TARİHİ MEZAR TAŞI KİTABELERİNDE AYET, HADİS VE GÜZEL SÖZLERDEN ÖRNEKLER

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 2, 427 - 442, 30.12.2020

Edip Yılmaz

https://doi.org/10.47425/siirtilahiyat.804211

Öz

Ölüleri defin geleneği insanlık tarihi kadar eskilere dayanır. İlk insan ve ilk peygamber Hz. Âdem ile başlayan insanlık tarihi boyunca ve İslam’da, vefat eden insanların tekrar dirilmek üzere toprağa verildiği bilinen bir gerçektir. İnsanlar zamanla tevhid inancından sapmış olsalar ve ölen kişiler değişik muamelelere tabi tutulsalar bile, ağırlıklı olarak ölülerin defin geleneği ağır basmıştır.
Türkler İslâmiyet’i kabul ettikten sora eski geleneklerinden bazılarını korudukları gibi, kurgan denilen anıt mezar ile balbal adını verdikleri mezar taşı geleneğini değişik bir şekilde devam ettirmişlerdir. Kurgan yerini türbe ve kümbetlere bırakırken, balbalların da yerini de şahideler almıştır. Ölülerin defnedildiği yer için sin, gömüt, kabir gibi tabirler kullanılırken; Müslüman Türkler mezarlık ve mezar tabirlerini kullanmışlar ve bir nevi insanlara ölümü hatırlamak için kabir ziyaretini teşvik ederek Hadis-i Şerifin sırrına masadak olmuşlardır. Bununla da kalmamış; mezar taşlarına yazdıkları birbirinden güzel sözlerle ziyarete gelen insanları ikaz ve irşad etme görevine vefatlarından sonra da devam etmişlerdir. Mezar taşı kitabelerine yazılan sözler, bazen ölüm gerçeğini hatırlatan bir ayet, bazen bir hadis-i şerif, bazen de büyük zatlardan alınmış ibretli sözlerdir. Bunun ilk güzel örneklerini Ahlat’ta vermişlerdir. Daha sonra fetihlerle Anadolu sathına yayılarak, bir taraftan yaptıkları her türlü mimari eserle Anadolu’nun bağrına damgalarını vururlarken; diğer taraftan türbe, kümbet, sandukalı ve şahideli mezar taşları ile geleneklerini devam ettirmişlerdir.
Bu çalışmada tarihi mezar taşı kitabelerine nakşedilmiş, ayet, hadis ve birbirinden güzel ve ibret verici sözlerden bazı tespit edilmiş örneklerin okuyucuların nazarına sunulması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslam sanat tarihi, Mezar, Mezar taşı, Şahide, Kitabe

Kaynakça

• Aclunî, İsmail bin Muhammed, Keşfu’l-Hafa, Beyrut: 1351(1320).
• Baş, Gülsen ve diğerleri, İstanbul Davutpaşa Külliyesi Haziresi ve Mezar Taşları, İstanbul: 2019
• Belazuri, Ahmed bin Yahya, Fütuhu’l-Buldan, çev. Mustafa Fayda, Ankara: 1987.
• Berk, Süleyman, Hat San’atı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınını, İstanbul, ts.
• Berk, Süleyman, Zamanı Aşan Taşlar, İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Yayını.
• Bursevî, İsmail Hakkı b. Mustafa el-Hanefi, Ruhu’l-Beyan fi Tefsiri’l-Kur’an, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiye, ts.
• Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, Red. Hakkı Dursun Yıldız, 8. Cilt, İstanbul: 1989.
• Ebu’l-Atahiye, Ebu İshak İsmail b. el-Kasım b. Süveyd, Divanu Ebi’l-Atahiye, Beyrut: 1986.
• Ertekin, Fırat, “Mardin’in Dara Köyündeki Mezar taşları ve Kitabeler”, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Diyarbakır: 2019.
• Fetenî, Muhammed Tahir es-Sıddıki el-Hindi, Tezkiretu’l-mevzuat, Kahire: İdaretu’t-Tıba’ati’l-Muniriye, 1343.
• Hanoğlu, Canan, “Erzurum Merkezde Cami Hazirelerinde Bulunan XVIII-XIX. Y.Y. Mezar Taşları”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Erzurum: 2006.
• İbnü'l-Esir, el-Kâmil fi’t-Tarih, çev. M. Beşir Eryarsoy, İstanbul: 1985.
• Karahan, Recai ve diğerleri, Ahlat Selçuklu Meydan Mezarlığı ve Mezar taşları, Ankara: 2019.
• Karamağaralı, Beyhan, Ahlat mezar Taşları, Ankara: 1992.
• Kulaz, Mehmet - İlter İgit, Tunceli’deki Mezarlıklar Ve Mezar Taşları, İstanbul: 2018.
• Munavi, Feyzu’l-Kadir Şerhu Camii’s-Sağir, Beyrut: Daru’l-Maarif, 1972.
• Müslim, Sahihu'l-Müslim, Kitabu’z-Zühd ve’r-Rekaik, 1, (2956).
• Sevim, Ali - Yaşar Yücel, Türkiye Tarihi, Ankara: 1990.
• Soyalp, Sedat, “Denizli Babadağ’da Osmanlı Dönemi Mezar Taşları”, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Van: 2018.
• Taberi, Muhammed b. Cerir, Tarih-i Taberi, yay. haz. M. Can, 1980.
• Yalova’da Osmanlı Dönemi Mezar Taşları, Yalova: İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü yayını, ts.
• Yıldız, Hakkı Dursun, “Anadolu Türk Tarihi”, Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi.
• Yılmaz, Edip, “Birgi Tarihi Mezar Taşları”, Bitlis İslâmiyat Dergisi, 1/2, 2019 (55-69).
• Yılmaz, Edip, “İzmir Ödemiş’teki Türk İslam Devri Mezar Taşlar,” Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Van: 2013.
• Yılmaz, Edip, “Ödemiş Mezar Taşlarındaki Kitabe Özellikleri ve İçerikleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7/1, 2018.
• Yılmaz, Edip, Ödemiş Mezar Taşları, Ankara: İksad Yayınları, 2019.