KULLANIŞLI BİR TEOLOJİK SİLAH OLARAK TEKFİR -MEZHEBÎ İZDÜŞÜM

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 1, 101 - 127, 30.06.2020

Mehmet Ödemiş

Öz

Tekfir başlangıçta, Hz. Peygamberin vefatından sonra baş gösteren olayların tetiklediği süreçte politik bir enstrüman olarak kullanılmıştır. Sonraları muarızları susturmadaki pratik faydası keşfedildiğinde, entelektüel dünyaya hakim olmuş ve İslam dininin ruhuna aykırı bir hoşgörüsüzlük ve tahammülsüzlük örneği haline gelmiştir. İlerleyen süreçte “elfâz-ı küfür” kitaplarıyla kurumsallaşmış, normal ve meşru bir uygulama haline gelmiştir. Tekfir basit bir ötekileştirme aracı değildir. Dinî, hukukî ve iktisâdî sonuçları göz önünde bulundurulduğunda ağır yaptırımlar içeren bir uygulamadır. İslam kendisini hak din olarak deklare etmesine rağmen başka din mensuplarının inanç ve fikir hürriyetini koruma altına almış ve saygı duyulmasını emretmiştir. Müslüman olmayanlara bile bu hakkı tanıyan İslam’ın mensupları ise ilk nesilden itibaren gerek fikrî gerekse fiilî düzeyde entelektüel şiddetin dozunu artırmış ve tekfir mezheplerin teşekkülünden itibaren hız kazanmıştır. Teolojik ve epistemolojik bir problem olarak değerlendirdiğimiz tekfir, dini tolerans ve çoğulculuğa aykırıdır. Tekfirin siyasal, toplumsal, kültürel, tarihsel ve dini pek çok nedeni vardır. Bu çalışmada mezheplerin tekfir anlayışlarına ilişkin bir değerlendirme sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kelam, Tekfir, Mezhep, Büyük Gübah

Kaynakça

• Akbulut, Ahmet. “M. Hamdi Yazır’da Kelâmî Problemler”. Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır Sempozyumu. (Ankara, 4-6 Eylül 1991), 265-280, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993. Alvani, Taha Cabir. İhtilaf, Farkın Farkındalığı. çev. İbrahim Kapaklıkaya. İstanbul: Mahya Yayıncılık, 2. Basım, 2011. Ardoğan, Recep. Akideden Kelâma. İstanbul: Yeni Asya Yayıncılık, 2. Basım, 2015. Ardoğan, Recep. “Ehl-i Sünnet Kelâmında (Eşariyye ve Maturidiyye) Tekfirde Sınırlar”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 25 (2015), 315-342. Aydın, Ömer. Kuran-ı Kerim’de İman Amel İlişkisi. İstanbul: İşaret Yayınları, 3. Basım, 2016. Aydın, Salih. İslam Düşüncesi I. İstanbul: Külliyat Yayınları, 1. Basım, 2016. Bağdâdî, Ebu Mansur Abdülkâhir bin Tahir bin Muhammed. el-Fark beyne’l-fırak. nşr. Muhammed Bedir, Kahire: tsz. Bâkıllânî, Kâdî Ebubekir Muhammed b. Tayyip. Kitâbü Temhidü’l-evâil ve telhîsüd- delâil. thk. İmâdüddin Ahmed Haydar. Beyrut: 1987. Biçer, Ramazan. Akıl ve İrade Kapısı İmam Mâtürîdî. İstanbul: Erdem Yayınları, 1. Basım, 2018. Bigiyef, Musa Carullah. Kitâbü’s-Sünne. çev. Mehmet Görmez. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 4. Basım, 2014. Changeux, Jean-Pierre – Ricoeur, Paul. Neden Nasıl Düşünürüz? Etik, İnsan Doğası ve Beyin Üzerine Bir Tartışma. çev. İsmet Birkan. İstanbul: Metis Yayınları, 2. Basım, 2013. Mustafa, Çakmak. Çağdaş Batı ve İslam Düşüncesinde Dinsel Kapsayıcılık. İstanbul: İz Yayıncılık, 1. Basım, 2014. Dündar, Muhammed Mücahid. Teşekkül Dönemi Kelâm Problemlerine Devrin Siyasi Sosyal Hadiselerinin Etkileri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Doktora tezi, 2013. Düzgün, Şaban Ali. Din, Birey ve Toplum. Ankara: Akçağ Yayınları, 3. Basım, 2013. Ebu Süleyman, Abdülhamid, Müslüman Aklın Krizi. çev. Yasemin Savur. İstanbul: Mahya Yayıncılık, 1. Basım, 2012. Ebu Hanife, Numan b. Sabit. el-Fıkhu’l-ekber. haz. Mustafa Öz. İmam- Âzam’ın Beş Eseri, İstanbul: M.Ü. İlahiyat Vakfı Yayınları, 11. Basım, 2015. Ebu Hanife, Numan b. Sabit. el-Âlim ve’l-müteallim. haz. Mustafa Öz. İmam- Âzam’ın Beş Eseri, İstanbul: M.Ü. İlahiyat Vakfı Yayınları, 11. Basım, 2015. Ebu’z-Zehra, Muhammed. Târihü’l-mezâhibi’l-İslamiyye. 2 Cilt. Kahire: Dârü’l-Fikri’l- Ârabî, ts. Eş‘arî, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail. Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve’htilâfü’l-müsallîn. nşr. Helmuth Ritter. Wiesbaden: 1980. Evkuran, Mehmet. Sünni Paradigmayı Anlamak, Bir Ekolün Politik ve Teolojik Yapılanması. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 3. Basım, 2015. Gümüşhanevî, Ahmet Ziyaeddin. Câmiu’l-mütûn fî hakki envâi’s-sıfâti’l-ilâhiyye ve elfâzi’l-küfri ve tashihi’l-a’mali’l-acibiyye. çev. Abdülkadir Kabakçı-Fuad Günel. İstanbul: Bedir Yayınevi, 4. Basım, 2015. Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. Tehâfütü’l-felâsife, thk. Süleyman Dünyâ. Mısır: Dârü’l-Meârif, 1385/1966. Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. Faysalü’t-tefrika beyne’l- İslam ve’z-zendeka. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergah Yayınları, 2. Basım, 2014. Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. el-Münkızu mine’d-dalâl. nşr. Ramazan el-Bûtî. Şam: 2. Basım, 1992. Görmez, Mehmet. “Dindarlığımız Gösterişin Kurbanı Oldu”. (Görüşmeci: Emeti Saruhan, Görüşme Transkripsiyonu), Gerçek Hayat Dergisi, (19 Kasım 2018). http://www.gercekhayat.com.tr/roportaj/dindarligimiz-gosterisin-kurbani-oldu/ İbn Manzûr, Ebu’l Fadl Cemâlüddin Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-Arap. nşr. Ahmed Fâris eş-Şidyâk. 15 Cilt. Beyrut: ts. İsfehânî, el-Huseyn b. Muhammed er-Râgıb. el-Müfredât fi garîbi’l-Kuran. thk. Safvan Adnan Dâvûdî. Beyrut: 1996. Kâdî Abdülcebbâr, Ebu’l-Hasen. Şerhu’l-Usûli’l-hamse. haz. İlyas Çelebi. 3 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu, 1. Basım, 2013. Keskin, Halife. Kendi Kaynakları Işığında Şîa’nın İnanç Esasları. İstanbul: Beyan Yayınları, 1. Basım, 2000. Kılavuz, Ahmed Saim. İman-Küfür Sınırı. İstanbul: Marifet Yayınları, 2. Basım, 1984. Koca, Ferhat. “İslam Düşünce Tarihinde Selefilik”. İlahiyat Akademi, 1/1-2, (2015): 15- 70. Koçyiğit, Talat. Hadisçiler ile Kelâmcılar Arasındaki Tartışmalar. Ankara: AÜİF Yayınları, ts. Kutlu, Sönmez. Türklerin İslamlaşma Sürecinde Mürcie ve Tesirleri. Ankara: TDV Yayınları, 1. Basım, 2000. Kutlu, Sönmez. İmam Mâtürîdî ve Mâtürîdîlik. Ankara: Otto Yayınları, 1. Basım, 2016. Locke, John. Hoşgörü Üstüne Bir Mektup. çev. Melih Yürüşen. Ankara: 1998. Malâtî, Ebu’l-Huseyn Muhammed bin Ahmed bin Abdirrahman. et-Tenbih ve’r-red alâ ehli’l ahvâ ve’l-bida‘. nşr. Muhammed Zâhid el-Kevserî. Beyrut: Mektebetü’l-Maârif, 1968. Mâtürîdî, Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed b. Mahmud. Kitâbüt’-Tevhîd. thk. Fethullah Huleyf. Mısır: Dârü’l-Câmiati’l-Mısriyye, ts. Mebruk, Ali. Teolojiden tarih Felsefesine Nübüvvet. çev. Muhammed Coşkun. İstanbul: Mana Yayınları, 1. Basım, 2014. Nesefî, Ebu’l-Muîn Meymun b. Muhammed. Kitâbü’t-Temhid li kavâidi’t-tevhid. çev. Hülya Alper. İstanbul: İz Yayıncılık, 1. Basım, 2007. Onat, Hasan. Emeviler Devri Şiî Hareketleri ve Günümüz Şiîliği. 2. Basım, Ankara: Endülüs Yayınları, 1993. Ödemiş, Mehmet. Talita Kum. Ankara: Maarif Mektepleri, 1. Basım, 2019. Sâbûnî, Ebû Muhammed Nurettin. el-Bidâye fi usûli’d-din. thk. Bekir Topaloğlu. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 5. Basım, 1976. Sinanoğlu, Abdülhamit. İmam Ebu Hanife ve Vâsıl Bin Ata. İstanbul: Rağbet Yayınları. 1. Basım, 2012. Sinanoğlu, Mustafa. “Küfür”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 4 Nisan 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/kufur. e.t Sübkî, Takiyyüddin Ali. Tabakâtü’ş-Şâfiiyye. nşr. Abdülfettah Muhammed el-Hulv- Mahmud Muhammed et-Tınahî. 8 Cilt. Kahire: 1966. Süt, Abdünnasır. Mu‘tezile ve Ahlak- Kâdî Abdülcebbâr Örneği. İstanbul: İz Yayıncılık, 1. Basım, 2016. Şehristânî, Ebu’l-Feth Tâcüddin Muhammed bin Abdilkerim bin Ahmed. el-Milel ve’n-nihal. tsh. Ahmed Fehmi Muhammed. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1413/1992. Taftâzâni, Saduddin Mesud b. Ömer. Şerhu’l-Akâid. haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergah Yayınları, 7. Basım, 2015. Tehânevî, Muhammed b. ‘la b. Ali b. Muhammed Hamid. Keşşâf-ü ıstılâhâti’l-fünûn ve’l-ulûm. nşr. Ali Dahrûc –Abdullah Halidî. 2 Cilt. (Beyrut: t.s.). Tritton, Arthur Stanley, İslam Kelâmı. çev. Mehmet Dağ. Ankara: 1983. Wellhausen, Julius. İslamiyet’in İlk Devrinde Dini-Siyasi Muhalefet Partileri. çev. Fikret Işıltan. Ankara: 1989. Yavuz, Yusuf Şevki. “Tekfir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 20 Nisan 2020. http://www.islamansiklopedisi.org.tr/tekfir Yazır, Elmalılı M. Hamdi. Hak Dini Kuran Dili. nşr. İsmail Karaçam - Emin Işık vd. 10 Cilt. İstanbul: Zehraveyn, 1994.