DOĞU VE BATI İSLÂM DÜNYASINDA İSLÂM FİLOZOFLARININ YAHUDİ FİLOZOFLAR ÜZERİNDEKİ ETKİSİ

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 2, 333 - 358, 30.12.2019

Ahmet Bozyiğit

Öz

Kadim Grek felsefenin İslâm dünyasına tercüme yoluyla
taşınmasından sonra İslâm filozofları kendi felsefi sistemlerini kurdular.
Kindi’nin ortaya koyduğu eserlerle başlayıp Fârâbi’nin eserleriyle gelişen ve
İbn Sina’nın eserleriyle taçlandırılan İslâm felsefesi, Müslüman filozoflar
üzerinde büyük bir etki bıraktığı gibi, İslâm diyarında yaşayan Hristiyan ve
Yahudi filozofların düşünceleri üzerinde de büyük bir iz bırakmıştır. İslâm
felsefesi Doğudaki gelişimini tamamlayınca geç de olsa yönünü Müslüman batı
olan Endülüs’e çevirmiştir. Endülüs’teki Yahudi filozofların hem doğudaki hem
de Endülüs’teki İslâm filozoflarının etkisinde kaldığı da bir gerçektir.

                 Yahudi felsefesinin
gelişimi ve Yahudi filozofların düşüncelerini ortaya koyması, İslâm
felsefesinin gösterdiği gelişime paralel bir seyir izlemiştir. Yahudi
filozofların Yahudilik kelâmı ve akaidine ait düşünceleriyle birlikte
kendilerine özgü bir takım felsefi düşüncelerinden söz etmek mümkün olsa da,
düşüncelerinin şekillenmesinde İslâm filozoflarının payı büyüktür. Doğu İslâm
dünyasında İslâm filozoflarından etkilenen Yahudi filozoflardan Davud
el-Mukammas (erken 9. yüzyıl), İsaac İsraeli (ö. 955) ve Saadia Gaon
(882-942)’un düşüncelerinde muhtelif İslâm felsefe ve kelam ekollerinin etkisi
aşikardır. Endülüs’lü filozoflardan ise önemlileri şunlardır: Solomon İbn
Gabirol (1021-58 veya 1070), Abraham bin Davud (ykl. 1110-80), Maimonides (1138-1204),
Gersonides (1288- 1344), Judah Ha levi (1086-1141), Moses İbn Ezra (Mûsâ ibn
Ezra), Joseph İbn Zaddik of Cordova (Yûsuf İbn Sıddik el-Kurtubî), Samuel İbn
Tibbon (İsmâ’îl ibn Tibbon) ve Shem-Tob ibn Joseph (Şem-Tob ibn Yûsuf).

Anahtar Kelimeler

İslâm Felsefesi, İslâm, Yahudilik, İslâm Filozofları

Kaynakça

• Adamson, Peter – Richard, C. Taylor. İslâm Felsefesine Giriş. Ter. M. Cüneyt Kaya, İstanbul: Küre yayınları, 2008.Akdağ, Özcan. “Ortaçağ Yahudi Düşüncesi, Gersonides ve Felsefesi Üzerine”, İsrailiyat: İsrail ve Yahudi Çalışmaları Dergisi, no. 3 (Kış 2018): 123-144.Ali bin Sehl ibn Rabban et-Taberi, Firdevsü'l-hikme fi’t-tıb, Thk. Muhammed Zübeyir es-Sadîkî, Berlin: Matbau Aktab, 1982.Altmann, Alexander - Stern, S.M., Isaac Israeli: A Neoplatonic Philosopher of the Early Tenth Century, Oxford: Oxford University Press, 1958.Bahya İbn Paquda, el-Hidaye ila ferâidi’l-kulûb, thk. A. S. Yahuda, Leiden: E. J. Brill, 1912.Boccaccini, Gabriele. Middle Judaism, Jewish Thought. Minneapolis: Fortress Press, 1991. Brown, J. Vahid. “Andalusí Theosophy A Recontextualization,” Lights of Irfan Colloquia 7, (2006): 1-28.Cahız, Kitabü'd-delail ve'l-itibar ala’l-halki ve’t-tedbir, thk. Ebu Sülûm el-Mutezilî, Beyrut: Darü’l-Mektebeti’l-İslâmiyye, 1988. Dāwūd İbn Marwān al-Muqammaṣ, Twenty Chapters, Ter. Sarah Stroumsa, Utah: Brigham Young University Press, 2016.Dalkılıç, Bayram. “İskenderiyeli Yahudi Filozof: Philo, Eserleri ve Felsefi Yöntemi.” Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15, (2003): 61-79.De Boer, T. J. The History of Philosophy In Islam. Trans. By Edward R. Jones B.D. Leiden: E.J. Brill, 1903. Encyclopedia of World Biography, Encyclopedia.com, “Levi Ben Gerson”, Erişim: 17 Mayıs 2019, https://www. encyclopedia.comFârâbî. Kitabu Ârâ-i Ehli’l-Medîneti’l-Fazıla, Thk. Albert Nasrî Nadir, Beyrut: Daru’l-Meşrık, 1986.Feldman, Seymour “Introduction” The Wars of the Lord I Philadelphia: The Jewish Publication Society of America, 1987._____“Levi Ben Gershom”, History of Jewish Philosophy İçinde, Ed. Daniel H. Frank- Oliver Leaman, London and New York: Routledge, 2005.Frank, Daniel H. – Leaman, Oliver. Yahudi Felsefesi Tarihi. Trc. Abdullah Şevki. Ankara: Hece Yayınları, 2018.Gazâlî. el-Hikmetu fi mahlukatillah, thk. Muhammed Reşid Kabbani, Beyrut: Daru İhayai’l-Ulûm, 1978.Gürkan, Salime Leyla. “Yehuda Halevi’nin el-Kitâbü’l-Hazerî’de (Kuzari) Ortaya Koyduğu Yahudilik Savunusu ve İslâm’a Yönelik Eleştirileri”, İslâm Araştırmaları Dergisi, 41: 2019.el-Hafni, Abdulmunim. Mevsuatu felasifeti ve mutasavvıfati’l-Yehudiyye. Mektebetu Medbuli, ty.Hanne, E. Kassis. “İslam in Spain”, The Encyclopedia of Religion, Mircea Eliade. Editor in Chief. 7: 341-343, New York: Macmillan Publishing Company, 1987.Harvey, Steven. “A New İslâmic Source Of The Guide Of The Perplexed”, Maimonidean Studies İçinde, New York: Yeshiva University Press, 1991.Hırschfeld, Hartwig. Judah Halevi’s Kitab Al Khazari, George London: Routledge, 1905.Husic, İsaac. A History of Mediaeval Jewish philosophy, (New York: The Macmillan Company, 1918.İbn Gabirol. The Fountain of Life (Fons Vitae), Trns. Alfred B. Jacob, New York: Sabian Publishing Society, 2005.İbn Meserre. Risâletu’l-İ῾tibâr (Kitâbu’t-Tabsıra), thk. Muhammed Kemâl İbrâhîm Ca’fer, Fî’l-Felsefeti’l-İslâmiyye içinde, Kuveyt: Mektebetu’l-Fellâh, 1986.____ İbn Meserre, Risâletu Havâssı’l-Hurûf ve Hakâikihâ ve Usûlihâ, thk. Muhammed Kemâl İbrâhîm Ca’fer, Min Kadaya el-Fikri’l-İslâmî Dirâse ve Nusûs içinde, Kahire: Mektebetu Dâru’l-Ulûm, 1978.İbn Meymun. Delâletü’l-hairîn, thk. Hüseyin Atay, Mektebetü’s-Sakafeti’d-diniyye. ty.İbn Mikeveyh, Tehzibü’l-ahlak, thk. İbn Hatîb, Mektebetü’s-Sakafeti’d-Diniyye, 1398.İsaac İsraeli. Kitabu'l-ağziyye ve'l-edviyye, Thk. Muhammed es-Sabbah, Beyrut: Müessesetü İzzi’d-Din, 1992.Judah Halevi. el-Huccetu ve’d-delîl fi nasri’d-dîni’z-zelîl (Kuzari), ter. Leyla İbrahim Ebu’l-Mecd, Kahire: el-Merkezü’l-Kavmi li’t-Terceme, 2014.Kindi. Resailü’l-Kindi el-felsefiyye, Thk. Muhammed Abdulhadi Ebû Rîde, Kahire: Daru’l-Fikri’l-Arabi, 1950.Manekin, Charles. “Preliminary Observations on Gersonides’ Logical Writings”, Proceedings of the american Academy for Jewish Research, 52, 1985.Meral, Yasin. İbn Meymun’un eserlerinde İslâm ve Müslümanlar, Basılmış doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2012.Nasr, Seyyid Hüseyin– Leaman, Oliver. İslam Felsefesi Tarihi. Trc. Şamil Öçal – Hasan Tuncay Başoğlu. İstanbul: Açılım Kitap, 2011.Nusba, Parveen. “Islamıc Phılosophıcal Influence Upon Europe.” Iqbal Review. 37:1. (1996): 900-1200/45-59. Palacios, Miguel Asin. The Mystical Philosophy of İbn Masarra and His Followers, Trans. Elmer, H. Douglas – Howard, W. Yoder. Leiden: E.J. Brill, 1978.Pines, Shlomo. “Şhi'te Terms and Conceptions in Judah Halevi's Kuzari”, Jerusalem Studies in Arabic and İslâm 2: 1980Pines, Shlomo. The Philosophic Sources of The Guide of Perplexed, in The Guide of the Perplexed: With an lntroductory Essay, Chicago and London: The University of Chicago Press, 1963.Saadiya Gaon, Kitabu’l-emanat ve’l-itikadat, Thk. Samuel Landauer, Leiden: E. J. Brill, 1880.Stanford Encyclopedia of Philosophy, “İsaac İsraeli”erişim: 18.05.2019, https://plato.stanford.edu/entries/israeli/Şerif, Mian M. İslâm Düşüncesi Tarihi. Trc. Kasım Turhan. I. İstanbul: İnsan Yayınları, 2014. Zikri, Yahya. İlmu’l-kelami’l-Yehûdi, Kahire: ed-Daru’l-Mısriyye el-Lübnaniyye, 2015.