CEMÂLEDDİN EL-AKSARÂYÎ’NİN HADİSÇİLİĞİ: EL-ES’İLE VE’L-ECVİBE ÖRNEĞİ

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 1, 11 - 35, 30.06.2020

Mustafa Karabacak

Öz

Cemaleddin el-Aksarâyî, Osmanlı Devri kuruluş devri hükümdarlarından I. Murat döneminde Amasya, Konya ve Aksaray gibi Anadolu topraklarında yaşamış âlim ve mutasavvıftır. Soyunun dördüncü kuşaktan Fahreddin er-Razî'ye ulaş¬tığı belirtilen Cemaleddin el-Aksarâyî, Cemâlî nisbesiyle tanınmıştır. Aksaray’daki Zinciriye Medresesinde hocalık yapmış ve Aksaray’da vefat etmiş önemli bir âlimdir. Tefsir, başta olmak üzere hadis, fıkıh, ahlak, tıp, dilbilim gibi çeşitli alanlara ait Arapça, Farsça ve Türkçe eserler yazmıştır. Aksarâyî’nin farklı alanlarda ve dillerde eserler kaleme alması kendisinin çok yönlü bir âlim olduğunu göstermesinin yanı sıra 14. asırdaki ilmi birikime ışık tutması bakımından da önemlidir. Cemaleddin el-Aksarâyî’nin hadise dair el-Es’ile ve’l-Ecvibe olarak şöhret bulmuş Şerhu Müşkilâti’l-Kur’ani’l-Kerim ve Şerhu Müşkilâti Ehâdîsi Rabbi’l-Âlemîn adlı bir eseri bulunmaktadır. Eserin mukaddimesinde belirtildiğine göre Cemaleddin el-Aksarâyî, el-Es’ile ve’l-Ecvibe’yi, Amasya Emiri Kutlu Şah’ın oğlu Şemsüddin Ahmed el-Hac Şadgeldi Paşa için ve onun işaretiyle bölge halkını da dikkate alarak Farsça yazmıştır. Eserin Amasya’da kaleme alındığı bilinmekle birlikte yazım zamanı konusunda net bir tarih vermek mümkün değildir. Eser, el-Es’ile ve’l-Ecvibe Tefsir ve Hadis İlmine Dair Sorular ve Cevaplar ismiyle Necattin Hanay ve Mehterhan Furkani tarafından Türkçeye çevrilmiştir. Bu çalışmada Cemaleddin el-Aksarâyî’nin, el-Es’ile ve’l-Ecvibe adlı eseri ekseninde eserin içeriği, Aksarâyî’nin meselelere yaklaşım metodu ve eserdeki hadislerin sıhhat durumu incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Aksaray, Cemaleddin el-Aksarâyî, el-Es’ile ve’l-Ecvibe

Kaynakça

• Adıvar, Abdulhak Adnan. Osmanlı Devrinde İlim. İstanbul: Remzi Kitabevi, trs. Ahmed b. Hanbel, el-Müsned. Thk. Arnaûd, Şuayb- Mürşid, Âdil, 44 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001. Aksarâyî, Cemaleddin. el-Es’ile ve’l-Ecvibe Tefsir ve Hadis İlmine Dair Sorular ve Cevaplar. Çev. Necattin, Hanay- Mehterhan Furkanî. Ankara: Demirok Matbaacılık, trs. Ata, Ramazan. Selçukludan Osmanlıya Aksaray Okulu 1142-1566. Konya: Hüner Yayınevi, 2016. Aydın, İsmail Hakkı. “Molla Fenârî”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2005. 33: 245-247. Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: İFAV Yayınları, 4. Basım, 2011. Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali b. Musa el-Husrevcirdî el-Horasânî. Şuabü’l-İmân. 14 Cilt. Hindistan: Mektebetü’r-Rüşd, 1423/2003. Buhârî, Ebû Abdillah Muhammet b. İsmail. el-Câmiu's-Sahîh. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1401/1981. Buhârî, Ebû Abdillah Muhammet b. İsmail, el-Edebü’l-Müfred. Thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslamiyye, 3. Basım, 1409/1989. Çakan, İsmail Lutfi. Hadis Edebiyatı. İstanbul: İFAV Yayınları, 20. Basım, 2016. Dehlevî, Abdülaziz b. Şah Veliyyullah. Büstanü’l-Muhaddisin. Çev. Ali Osman Koçkuzu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1986. Demir, Osman. “Tevakkuf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet vakfı Yayınları, 2011. 40: 579. Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş'as es-Sicistanı el-Ezdi. es-Sünen. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1401/1981. Ebû Ya’lâ, Ahmed b. Ali el-Müsennâ b. Yahyâ b. Isâ b. Hilâl et-Temimî. el-Müsned. Thk. Hüseyin Selim Esed. 13 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Me’mûn li’t-Türâs, 1404/1984. Furkani, Mehterhan. “Siyasî ve İlmî Bir Kişilik: Amasya Emiri Hacı Şadgeldi Paşa ve ed-Dürerü’l-Mensûretü fi’l-Furûʻ Adlı Eserin Kendisine Nispeti”. Uluslararası Amasya Âlimleri Sempozyumu. Ankara: KIBATEK, 2017. Furkani, Mehterhan, “Risaletü’d-Düreri’l-Mensure li-Iz el-Hanefî; Dirâse ve Tahkik”, Mütefekkir, 4/8 (2017). Gümüş, Sadreddin. “Seyyid Şerif Cürcânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993. 8: 134-136. İbn Hicce el-Hamevî, Ebü’l-Mehâsin Takıyyüddîn Ebû Bekr b. Alî b. Abdillâh. Ḫizânetü’l-Edeb ve Ğâyetü’l-Ereb. Thk. Isâm Şakîk. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Mektebetü’l-Hilâl, 2004. İbn Mâce, Ebû Abdullah b. Yezid el-Kazvinî. es-Sünen. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1401/1981. İpşirli, Mehmet. “Şeyhülislam”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010. 39: 91-96. Karabacak, Mustafa. Hanımlardan Hz. Peygamber’e Sorular. İstanbul: Özgü Yayınları, 2015. Kettânî, Muhammed b. Ca’fer. Hadis Literatürü. Çev. Yusuf Özbek. İstanbul: İz Yayıncılık, 1994. Konyalı, İbrahim Hakkı. Aksaray Tarihi. 2 Cilt. İstanbul: Fatih Yayınevi Matbaası, 1974. Küçükdağ, Yusuf. Piri Mehmet Paşa. Aksaray: Aksaral Belediyesi Yayınları, 2017. Küçükdağ, Yusuf. Cemali Ailesi. Aksaray: Aksaray Belediyesi Yayınları, 2017. Muzhırî, Hüseyin b. Muhammed b. el-Hüseyin. el-Mefâtîh fî şerhi’l-Mesâbîh. Thk. Nuraddin Tâlip. 6 Cilt. Kuveyt: Daru’n-Nevâdir, 1433/2012. Müslim, Ebü'l-Hüseyin Müslim b. Haccac el-Kureyşî. el-Câmiu’s-Sahih. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1401/1981. Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî el-Horasânî. es-Sünen. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1401/1981. Öz, Mustafa. “Cemâleddini Aksarâyî”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993. 7: 308-309. Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer b. el-Hüseyin b. el-Hüseyin. et-Tefsîru’l-Kebir. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türasi’l-Arabî, 3. Basım, h. 1420. Şâfiî, Ebû Abdillah Muhammed b. İdris b. el-Abbâs b. Osman. el-Müsned. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, h. 1400. Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mu’cemü’l-Kebîr. Thk. Hamdî b. Abdülmecîd es-Selefî. 25 Cilt. 2. Basım, Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 2. Basım, 1415/1994. Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb. ed-Duâu li’t-Taberânî. Thk. Mustafa Abdülkâdir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, h. 1413. Tâhir, Bursalı Mehmet. Osmanlı Müellifleri (Hazırlayanlar: A. Fikri Yavuz-İsmail Özen) 3 Cilt. İstanbul: Meral Yayınlar, 1333/1915. Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ b. Sevre. es-Sünen. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1401/1981. Ulu, Mahmu. Ulu Şeyh Cemâleddin Aksarâyî Hayatı ve Eserleri. Aksaray: Aksaray Belediyesi Yayınları, 4. Basım, 2017. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi. 6 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1988. Yavuz, Yusuf Şevki. “Fahreddin er-Râzî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995. 12: 89-95. Zemahşerî, Ebü’l-Kasım Mahmud b. Amr b. Ahmed. el-Fâik fî Garibi’l-Hadis. Thk. Ali Muhammed el-Becâvî- Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. 4 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Ma’rife, 2. Basım, trs.