻦ أﻣﻴﺮ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﺣﻴﺪر، أﺑﻮ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ، ﺷﺮف اﻟﺤﻖ، اﻟﺼﺪﻳﻘﻲ، اﻟﻌﻈﻴﻢ آﺑﺎدي - ﻋﻮن اﻟﻤﻌﺒﻮد ﺷﺮح ﺳﻨﻦ أﺑﻲ داود، وﻣﻌﻪ ﺣﺎﺷﻴﺔ اﺑﻦ اﻟﻘﻴﻢ :ﺗﻬﺬﻳﺐ ﺳﻨﻦ أﺑﻲ داود وإﻳﻀﺎح ﻋﻠﻠﻪ وﻣﺸﻜﻼﺗﻪ - دار ﻫـ1415 ﺑﻴﺮوت - ط :اﻟﺜﺎﻧﻴﺔ، – اﻟﻜﺘﺐ اﻟﻌﻠﻤﻴﺔ اﺑﻦ اﻷﺛﻴﺮ - ﻣﺠﺪ اﻟﺪﻳﻦ أﺑﻮ اﻟﺴﻌﺎدات اﻟﻤﺒﺎرك ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ اﻷﺛﻴﺮ - اﻟﻨﻬﺎﻳﺔ ﻓﻲ ﻏﺮﻳﺐ اﻟﺤﺪﻳﺚ واﻷﺛﺮ - اﻟﻤﻜﺘﺒﺔ م ت :ﻃﺎﻫﺮ أﺣﻤﺪ اﻟﺰاوى - ﻣﺤﻤﻮد ﻣﺤﻤﺪ اﻟﻄﻨﺎﺣﻲ 1979 - ﻫـ1399 اﻟﻌﻠﻤﻴﺔ - ﺑﻴﺮوت، اﺑﻦ اﻟﻘﻴﻢ - ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ أﺑﻲ ﺑﻜﺮ ﺑﻦ أﻳﻮب ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺷﻤﺲ اﻟﺪﻳﻦ اﺑﻦ ﻗﻴﻢ اﻟﺠﻮزﻳﺔ - إﻋﻼم اﻟﻤﻮﻗﻌﻴﻦ ﻋﻦ رب اﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ م1991 - ﻫـ1411 ﻳﻴﺮوت - ط :اﻷوﻟﻰ، – -ت :ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺒﺪ اﻟﺴﻼم إﺑﺮاﻫﻴﻢ - دار اﻟﻜﺘﺐ اﻟﻌﻠﻤﻴﺔ اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﺔ - ﺗﻘﻲ اﻟﺪﻳﻦ أﺑﻮ اﻟﻌﺒﺎس أﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﺤﻠﻴﻢ ﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﺔ - ﻣﺠﻤﻮع اﻟﻔﺘﺎوى - ت :ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺪون – ﺑﻦ ﻗﺎﺳﻢ - ط :ﻣﺠﻤﻊ اﻟﻤﻠﻚ ﻓﻬﺪ ﻟﻄﺒﺎﻋﺔ اﻟﻤﺼﺤﻒ اﻟﺸﺮﻳﻒ، اﻟﻤﺪﻳﻨﺔ اﻟﻨﺒﻮﻳﺔ، اﻟﻤﻤﻠﻜﺔ اﺑﻦ ﺣﺰم - أﺑﻮ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ أﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﺣﺰم اﻷﻧﺪﻟﺴﻲ اﻟﻈﺎﻫﺮي - اﻹﺣﻜﺎم ﻓﻲ أﺻﻮل اﻷﺣﻜﺎم -ت :أﺣﻤﺪ ﺷﺎﻛﺮ - دار اﻵﻓﺎق اﻟﺠﺪﻳﺪة، ﺑﻴﺮوت -ﺑﺪون اﺑﻦ رﺟﺐ - أﺑﻮ اﻟﻔﺮج ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ أﺣﻤﺪ ﺑﻦ رﺟﺐ - اﻻﺳﺘﺨﺮاج ﻷﺣﻜﺎم اﻟﺨﺮاج - دار اﻟﻜﺘﺐ اﻟﻌﻠﻤﻴﺔ، م1985 - ﻫـ1405 ﻟﺒﻨﺎن - ط :اﻷوﻟﻰ، – ﺑﻴﺮوت :ط – ﺳﻮرﻳﺔ – د :.ﺳﻌﺪي أﺑﻮ ﺣﺒﻴﺐ - اﻟﻘﺎﻣﻮس اﻟﻔﻘﻬﻲ ﻟﻐﺔ واﺻﻄﻼﺣﺎ - دار اﻟﻔﻜﺮ .دﻣﺸﻖ – أﺑﻮ ﺣﺒﻴﺐ م1988 = ﻫـ1408 اﻟﺜﺎﻧﻴﺔ م1994 - ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ أﻧﺲ - اﻟﻤﺪوﻧﺔ - دار اﻟﻜﺘﺐ اﻟﻌﻠﻤﻴﺔ - ط أوﻟﻰ ّ اﻷﺻﺒﺤﻲ ﻛﺮﻳﺎ اﻷﻧﺼﺎري - أﺳﻨﻰ اﻟﻤﻄﺎﻟﺐ ﻓﻲ ﺷﺮح روض اﻟﻄﺎﻟﺐ - دار اﻟﻜﺘﺎب ﻛﺮﻳﺎ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ز اﻷﻧﺼﺎري - ز ﺑﺪون – اﻹﺳﻼﻣﻲ - ﻛﺸﺎف اﻟﻘﻨﺎع ﻋﻦ ﻣﺘﻦ اﻹﻗﻨﺎع - دار اﻟﻜﺘﺐ اﻟﻌﻠﻤﻴﺔ - ﺑﻴﺮوت - ﺑﺪون ﺗﺎرﻳﺦ ّ - ﻣﻨﺼﻮر ﺑﻦ ﻳﻮﻧﺲ اﻟﺒﻬﻮﺗﻲ ّ اﻟﺒﻬﻮﺗﻲ اﻟﺤﺠﺎوي - ﻣﻮﺳﻰ ﺑﻦ أﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﻮﺳﻰ ﺑﻦ ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻦ ﻋﻴﺴﻰ ﺑﻦ ﺳﺎﻟﻢ اﻟﺤﺠﺎوي - اﻹﻗﻨﺎع ﻓﻲ ﻓﻘﻪ اﻹﻣﺎم ﺑﺪون ﺗﺎرﻳﺦ – ﻟﺒﻨﺎن – أﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ - دار اﻟﻤﻌﺮﻓﺔ ﺑﻴﺮوت اﻟﺨﻄﺎﺑﻲ - أﺑﻮ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ إﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻦ اﻟﺨﻄﺎب اﻟﺒﺴﺘﻲ اﻟﻤﻌﺮوف ﺑﺎﻟﺨﻄﺎﺑﻲ - ﻣﻌﺎﻟﻢ اﻟﺴﻨﻦ، م1932 - ﻫـ1351 ﺣﻠﺐ - ط :اﻷوﻟﻰ – ﺷﺮح ﺳﻨﻦ أﺑﻲ داود - اﻟﻤﻄﺒﻌﺔ اﻟﻌﻠﻤﻴﺔ ﺑﺪون – - ﻋﺒﺪ اﻟﻜﺮﻳﻢ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ اﻟﺮاﻓﻌﻲ - ﻓﺘﺢ اﻟﻌﺰﻳﺰ ﺑﺸﺮح اﻟﻮﺟﻴﺰ = اﻟﺸﺮح اﻟﻜﺒﻴﺮ - دار اﻟﻔﻜﺮ ّ اﻟﺮاﻓﻌﻲ - دﻣﺸﻖ – - دار اﻟﻔﻜﺮ - ﺳﻮرﻳﱠﺔ ُ ﻪُ اﻹﺳﻼﻣﻲﱡ وأدﻟﱠﺘ ُ ﻪْ ﻘِ - اﻟﻔ ّ ﻲِ ﻠْ ﻴَ ﺣ ﱡ ﺔ ﺑﻦ ﻣﺼﻄﻔﻰ اﻟﺰ َ ﺒْ ﻫَ - أ .د .و ّ ﻲِ ﻠْ ﻴَ ﺣ ﱡ اﻟﺰ ﺑﺪون ﺗﺎرﻳﺦ – اﻟﻄﺒﻌﺔ :اﻟﺮﱠاﺑﻌﺔ ﻛﻨﺰ اﻟﺪﻗﺎﺋﻖ - اﻟﻤﻄﺒﻌﺔ اﻟﻜﺒﺮى - ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﻣﺤﺠﻦ ﻓﺨﺮ اﻟﺪﻳﻦ اﻟﺰﻳﻠﻌﻲ - ﺗﺒﻴﻴﻦ اﻟﺤﻘﺎﺋﻖ ﺷﺮح ّ اﻟﺰﻳﻠﻌﻲ ﻫـ1313 اﻷﻣﻴﺮﻳﺔ - ﺑﻮﻻق، اﻟﻘﺎﻫﺮة - ط :اﻷوﻟﻰ، ﻛﻨﺰ اﻟﺪﻗﺎﺋﻖ - اﻟﻤﻄﺒﻌﺔ اﻟﻜﺒﺮى اﻟﺰﻳﻠﻌﻲ -ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﻣﺤﺠﻦ ﻓﺨﺮ اﻟﺪﻳﻦ اﻟﺰﻳﻠﻌﻲ - ﺗﺒﻴﻴﻦ اﻟﺤﻘﺎﺋﻖ ﺷﺮح ﻫـ1313 اﻷﻣﻴﺮﻳﺔ - ﺑﻮﻻق، اﻟﻘﺎﻫﺮة - ط :اﻷوﻟﻰ، م1977 - ﻫـ1397 ﻟﺒﻨﺎن - ط :اﻟﺜﺎﻟﺜﺔ، – ﺳﺎﺑﻖ - ﺳﻴﺪ ﺳﺎﺑﻖ - ﻓﻘﻪ اﻟﺴﻨﺔ - دار اﻟﻜﺘﺎب اﻟﻌﺮﺑﻲ، ﺑﻴﺮوت ﻣﺤﺎﺿﺮة أﻟﻘﻴﺖ ﺑﻤﺆﺗﻤﺮ ﻫﻴﺌﺔ – ﺷﺎﺷﻲ - د .ﻋﺒﺪ اﻟﻘﺎدر ﺷﺎﺷﻲ - اﻟﻌﻘﻮد اﻹﺳﻼﻣﻴﺔ اﻟﻤﻤﻜﻨﺔ ﻟﺘﻤﻮﻳﻞ اﻟﺰراﻋﺔ م2012 ﺳﻨﺔ ّ اﻟﻤﺤﺎﺳﺒﺔ واﻟﻤﺮاﺟﻌﺔ ﻟﻤﺆﺳﺴﺎت اﻟﺘﻤﻮﻳﻞ اﻹﺳﻼﻣﻲ م1990 - اﻷم - دار اﻟﻤﻌﺮﻓﺔ ﺑﻴﺮوت - ط ّ - اﻹﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ إدرﻳﺲ اﻟﺸﺎﻓﻌﻲ ّ اﻟﺸﺎﻓﻌﻲ اﻟﺸﻮﻛﺎﻧﻲ - ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻠﻪ اﻟﺸﻮﻛﺎﻧﻲ - ﻧﻴﻞ اﻷوﻃﺎر - ت :ﻋﺼﺎم اﻟﺪﻳﻦ اﻟﺼﺒﺎﺑﻄﻲ م1993 - ﻫـ1413 -دار اﻟﺤﺪﻳﺚ، ﻣﺼﺮ - ط :اﻷوﻟﻰ، اﻟﺼﻨﻌﺎﻧﻲ - ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ إﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑﻦ ﺻﻼح ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ اﻟﺼﻨﻌﺎﻧﻲ، أﺑﻮ إﺑﺮاﻫﻴﻢ، ﻋﺰ اﻟﺪﻳﻦ - ﺳﺒﻞ اﻟﺴﻼم ﺷﺮح ﺑﻠﻮغ اﻟﻤﺮام - دار اﻟﺤﺪﻳﺚ - ﺑﺪون اﻟﻌﺎﺻﻤﻲ - ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻗﺎﺳﻢ اﻟﻌﺎﺻﻤﻲ - ﺣﺎﺷﻴﺔ اﻟﺮوض اﻟﻤﺮﺑﻊ ﺷﺮح زاد اﻟﻤﺴﺘﻘﻨﻊ - ط : ﻫـ - ﺑﺪون 1397 - اﻷوﻟﻰ اﻟﻌﺴﻘﻼﻧﻲ - أﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﺣﺠﺮ أﺑﻮ اﻟﻔﻀﻞ اﻟﻌﺴﻘﻼﻧﻲ - ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري ﺷﺮح ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري - ط :دار 1379 اﻟﻤﻌﺮﻓﺔ - ﺑﻴﺮوت، اﻟﻌﻴﻨﻲ - أﺑﻮ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺤﻤﻮد ﺑﻦ أﺣﻤﺪ - ﺑﺪر اﻟﺪﻳﻦ اﻟﻌﻴﻨﻰ - اﻟﺒﻨﺎﻳﺔ ﺷﺮح اﻟﻬﺪاﻳﺔ - دار اﻟﻜﺘﺐ اﻟﻌﻠﻤﻴﺔ - م2000 - ﻫـ1420 ﺑﻴﺮوت، ﻟﺒﻨﺎن - ط :اﻷوﻟﻰ،اﻟﻐﺰي - ﻣﺤﻤﺪ ﺻﺪﻗﻲ ﺑﻦ أﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ آل ﺑﻮرﻧﻮ أﺑﻮ اﻟﺤﺎرث - ﻣ م2003 - ﻫـ1424 ﻟﺒﻨﺎن - ط :اﻷوﻟﻰ، – اﻟﺮﺳﺎﻟﺔ، ﺑﻴﺮوت رﺳﺎﻟﺔ – اﻟﺼﻜﻮك اﻹﺳﻼﻣﻴﺔ ودورﻫﺎ ﻓﻲ اﻻﻗﺘﺼﺎد اﻹﺳﻼﻣﻲﱢ – ﻋﺒﺪ اﻟﻐﻨﻲ ﻋﺒﺪ اﻟﻠﻄﻴﻒ اﻟﻔﺮﻣﺎوي – اﻟﻔﺮﻣﺎوي اﻟﻘﺎﻫﺮة ﻣﺼﺮ – ﻣﺎﺟﺴﺘﻴﺮ ﺗﺤﺖ اﻟﻤﻨﺎﻗﺸﺔ ﺑﻜﻠﻴﺔ دار اﻟﻌﻠﻮم اﻟﻔﻴﺮوزآﺑﺎدى - ﻣﺠﺪ اﻟﺪﻳﻦ أﺑﻮ ﻃﺎﻫﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻳﻌﻘﻮب اﻟﻔﻴﺮوزآﺑﺎدى -اﻟﻘﺎﻣﻮس اﻟﻤﺤﻴﻂ - ﻣﺆﺳﺴﺔ اﻟﺮﺳﺎﻟﺔ م2005 - ﻫـ1426 ﻟﺒﻨﺎن ط :اﻟﺜﺎﻣﻨﺔ، – ﻟﻠﻄﺒﺎﻋﺔ واﻟﻨﺸﺮ واﻟﺘﻮزﻳﻊ، ﺑﻴﺮوت اﻟﻜﺎﺳﺎﻧﻲ - ﻋﻼء اﻟﺪﻳﻦ، أﺑﻮ ﺑﻜﺮ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺑﻦ أﺣﻤﺪ اﻟﻜﺎﺳﺎﻧﻲ - ﺑﺪاﺋﻊ اﻟﺼﻨﺎﺋﻊ ﻓﻲ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻟﺸﺮاﺋﻊ - دار م1986 - ﻫـ1406 اﻟﻜﺘﺐ اﻟﻌﻠﻤﻴﺔ - ط :اﻟﺜﺎﻧﻴﺔ، اﻟﻤﺎوردي - أﺑﻮ اﻟﺤﺴﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﺒﻴﺐ اﻟﺒﺼﺮي اﻟﻤﺎوردي - اﻷﺣﻜﺎم اﻟﺴﻠﻄﺎﻧﻴﺔ - دار ﺑﺪون ﺗﺎرﻳﺦ – اﻟﻘﺎﻫﺮة – اﻟﺤﺪﻳﺚ ﺑﻴﺮوت - ﺑﺪون – اﻟﻤﺒﺴﻮط - ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ أﺣﻤﺪ ﺑﻦ أﺑﻲ ﺳﻬﻞ ﺷﻤﺲ اﻷﺋﻤﺔ اﻟﺴﺮﺧﺴﻲ - دار اﻟﻤﻌﺮﻓﺔ اﻟﻤﺠﻤﻊ - ﻣﺠﻤﻊ اﻟﻠﻐﺔ اﻟﻌﺮﺑﻴﺔ ﺑﺎﻟﻘﺎﻫﺮة) إﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻣﺼﻄﻔﻰ / أﺣﻤﺪ اﻟﺰﻳﺎت / ﺣﺎﻣﺪ ﻋﺒﺪ اﻟﻘﺎدر / ﻣﺤﻤﺪ اﻟﻨﺠﺎر ( ﺑﺪون – ﺑﺎﻟﻘﺎﻫﺮة – -اﻟﻤﻌﺠﻢ اﻟﻮﺳﻴﻂ - دار اﻟﺪﻋﻮة اﻟﻤﻘﺪﺳﻲ - ﻣﻮﻓﻖ اﻟﺪﻳﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻠﻪ ﺑﻦ أﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻗﺪاﻣﺔ - اﻟﻤﻐﻨﻲ) ﺷﺮح ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﺨﺮﻗﻲ - (ﻣﻜﺘﺒﺔ اﻟﻘﺎﻫﺮة - ﺑﺪون اﻟﻤﻘﺪﺳﻲ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ أﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻗﺪاﻣﺔ اﻟﻤﻘﺪﺳﻲ - اﻟﺸﺮح اﻟﻜﺒﻴﺮ ﻋﻠﻰ ﻣﺘﻦ اﻟﻤﻘﻨﻊ - دار ﺑﺪون – اﻟﻜﺘﺎب اﻟﻌﺮﺑﻲ ﻟﻠﻨﺸﺮ واﻟﺘﻮزﻳﻊ اﻟﻤﻘﺪﺳﻲﱡ ﻣﻮﻓﻖ اﻟﺪﻳﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻠﻪ ﺑﻦ أﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻗﺪاﻣﺔ اﻟﻤﻘﺪﺳﻲ - اﻟﻜﺎﻓﻲ ﻓﻲ ﻓﻘﻪ اﻹﻣﺎم أﺣﻤﺪ - دار اﻟﻜﺘﺐ اﻟﻌﻠﻤﻴﺔ - ﺑﺪون اﻟﻤﻨﺎوي - زﻳﻦ اﻟﺪﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ اﻟﻤﺪﻋﻮ ﺑﻌﺒﺪ اﻟﺮؤوف اﻟﻤﻨﺎوي - ﻓﻴﺾ اﻟﻘﺪﻳﺮ ﺷﺮح اﻟﺠﺎﻣﻊ اﻟﺼﻐﻴﺮ - اﻟﻤﻜﺘﺒﺔ م1356 ﻣﺼﺮ - اﻟﻄﺒﻌﺔ :اﻷوﻟﻰ، – اﻟﺘﺠﺎرﻳﺔ اﻟﻜﺒﺮى - ّ اﻟﻤﺰارﻋﺔ واﻟﻤﺴﺎﻗﺎة ﻓﻲ اﻻﻗﺘﺼﺎد اﻹﺳﻼﻣﻲ ّ اﻟﻤﻮﻣﻨﻲ - ﻋﻠﻲ ﻣﺤﻤﺪ اﻟﻤﻮﻣﻨﻲ - اﻟﺘﻄﺒﻴﻖ اﻟﻤﻌﺎﺻﺮ ﻟﻌﻘﺪي رﺳﺎﻟﺔ ﻣﺎﺟﺴﺘﻴﺮ - ﺟﺎﻣﻌﺔ اﻟﻴﺮﻣﻮك اﻷردن - إﺷﺮاف د .ﻣﺤﻤﺪ اﻟﺴﺮﻃﺎوي ﻛﺮﻳﺎ ﻣﺤﻴﻲ اﻟﺪﻳﻦ ﻳﺤﻴﻰ ﺑﻦ ﺷﺮف اﻟﻨﻮوي - اﻟﻤﻨﻬﺎج ﺷﺮح ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ اﻟﺤﺠﺎج - دار اﻟﻨﻮوي - أﺑﻮ ز 1392 ﺑﻴﺮوت - ط :اﻟﺜﺎﻧﻴﺔ، – إﺣﻴﺎء اﻟﺘﺮاث اﻟﻌﺮﺑﻲ اﻟﻤﻨﻬﺎج ﺷﺮح ﺻﺤﻴﺢ – ﻛﺮﻳﺎ ﻣﺤﻴﻲ اﻟﺪﻳﻦ ﻳﺤﻴﻰ ﺑﻦ ﺷﺮف اﻟﻨﻮوي - دار إﺣﻴﺎء اﻟﺘﺮاث اﻟﻌﺮﺑﻲ اﻟﻨﻮوي - أﺑﻮ ز 1392 ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ اﻟﺤﺠﺎج - ﺑﻴﺮوت - ط :اﻟﺜﺎﻧﻴﺔ، ﻛﺮﻳﺎ ﻣﺤﻴﻲ اﻟﺪﻳﻦ ﻳﺤﻴﻰ ﺑﻦ ﺷﺮف اﻟﻨﻮوي - روﺿﺔ اﻟﻄﺎﻟﺒﻴﻦ وﻋﻤﺪة اﻟﻤﻔﺘﻴﻦ - اﻟﻤﻜﺘﺐ اﻟﻨﻮوي - أﺑﻮ ز م1991 / ﻫـ1412 اﻹﺳﻼﻣﻲ، ﺑﻴﺮوت -دﻣﺸﻖ -ﻋﻤﺎن -ط :اﻟﺜﺎﻟﺜﺔ، م ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻠﻪ اﻟﻬﺮوي - ﻛﺘﺎب اﻷﻣﻮال - ت :ﺧﻠﻴﻞ ﻣﺤﻤﺪ ﻫﺮاس - دار ّ ﺒﻴﺪ اﻟﻘﺎﺳﻢ ﺑﻦ ﺳﻼ ُ اﻟﻬﺮوي - أﺑﻮ ﻋ اﻟﻔﻜﺮ - .ﺑﻴﺮوت - ﺑﺪون ﺗﺎرﻳﺦ
• El-Mevmenî, Alî Muhammed, et-Tatbîku’l-mu’âsır li ‘akdeyi’l-muzâra’a ve’lmusâkât fi’l-iktisâdi’l-İslâmî, Câmi’a Yermük (Yükseklisans Tezi ), Ürdün ts. En-Nevevî, Ebû Zekeriyya Muhyuddîn Yahyâ b. Şeref, el-Minhâc şerh sahihi Müslim b. el-Haccâc (2. Baskı), Dâr ihyâi’t-türâsi’l-arabî, Beyrut 1392. Ravdatu’t-tâlibîn ve ‘umdetü’l-muftîn, el-Mektebu’l-islâmî (3. Baskı), BeyrutDimaşk, 1412/1991. El-Heravî, Ebû Ubeyd el-Kâsım b. Sellâm b. Abdullâh, Kitâbu’l-emvâl, Thk. Halîl Muhammed Herrâs, Dâru’l-fikr, Beyrut ts. El-Firuzabadi, Meciduddin Ebu Tahir Muhammed bin Yakub el-Firuzabadi, Kamusu’l Muhit, Risale basım ve dağıtım, Beyrut-Lübnan, 8. Baskı, 1426H-2005M. El-Kasani, Alau’ddin Ebu Bekir bin Mesud bin Ahmet el-Kasani, Bedau’ssanai fi Tertibu’şşerai, Daru’l kutubu’l ilmiyye, 2. Baskı, 1406H-1986M. El-Maverdi, Ebu’l hasan Ali bin Muhammed bin Muhammed bin Habib el-Basri el-Maverdi, el-Ahkamu’s Sultaniyye, Daru’l Hadis, Kahire, tarihsiz. El-Serahsi, Muhammed bin Ahmet bin Ebi Sehl Şemsu’l Eimme el-Serahsi, elMebsut, Daru’l Ma’rife, Beyrut, tarihsiz. el-Mecme’-Mecmeu’l-Luğati’l-Arabiyye, Kahire, İbrahim Mustafa; Ahmed Zeyyat; Hamid Abdulkadir; Muhammed Neccar- el-Mucemu’l-Vasît, Daru’dDave, Kahire, t.y., el-Makdisî, Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme, elMuğnî (Şerhu Muhtasari’l-Hırakî), Mektebetu’l-Kahire, t.y. el-Makdisî, Abdurrahman b. Muhammed b. Ahmed b. Kudâme el-Makdisî, eşŞerhu’l-Kebîr ala Metni’l-Mekna, Daru’l-Kitabi’l-Arabî li’n-Neşr ve’tTevzî, t. y. el-Makdisî, Muvakkuddin Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme elMakdisî, el-Kâfî fî Fıkhi’l-İmâm Ahmed, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, t,y. -el-Munâvî, Zeynuddîn Muhammed (Abdurrauf el-Munâvî), Feydu’lKadîr Şerhu’l-Câmii’s-Sağîr, el-Mektebetu’t-Ticâretiyeti’l-Kübrâ, Mısır, 1. Baskı, m. 1356. ez-ZEYLAÎ, Osman b. Ali b. Muhcen b. Fahreddin ez-Zeylaî, Tebyyinu’l-Hakâik Şerhu Kenzu’l-Dakâik, el-Matbaâtu’l-Kubra’l-Emiri, Bulak, Kahire, Birinci Baskı, H. 1313. SABIK, Seyyid Sabık, Fıkhs-Sunne, Daru’l-Kitabu’l-Arâbi, Beyrut, Lübnan, Üçüncü Baskı, H. 1397, M. 1977. ŞÂŞİ, Abdulkadır Şâşi, el-Ukûdu’l-İslamiyye el-Mumkine li Temvili z-Zir‘â, İslami Finans Kurumları Muhasebe ve Denetim Kurumu Konferansı’nda sunum, M. 2012. EŞ-ŞÂFİÎ, el-İmam Muhammed b. İdrîs eş-Şâfiî, el-Umm, Daru’l-Marife, Beyrut, M. 1990.eş-ŞEVKÂNÎ, Muhammed b. Ali b. Muhammed b. Abdullah eş-Şevkânî, Neylu’lEvtâr, Thk. Usamuddin es-Sabâbati, Daru’l-Hadis, Mısır, Birinci Baskı, H. 1413, M. 1993. Âbâdî, Muhammed Eşref b. Emîr b. Ali b. Haydar Âbâdî, Avnu’l-Ma‘bûd Şerh Süneni Ebî Dâvûd, Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, Beyrut, (2. Baskı) 1415 h. İbnu’l-Esîr, Mecduddîn Ebu’s-Saâdât el-Mubârek b. Muhammed, en-Nihaye fî Garîbi’l-Hadîsi ve’l-Eser, el-Mektebetu’l-İlmiyye, Beyrut, 1979. İbnu’l-Kayyım el-Cevziyye, Muhammed b. Ebî Bekir b. Eyyûb, Îlâmu’l-Muvakkiîn an Rabbi’l-Âlemîn, (thk. Muhammed Abdüsselam İbrahim) Dâru’lKütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1991. İbn Teymiye, Takuyyiddîn Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Abdulhalim, Mecmûu’l-Fetâvâ, (thk. Abdurrahman b. Muhammed b. Kasım) Mecmeu’l-Melik Fehd li Tıbâati’l-Mushafi’ş-Şerîf, Medine, t.y. İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Said el-Endülüsî ez-Zâhirî, el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm, (thk. Ahmed Şakir) Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, Beyrut, t.y. İbn Receb-ebu’l-farac Abdurrahman bin Ahmed bin Receb - el’istihrac liahkami’l-harac dar’ul-kutub’ül-ilmiyyah, Beyrut - Lübnan - 1. Baskı, h 1405 - m 1985 Eb’ül-Habib- Dr. Sâdi eb’ül-Habib - el-kamus’ül-fikhiyah luğaten ve istilahen - dar’ül-fikr. Dımeşk - Suriye - 2. Baskı, h 1408 - m1988 El-asbehiyy - malik bin Enes- el-meduneh - dar’ül-kutubül-ilmiyyah - 1. Baskı, m 1994 El-Ensari- Esna’Metalib gibi şerhi rawdi’t-talib- dar’ül-kitab’il-islami - tarihsiz El-buhtiyy - Mansur bin Yunus el-buhtiyy - keşşaf’ül-kennâ an metn’il-iknâ - dar’ül-kutub’ül-ilmiyyah - Beyrut - tarihsiz ez-ZEYLAÎ, Osman b. Ali b. Muhcen b. Fahreddin ez-Zeylaî, Tebyyinu’l-Hakâik Şerhu Kenzu’l-Dakâik, el-Matbaâtu’l-Kubra’l-Emiri, Bulak, Kahire, Birinci Baskı, H. 1313. SABIK, Seyyid Sabık, Fıkhs-Sunne, Daru’l-Kitabu’l-Arâbi, Beyrut, Lübnan, Üçüncü Baskı, H. 1397, M. 1977. ŞÂŞİ, Abdulkadır Şâşi, el-Ukûdu’l-İslamiyye el-Mumkine li Temvili z-Zir‘â, İslami Finans Kurumları Muhasebe ve Denetim Kurumu Konferansı’nda sunum, M. 2012. EŞ-ŞÂFİÎ, el-İmam Muhammed b. İdrîs eş-Şâfiî, el-Umm, Daru’l-Marife, Beyrut, M. 1990. eş-ŞEVKÂNÎ, Muhammed b. Ali b. Muhammed b. Abdullah eş-Şevkânî, Neylu’lEvtâr, Thk. Usamuddin es-Sabâbati, Daru’l-Hadis, Mısır, Birinci Baskı, H. 1413, M. 1993.