ŞEHİR VE BÖLGE KONULU KLASİK İSLAM ESERLERİ

Yıl 2017, Cilt: 4 Sayı: 2, 89 - 119, 31.12.2017

İbrahim Barca

Öz

Medeniyetin ortaya çıkma koşullarını sağlayan şehirler ve bu bazı şehirlerden
müteşekkil olan bölgeler çok erken dönemden itibaren başta tarihçi ve coğrafyacı Müslüman bilginler ile Müslüman idarecilerin gündeminde yer almıştır.
Buna paralel şehir ve bölgeleri farklı açılardan kendisine konu edinen bir çok
ilmi eser telif edilmiştir. Bu makalede sözüedilen eserlerin telif sebebi, içerik,
yöntem ve yoğunlaştıkları alanlar gibi bazı özellikleri konu edilmiştir. Çalışmanın amacı şehir ve bölgeleri konu edinen klasik ilmi çalışmaların tanınması
ve İslam ilim geleneğindeki yerlerinin netleştirilmesidir. 

Anahtar Kelimeler

Şehir, Bölge, Tarih, Coğrafya

Kaynakça

• el-Askalânî, Ahmed b. Alî İbn Hacer, ed-Dürerü’l-kâmine fî a‘yâni’l-mieti’s-sâmine, Beyrut, Dârü’l-Cîl, 1993. el-Bekrî, Ebû Ubeydillâh Abdullâh b. Abdilazîz b. Muhammed el-Endelüsî, Mu‘cemü mâ üstu‘cime min esmâi’l-bilâd ve’l-mevâdi‘, 4 cilt, Beyrut, Âlemü’lKütüb, 1403. Brockelmann, Carl, Târîhu’l-edebi’l-Arabî, (trc. Abdülhalîm en-Neccâr), 5. baskı, 6 cilt, Kahire, Dârü’l-Me‘ârif. el-Ezrakî, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Abdillâh el-Ğassânî el-Mekkî, Ahbâru Mekke ve mâ câe fîhâ mine’l-âsâr, (thk. Rüşdî es-Sâlih Mülhis), Beyrut, Dârü’lEndelüs, 1389. el-Fâsî, Ebü’t-Tayyîb Takıyyüddîn Takıyyüddîn Muhammed b. Ahmed b. Alî elMekkî, ez-Zuhûrü’l-muktetafe min târîhi’l-Mekkete’l-müşerrefe, (thk. Alî Ömer), Kahire, Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, 2001; Şifâü’l-ğarâm bi-ahbâri’l-beledi’l-harâm, c. 2, 1. baskı, Beyrut, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421. el-Hamevî, Şihâbüddîn Ebû Abdillâh Yâkût b. Abdillâh, Mu‘cemü’l-büldân, 5 cilt, Beyrut, Dâru Sâdır, 1977. el-Hatîbü’l-Bağdâdî, Târîhu Medîneti’s-Selâm, thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf, Beyrut, Dârü’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2001; es-Sehâvî, el-İ‘lân, s. 254. el-Hemedânî, İbnü’l-Fakîh Ebû Bekir Ahmed b. Muhammed, Muhtasaru Kitâbi’lBüldân, Hollanda/Leiden, Matbaatü Beril, 1302. el-Himyerî, Muhammed b. Abdülmün‘im, er-Ravzü’l-mi‘târ fî haberi’l-aktâr, (thk. İhsân Abbâs), Beyrut, Müessesetü Nâsır,1980. İbn Fehd, Necmüddîn Ömer b. Fehd b. Muhammed, İthâfü’l-verâ bi-ahbâri Ümmi’l-kurâ, (thk. Fehîm Muhammed Şaltût), Kahire, Mektebetü’l-Hancî, 1983. İbn Havkal, Ebü’l-Kâsım Muhammed b. Alî el-Mevsılî, Sûretü’l-arz, Beyrut, Dârü’l-Mektebeti’l-Hayât, 1992. İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Sa‘îd b. Hazm el-Endelüsî, Fezâilü’lEndelüs ve ehlihâ, (thk. Salâhüddîn Müncid), Beyrut, Dârü’l-Kütübi’lCedîd, 1968. İbn Hurdâzbih, Ebü’l-Kâsım Ubeydullâh Abdullâh b. Abdillâh el-Bağdâdî elFârısî, el-Mesâlik ve’l-memâlik, Hollanda/Leiden: Matbaatü Beril, 1889. İbn Rüste, Ebû Alî Ahmed b. Ömer b. Rüste, el-A‘lâku’n-nefîse, Hollanda/Leiden, Matbaatü Beril, 1892. İbn Şeddâd, İzzüddîn Muhammed b. Alî b. İbrâhim, A‘lâku’l-hatîre fî zikri ümerâi’şŞâm ve’l-el-Cezîre, (thk. Yahyâ Zekeriyâ Abbâre), Dımaşk: İhyâü’t-Türâsi’lArabî, 1988. İbn Tayfûr, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Ebî Tâhir el-Kâtib, Târîhu’l-Bağdâd, (thk. Muhammed Zâhid el-Kevserî), Mektebü Neşri’s-Sekâfeti’l-İslâmiyye, Mısır, 1949. İbn Verdân, Târîhu Memleketi’l-Ağlebîyye, (thk. Muhammed Zeynühüm Muhammed Azeb), 1.baskı, Kahire, Mektebetü Medbûlâ, 1988. İbn Zebâle, Ebü’l-Hasen Muhammed b. el-Hasen b. Zebâle el-Mahzûmî elMedenî, Ahbârü’l-Medîne, Salâh Abdülazîz ez-Zeyn es-Selâme, Medine, Merkezü’l-Bühûs ve’d-Dirâsâti’l-Medîneti’l-Münevere, 2003. İbn Zûlâk, Ebû Muhammed el-Hasen b. İbrâhim b. el-Hüseyin Fezâilü’l-Mısr, (thk. Ali Muhammed Ömer), Kahire, Mektebetü’l-Usre,1999. İbnü’d-Dayba, Abdurrahmân b. Alî, el-Fazlü’l-mezîd alâ buğyeti’l-müstefid fî ahbâri Medîneti Zebîd, (thk. Yûsuf Şülhüd), Beyrut, Dârü’l-Avde, 1983. İbnü’l-Adîm, Kemâlüddîn es-Sâhib Ömer b. Ahmed b. Ebî Cerrâde, Zübdetü’lhaleb fî târîhi Haleb, (thk. Süheyl ez-Zekkâr), Dımaşk, Dârü’l-Kitâbi’lArabî, 1997. İbnü’l-Âkûlî, Ebü’l-Mekârim Ğiyâsüddîn Muhammed b. Sadrüddîn eş-Şafiî, Urfü’t-tîb fî ahbâri Mekke ve’l-Medîne, (thk. Muhammed Zeynühüm Muhammed Azeb), Kahire, Mektebetü’l-Medbûlâ, 1989. İbnü’l-Cevzî, Abdurrahmân Ebü’l-Ferec, Müsîrü’l-azmi’s-sâkin ilâ eşrefi’l-emâkin, (thk. Marzûk Alî İbrâhim), Beyrut, Dârü’r-Râye, 1995; Fezâilü’l-Kuds, thk. Cebrâîl Süleymân Cebûr, Beyrut, Dârü’l-Âfâki’l-Cedîde, 1980. İbnü’l-Cî‘ân, Şerefüddîn Yahyâ b. Mükir, et-Tuhfetü’s-seniyye bi-esmâi’l-bilâdi’lMısriyye, Kahire, Mektebetü’l-Külliyâti’l-Ezheriyye, 1974. İbnü’l-Feradî, Ebü’l-Velîd Abdullâh b. Muhammed el-Ezdî, Târîhu ulemâi Endelüs, Kahire, Dârü’l-Mısriyye, 1966. İbnü’l-Hatîb, Lisânüddîn Ebû Abdillâh Muhammed, el-İhâta fî ahbâri Ğırnata, (thk. Muhammed Abdullâh İnân), Kahire, Mektebetü’l-Hâncî,1973. İbnü’l-Havrânî, Osman b. Ahmed es-Süveydî ed-Dımaşkî, el-İşârât ilâ emâkini’zziyârât, (thk. Bessâm Abdülvehhâb el-Câbî), 1. baskı, Dımaşk, Mektebetü’lĞazâlî, 1981. İbnü’l-İmâd Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed, Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb, (thk. Mahmûd Arnâvût), Beyrut, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986. İbnü’l-Kalânisî, Ebâ Ya‘lâ Hamza b. Esed b. Alî el-Amid ed-Dımaşkî et-Temimî Hamza b. Esed, Târîhu Dımaşk, (thk. Süheyl ez-Zekkâr), Dımaşk: Dâru Hassân, 1983. İbnü’n-Nedîm, Ebû’l-Ferec Muhammed b. Ebî Ya’kûb İshâk b. Muhammed, elFihrist, (thk. Rızâ Teceddüd b. Alî), Tahran, 1971. İbnü’ş-Şıhne Ebü’l-Fazl Muhammed, ed-Dürrü’l-müntehab fî târîhi memleketi’lHaleb, Dımaşk, Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1984. İbnü’z-Zahîra, Ebû İshâk Burhânüddîn İbrâhim b. Alî, el-Fezâilü’l-bâhira fî mehâsini Mısr ve’l-Kâhire, thk. Mustafâ es-Sakkâ, Kâmil el-Mühendis, Kahire, Matbaatü Dâri’l-Kütüb, 1969. İbnü’z-Ziyâ, Muhammed b. Ahmed b. Muhammed, Târîhu Mekkete’l-müşerrefe ve’l-Mescidi’l-harâm ve’l-Medîneti’ş-şerîfe ve’l-Kabri’ş-şerîf, (thk. Âlâ İbrâhim- Eymen Nasır), Beyrut, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004. el-İdrîsî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. Abdillâh, Nüzhetü’l-müştâk fî ihtirâki’l-âfâk, Beyrut, Âlemü’l-Kütüb, 1409. el-İstahrî, Ebû İshâk İbrâhim b. Muhammed el-Fârısî el-Kerhî, el-Mesâlik ve’lmemâlik, Beyrut, Dâru Sâdır, 2004. el-Kazvînî Abdülkerîm b. Muhammed er-Râfiî, et-Tedvîn fi ahbâri Kazvîn, thk. Azîzüllâh el-Atâridî, Beyrut, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987. Kâtip Çelebi, Keşfü’z-zunûn, Beyrut, Dârü’l-İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, trz.. Köprülü, Fuad, “İbn-i Funduk”, İA, c. 2, s. 584-586. el-Makdisî el-Beşşârî, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed elMakdisî, Ahsenü’t-tekâsim fî ma‘rifeti’l-ekâlim, Beyrut, Dâru Sâdır, trz.. el-Makrîzî, Takıyyüddîn Ahmed b. Alî, el-Mevâ‘iz ve’l-i‘tibâr bi-zikri’l-hitat ve’lâsâr, (thk. Muhammed Zeynühüm Muhammed Azeb ve Medîha eşŞerkâvî), Kahire, Mektebetü Medbûlâ, 1997. el-Mercânî, eş-Şeyh Ebû Muhammed Afîfüddîn Abdullâh b. Abdülmelik, Behcetü’n-nüfûs ve’l-esrâr fî târîhi dâri hicreti’n-Nebiyyi’l-muhtâr, (thk. Muhammed Abdülvehhâb Fazl, Kahire), Dârü’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2002. el-Mes‘ûdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Hüseyin b. Alî, et-Tenbîh ve’l-işrâf, Hollanda/Leiden, Matbaatü Beril, 1893. el-Mühellebî, el-Hasen b. Ahmed, el-Mesâlik ve’l-memâlik, thk. Teysîr Halef, Dımaşk, 2005. en-Nehrevâlî, Kutbüddîn Muhammed b. Alâüddîn Ahmed el-Hanefî, Târîhu’lMedîne, (thk. Muhammed Zeynühüm Muhammed Azeb), Kahire, Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, 1995. el-Ömerî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Yahyâ b. Fazlillah, Mesâlikü’l-ebsâr fi’l-aktâr ve’lemsâr, (thk. Abdülhamîd Sâlih Hamdân), Mektebetü Medbûlâ, 1996. Özaydın, Abdülkerim, “Ezrakî, Ebü’l-Velîd”, DİA, c. 12, s. 68-69. er-Rakîku’l-Kayravânî, Târîhu İfrikiyyâ ve’l-Mağrib, (thk. Muhammed Zeynühüm Muhammed Azeb), 1. baskı, Kahire, Dârü’l-Fercânî, 1994. Sâhibhamâ Ebü’l-Fidâ, el-Melikü’l-Müeyyed İmâdüddîn İsmâîl b. Muhammed el-Eyyûbî, Takvîmü’l-büldân, Beyrut, Dâru Sâdır, trz.. es-Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. eş-Şeyh Zeynüddîn Abdurrahmân b. Muhammed el-Kâhirî eş-Şafiî, el-İ‘lân bi’t-tevbîh limen zemme et-târîh, (thk. Franz Rosenthal), Beyrut, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, trz.; et-Tuhfetü’l-latîfe fî târîhi’l-Medîneti’ş-şerîfe, Beyrut, Dârü’l-Kütübi’lİlmiyye, 1993. es-Semhûdî, Nûrüddîn Alî b. Abdillâh b. Ahmed el-Hasenî eş-Şafiî, Vefâü’l-vefâ bi- ahbâri dâri’l-Mustafâ, (thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd), 4 cilt, Beyrut, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1955. Sezgin, Fuad, Tanınmayan Büyük Çağ, İstanbul, Timaş Yayınları, 2010. Sibtü İbni’l-Acmî, Ahmed b. İbrâhim b. Muhammed, Künûzü’z- zeheb fî târîhi Haleb, Halep, Dârü’l-Kalem, 1417. eş-Şâri‘i, Müvaffakuddîn Ebû Muhammed b. Abdirrahmân, Mürşidü’z-züvvâr ilâ kubûri’l-ebrâr, Kahire, ed-Dârü’l-Mısriyye el-Lübnâniyye, 1415. et-Tahrânî, Şeyh Ağa Büzürg, ez-Zerî‘a ilâ tesânifi’ş-Şi‘â, Beyrut, Dârü’l-Edvâ, 1983. el-Uleymî, Ebü’l-Yümn Mücîrüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Abdirrahmân el-Makdisî el-Hanbelî, el-Ünsü’l-celîl bi-târîhi’l-Kuds ve’l-halîl, (thk. Adnân Yunus Abdülmecîd Nebâte), Amman, Mektebetü Dendîs, 1999. el-Vâkıdî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer, Fütûhu’ş-Şâm, 1. baskı, Beyrut, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997. el-Ya‘kûbî, el-Büldân, Beyrut, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422. ez-Zehebî, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed, Siyeru a‘lâmi’nnübelâ, (thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf ), Beyrut, Müessesetü’r-Risâle,1988.