Geleceğe Dönük Kurtarıcı Beklentisinin Apokaliptik Temelleri: Mesih/Mehdi Tasavvuruna İlişkin Bir Analiz

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 2, 225 - 259, 30.12.2019

Fadıl Ayğan

Öz

Geleceğe dönük bir kurtarıcı beklentisi, her dinî
gelenekte nitelikleri ve faaliyetleri farklılık gösterse de dinlerin çoğunda
mevcut bir inançtır. Yahudilik ve Hıristiyanlık’ta Mesih inancı merkezi bir
konumdadır. Yahudilik ve Hıristiyanlık açısından bakıldığında gerek kutsal
metinlerde gerekse tarihî süreçte farklı Mesih tipolojilerinin olduğu
görülmektedir. Apokaliptik dönem ve bu dönemde yazılan apokaliptik literatürde
ise Mesih beklentisi önemli ölçüde değişime uğramıştır. Bu literatürde beklenen
Mesih beşer üstü mitolojik bir kahraman olarak tasvir edilir. Mesih
beklentisine ilişkin bölümlerde sembolik üslup ve mitolojik materyal, bu tasvir
ve anlatımların temel özelliğidir. İslam’da Hz. Muhammed son peygamber olarak
tanımlanmış ve kurtarıcı beklentisi inancın temel bir unsuru olarak
görülmemiştir. Bununla birlikte İslam geleneğinde kurtarıcı beklentisi nüzul-i
İsa ve mehdi inancı olmak üzere iki veçhesiyle varlık göstermiştir. Bu
çalışmada İslam geleneğinde toplumda var olan Mesih/Mehdi tasavvuru apokaliptik
gelenekle karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırma kurtarıcının şahsiyeti ve
nitelikleri, gelmesinden önceki dönem, faaliyet göstereceği dönem, zaman
tasavvuru ve sembolik üslup gibi başlıklardan hareketle yapılmıştır.   

Anahtar Kelimeler

Mesih, Mehdi, Apokaliptik Literatür, Sembolizm, Mitoloji

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. thk. Şuayb Arnavut. Beyrut, 1999.Aydın, Mahmut. “Yahudi bir Peygamberden Gentile Tanrı’ya İsa’nın Tanrısallaştırılma süreci”. İslâmiyât 3/4 (2000), s.47-74. Aydın, Mahmut. “Hz. İsa’nın Akibeti Sorunu, Mesih Mehdi Tartışmaları”, VI. Kur’an Sempozyumu: Kur’an ve Risalet. 225-257. Ankara: Fecr Yayınları, 2009.Ayğan, Fadıl. Son Peygamberi Müjdelemek: Beşâirü’n-nübüvve. Ankara: İsam Yayınları, 2017.Batuk, Cengiz. Tarihin Sonunu Beklemek: Ortadoğu Dinlerinde Eskatoloji Mitosları. İstanbul: İz Yayınları, 2003.Berlet, Chip. “Apocalypse”. Encyclopedia of Millennialism and Millenial Movements. ed. Richard A. Landes. 45-52. New York: Routledge, 2000.Blidstein, Gerald J.. “Messiah: in the Rabbinic Thought”. Encyclopedia Judaica. 14/110-113. USA: Thomson Gale, 2007. Bultmann, Rudolf. Theology of the New Testament. çev. Kendrick Grobel. I-II. London: SCM Press, 1952.Casey, Maurice. From Jewish Prophet To Gentile God: The Origins and Development of New Testament Christology. Cambridge: James Clarke & Co., 1991.Cohn, Norman. The Pursuit of Millennium. New Jersey: Essential Books, 1957.Collins, John J.. “Apokalypse”. Encylopedia of Religion. ed. Lindsay Jones. 1/409-414. USA: Thomson Gale, 2005.Çelebi, İlyas. “İsa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22/472-473. İstanbul: TDV Yayınları, 2000. Çınar, Mahmut. Tarihte ve Günümüzde Mehdilik. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2013.Davies, Philip. “Apocalyptic”. The Oxford Handbook of Biblical Studies. ed. J.W, Rogerson-Judith M.Lieu. 397-408. Oxford, 2006.Eren, Muhammed Emin. “Tarihsel Bağlam ve İsrâiliyyâtın Rivayetlerin Oluşumundaki Etkisi- Nüzulü İsa İle Alâkalı Bir Rivayet Bağlamında-”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 52/1 (2011), s. 255-292.Flussser, David. “Apocalypse”. Encyclopedia Judaica. 2/256-257. USA: Thomson Gale, 2007.Greenstone, Julius H.. the Messiah Idea in Jewish History. Philadelphia, 1906.Gündüz, Şinasi. Sâbiiler Son Gnostikler. Ankara: Vadi Yayınları, 1995.İbn Arabî, Muhyiddin. el-Fütühâtü’l-mekkiye. çev. Ekrem Demirli. İstanbul, 2010.İbn Manzur, Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-Arab. Beyrut: Daru Sadr, t.y.İlhan, Avni. Mehdilik, İstanbul: Beyan Yayınları, 1993.İzmirli, İsmail Hakkı. “Mehdi Meselesi”. (sadeleştiren: Ali Duman). Hikmet Yurdu 3/6 (Temmuz-Aralık 2010), s. 339–346.el-Keşmirî, Muhammed Enver Şah. et-Tasrîh bima Tevatere fi Nüzuli’l-Mesih. Haleb, 1992.el-Kevserî, M. Zahit. Nazra Âbira fi Meza’imi Men Yunkiru Nuzulü İsa Kable’l-Ahira. Kahire, 1987.Kırbaşoğlu, M. Hayri. “İsa’yı Gökten İndiren Hadislerin Tenkidi”. İslâmiyât 3/4 (2000), s. 147-168.Klausner, Joseph. The Messianic Idea in Israil. İng. çev. W.F.Stinespring. New York: Macmillan Company, 1955.Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. el-Câmi’ li ahkâmi’l-Kur’an. Riyad: Dâru Alemi’l-Kutub, 2003.Meral, Yasin. Yahudilerin Ahir Zamanı -Yahudilikte Gog-Magog, Deccal ve Mesih-. Ankara: Ankara Okulu, 2019.Meral, Yasin. Yahudi Dinî Literatüründe Mesih, Deccal ve Gog-Magog. Ankara: Ankara Okulu, 2019. Mowinckel, Sigmund. He That Cometh. İng. çev. G.W.Anderson. New York: Abingdon Press, t.y.Nuaym b. Hammad. el-Fiten. Kahire: Mektebetü’t-tevhid, 1412.Öz, Mustafa. İmamiyye Şiasında Onikinci İmam ve Mehdi İnancı. İstanbul: M.Ü.İ.F.Vakfı Yayınları, 1995.Paçacı, Mehmet. “Hadiste Apokaliptisizm veya Fiten Edebiyatı”, İslamiyât, 1 (1998), s. 35-53.er-Râzî, Fahreddin. Mefâtîhu’l-ğayb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.Sahas, Daniel J.. John of Damascus on Islam: The Heresy of the Ishmaelites. Leiden, 1972.Sarıkçıoğlu, Ekrem. Dinlerde Mehdi Tasavvurları. Samsun: Sidre Yayınları, 1997.Sarıtoprak, Zeki, İslam İnancı Açısından Nüzul-i İsa Meselesi. İzmir, 1997.Suyûtî, Celalüddin Abdurrahman. Nüzûlü İsa b. Meryem Ahire’z-Zeman. Beyrut: Darü’l-kütübi’l-ilmiyye, t.y.Şeltût, Mahmut. “İsa’nın Ref’i”. çev. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23 (1978), s. 319-324.Şimşek Özkan. Mehdilik ve Nüzul-i İsa Tartışmaları: İslam’ın Klasik Çağında Eskatolojik Kurtarıcı İnancı. Ankara: Fecr Yayınları, 2019.Taberi, Ebû Ca’fer İbn Cerir. Câmiu’l-beyân fî te’vili âyi’l-Kur’an. thk. Ahmed Muhammed Şakir. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2000.Ünverdi, Veysi. Hz. İsa’nın Nüzulü Probleminin Kelamî Açıdan Değerlendirilmesi. Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.Vermes, Geza. Ölü Deniz Parşömenleri. çev. Nurfer Çelebioğlu. İstanbul: Nokta Kitap, 2005.Wach, Joachim. “Dinler Tarihi ve Din Felsefesinde Kurtarıcı ve Kurtuluş”. çev. Ali Coşkun. Mesihi Beklerken: Mesihçi ve Millenarist Hareketler. ed. Ali Coşkun. 141-161. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2003.Wensinck, A.J.. el-Mu’cemü’l-Müfehres li-Elfâzi’l-Hadîsi’n-Nebevî. Leiden, 1936.Werblowsky, R.J. Zwi. “Messianism in Jewish History”. Essential Papers on Messianic Movements and Personalities in Jewish History, ed. Marc Saperstein. 35-52. New York: New York University Press, 1992.Yar, Erkan. “Müslüman Düşüncede İsa’nın Dünyaya İnişi Paradigması”. Dini Araştırmalar 4(2001), 141-159.Yavuz, Yusuf Şevki. “Mehdi: İslâm İnancında Mehdi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 28/371-374. Ankara: TDV Yayınları, 2003.