EDEBİYAT ELEŞTİRİSİ BAĞLAMINDA HZ. PEYGAMBER’İN ŞİİR DEĞERLENDİRMELERİNİN ARAP EDEBİYATINDAKİ YERİNE BİR BAKIŞ

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 1, 177 - 203, 30.06.2020

İslam Batur Cuma Tanık

Öz

Edebiyat eleştirisi edebiyatın olduğu her toplumda vardır. Araplarda edebiyat eleştirisi özellikle şiir ekseninde ortaya çıkmış bir faaliyettir. Çünkü şiir Arap toplumunda oldukça önemli bir yere sahiptir. Ancak ilk dönem şiir eleştirileri edebi gayeden ziyade daha çok kabile taassubu etkisiyle gerçekleşmiştir. Şiirin oldukça yaygın olduğu bir dönemde Hz. Peygamber’in İslam dinini tebliğ etmesi çeşitli söylemleri beraberinde getirdi. İslamiyet’in gelmesiyle birlikte Hz. Peygamber’e inanmayanlar onu şair olmakla suçlamışlardır. Onun şair olmadığı ve söylediklerinin de Allah kelamı olduğu ayetlerle açıklanmıştır. Ayetlerin ilk etapta şiir konusunda olumsuz ifadeler içerdiği anlaşılmıştır. Ancak Hz. Peygamber’in açıklamalarıyla şiirin Kurana göre özünde kötü olmadığı ortaya çıkmıştır. Şiir konusunda inen ayetler inkârcıların iddialarına cevap mahiyetindedir. O, şiiri müminin saldırılara karşı kendisini koruması açısından önemsemiştir. Kuşkusuz Hz. Peygamber Kuran’ın da ifade ettiği üzere ne bir edip ne de şairdir. Ayrıca o bir edebiyat eleştirmeni de değildir. Hz. Peygamber rivayetlere göre ezberinde olan bazı şiirleri okumuş ve bazı şiirleri de değerlendirmiştir. Bu değerlendirmeler belli ölçütler çerçevesinde gelişmiştir. Bu ölçütlerin bir kısmı dini ve ahlaki, bir kısmı ise belâgatla ilgilidir. Bu makalede onun şiir değerlendirmelerinin birer edebiyat eleştirisi olup olmadığı tartışılacaktır. Ayrıca bu değerlendirmelerin Arap edebiyatındaki yeri ve önemi üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Belagat, Edebiyat eleştirisi, Şiir, Kur'ân, Peygamber

Kaynakça

• el-ᶜAclûnî, İsmâᶜîl b. Muḥammed, Keşfu’l-ẖafâᵓ ve mûzîlu’l-ilbâs, Kahire: Mektebetu’l-kudsî, h.1351.
• el-ᶜÂkûb, ᶜÎsa, et-Tefkîru’n-naḳdî ᶜinde’l-ᶜarab. Suriye: Dâru’l-fikr, 2012.
• el-Buẖârî, Muḥammed b. İsmaᶜîl b. İbrahîm b. el-Muġîra el-Cuᶜfî, el-Câminᶜu’ṣ-ṣaḥîḥ, thk. Muṣṭafa Dîb el-Buġâ, 6 Cilt, Beyrût: Dâru İbn Kesîr, 3. Basım, 1987/1407.
• el-Câḥiẓ, Ebu ᶜUs̱mân ᶜAmr, el-Beyân ve’t-tebyîn,” thk. el-Muḥâmî Fevzî Atavî, Dâr-u Sa’b, Beyrût, 1968.
• el-Cumaḥî (Muḥammed b. Sellâm), Ṭabâḳâtu’ş-şuᶜarâᵓ, nşr. Joseph Hell, Beyrut: Dâru’l-kutubu’l-ilmiyye, 1042/1982.
• Ḍayf, Şevḳî, en-Naḳdu’l-ᵓedebî, Kahire: Dâru’l-me’ârif, 1926.
• Ḍayf, Şevḳî, Târîẖu’l-ᵓedebi’l-ᶜarabî: el-ᶜAṣru’l-câhilî, Kahire: Dâru’l-me’ârif, 1960.
• Demirayak, Kenan. Arap Edebiyatı Tarihi II-Sadru’l-islâm Dönemi, Erzurum: Fenomen, 2. Basım, 2010.
• Goldziher, Ignace, Klasik Arap Literatürü, çev. Azmi Yüksel, Rahmi Er, Ankara: İmaj Yayınları, 1993.
• Güleç, İsmail, “İslam’da Şiir ve Şair Algısına Dair Kimi Tespitler,” Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 13 (2014), 1-22.
• el-Fîrûzâbâdî, Yaᵓḳûb, el-Ḳâmûsu’l-muḥîṭ, ed. H̱alîl Meᵓmûn, Beyrût: Dâru’l-ma’rife, 5. Basım, 2011.
• el-H̱afâcî, İbn Sinân, Sirru’l-feṣâẖa, Beyrût: Dâru’l-kutubu’l-’ilmiyye, 1982.
• İbn Abdurrabbih, el-ᶜİḳdu’l-ferîd, 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-kutubu’l-’ilmiyye, h.1404.
• İbn Cinnî, el-H̱aṣâiṣ, thk. Muḥammed ᶜAlî en-Neccâr, 2 Cilt. Beyrût: ‘Alemu’l-kutub, ts.
• İbn Ḥamdûn, et-Tezkiretu’l-ḥamdûniyye, 10 Cilt, Beyrût: Dâr-u sadr, h. 1417.
• İbn Ḥanbel, Aḥmed, el-Müsned, thk. Şuᶜayb Arnavut vd. Müessesetu’r-risâle, 2. Basım, 1999/1420.
• İbn Hişâm, Sîretu’n-nebeviyye, thk. Ṭâhâ Abdurraᶜûf Sa’d, 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-cîl, h.1411.
• İbn Manẓûr, Lisânu’l-ᶜarab. 6 Cilt. Beyrût: Dâru sadr, ts.
• el-Hindî, Muttaḳî, Kenzu’l-ᶜummâl, thk. Bekrî Hayânî, Ṣafve es-Siḳâ, 12 Cilt. Muessesetu’r-risâle, 5. Basım, 1981.
• İbn Ḳuteybe, eş-Şiᶜr ve’ş-şuᶜarâ, 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-hadîs, h.1423.
• İbn Mâce, es-Sünen, thk. Muḥammed Fuᵓâd Abdulbâḳî, 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-fikr, ts.
• İbn Rabîᶜa, Lebîd, Dîvânu Lebîd b. Rabîᶜa el-ᶜÂmirî, Dâru’l-ma’rife, 2004.
• İbrâhîm, Ṭahâ Aḥmed, Târîẖu’n-naḳdi’l-ᵓedebî ᶜinda’l-ᶜarab mine’l-ᶜaṣri’l-câhilî ilâ’l-ḳarni’r-râbiᶜ el-hicrî. Mekke-i Mükerreme: el-Fâsîle, 2004.
• el-Ḳayrevânî, İbn Reşîḳ, el-ᶜUmde fî meḥâsini’ş-şiᶜr ve ᵓâdâbih, thk. Muḥammed Muḥyiddîn Abdulḥamîd, 2 Cilt, Dâru’l-cîl, 5. Basım, 1981.
• Muṣṭafâ, İbrahîm vd, el-Muᶜcemu’l-vâṣît, Kahire: Dâru’d-da’ve, 1982.
• Ṭahâvî, Ebu Caᶜfer, Şerẖ meᶜâni'l-ᵓâs̱âr, thk. Muḥammed Zehrâ, Muḥammed Seyyid, 5 Cilt, Beyrut: Âlemu'l-Kutub, 1994.
• eṣ-Ṣuyûṭî, Celâleddîn, el-Muzhir fî ᶜulûmi’l-luġa ve ᵓenvâᶜihâ, thk. Fuᵓâd ᶜAlî Manṣûr, Beyrût: Dâru’l-kutubu’l-’ilmiyye, 1998.
• el-Muberred, el-Kâmil fi’l-luġa ve’l-ᵓedeb, thk. Muḥammed Ebu’l-Faḍl İbrâhîm, Kahire: Dâru’l-fikri’l-’arabi, 3. Basım, 1997.
• Özdoğan, M. Akif, “Arap Dili ve Edebiyatı Kaynaklarında Hz. Peygamber’in Dil ve Edebiyattaki Yerine Bir Bakış,” Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 5/4 (2005), 223-242.
• Özdoğan, M. Akif, “Klasik Arap Edebî Tenkidine Genel Bir Bakış,” KSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 12/1 (2015), 1-28.
• Yalar, Mehmet, “İslâmî Arap Şiiri ve Peygamber”, U. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18/1 (2009), 61-68.
• Yektar, Osman Nedim, “Hadis Rivayetleri ve Hz. Peygamber’in Şiire Bakışı,” EKEV Akademi Dergisi, 20/65, 2016, 405-432.
• Yılmaz, Mehmet, “Hz. Peygamber’in Şiire Yaklaşımı,”İ.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4/2 (2013), 177-206.
• ez-Zebîdî, Muḥammed Murtaḍâ, Tâcu’l-ᶜarûs min cevâhiri’l-ḳâmûs, 40 Cilt. Dâru’l-hidâye, ts.
• ᶜÂrif, Muḥammed, er-Resûl ve’n-naḳdul’l-ᵓedebî https://www.islamstory.com/ar/artical/3408144/%D8%A7%D9%84%D8%B1%D8%B3%D9%88%D9%84-%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%86%D9%82%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%AF%D8%A8%D9%8A) (Erişim Tarihi: 10.01.2020).
• Durmuş, İsmail “Şiir,” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), https://islamansiklopedisi.org.tr/siir (Erişim Tarihi: 15.02.2020).
• Emin, Aḥmed (tsz). en-Naḳdu’l-ᵓedebî. https://www.hindawi.org/books/24682079/ (Erişim Tarihi: 26.02.2020).