Cumhuriyet’in İlk 20 Yılında Türkiye’de Reklam ve Reklamcılık

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 2, 76 - 99, 31.12.2023

Erdem Varol

Öz

Günümüzde pazarlamanın en önemli ve en etkili araçlarından biri olan reklam geçtiğimiz yüzyılın ortalarına kadar günümüzdeki konumundan oldukça uzaktaydı. Reklam kavramı daha çok ilan ve tanıtım olarak tanımlanmaktaydı. Sanayi Devrimi ile artmaya başlayan ürün stoku, tüketim ve tüketicinin önemini artırmaktaydı. Ancak 1929 yılındaki küresel ekonomik buna¬lımla birlikte söz konusu süreç sekteye uğramıştır. Ekonomik bunalımın etkileri dünyayı bir kü¬resel savaşa sürüklemiş ancak savaş sonrası ekonomi-politik ve teknolojik gelişmeler tüketim ve pazarlama adına yeni bir süreci başlatmıştır. 1960’lı yıllarda hızla gelişen reklamcılık önemli bir sektör haline gelmiş, 1980’li yıllarda küreselleşmenin etkisiyle tüm dünyada da önem ka¬zanmış, dünya çapında birer şirkete dönüşen reklam ajansları, gelişmekte olan ülkelerin ajans¬larına ortak olarak veya ajansların tamamını satın alarak söz konusu ülkelerde de reklamcılığın önem kazanmasını sağlamıştır. Türkiye’de ise Osmanlı Devleti’nin son zamanlarında ve Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarında reklam ve tanıtımlar genelde ülke dışından ticaret için gelenlerin veya gayrimüslim tüccarların ürün ve hizmetlerini topluma tanıtmak için kullandıkları ilanlar¬dan oluşmaktaydı. Cumhuriyet’in ilanı sonrası yaşanan yerlileşme hamlesiyle ticaret de yerlileş¬meye başlamış dolayısıyla reklam ve ilan konusunda da yerli çalışmalar görülmeye başlamıştır. Özellikle harf inkılabı, giyimde yapılan yeniliklerin topluma duyurulmasında, özümsetilmesin¬de ve rıza üretilmesinde o dönem için en etkili kitle iletişim araçlarından olan ilanlar ve afişler kullanılmıştır. Söz konusu çalışmanın amacını Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş yılı olan 1923 ile 1943 yılları arasındaki 20 yıllık süre zarfında Türkiye’deki reklam ve reklamcılık faaliyetle¬rinin, yaşanan toplumsal değişimlerle ne gibi paralellik gösterdiğinin o dönemde hazırlanan reklam çalışmaları ve afişleri üzerinden nitel analiz yöntemlerinden bir tanesi olan betimsel analiz tekniği kullanılarak incelenmek oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Reklam, Reklamcılık, Reklam Tarihi

Advertising and Advertisement in Turkiye in the First 20 Years of The Republic

Öz

Advertising, one of the most significant and effective tools of marketing today, was far from its current position until the middle of the last century. The concept of advertising was mostly defined as advertisement and promotion. The product stock, which started to increase with the Industrial Revolution, increased the importance of consumption and the consumer. However, this process was interrupted with the global economic depression in 1929. The ef¬fects of the economic depression dragged the world into a global war, but post-war political economy and technological developments initiated a new process in the name of consumption and marketing. Advertising, which developed rapidly in the 1960s, became an important sec¬tor, gained importance all over the world with the effect of globalization in the 1980s, and ad¬vertising agencies, which turned into worldwide companies, became partners or bought all of the agencies of developing countries, making advertising gain importance in these countries as well. In Turkey, in the last years of the Ottoman Empire and the early years of the Republic of Turkey, advertisements and promotions generally consisted of advertisements used by people coming from outside the country for trade or non-Muslim merchants to promote their products and services to the public. After the proclamation of the Republic, trade started to be localized with the localization movement, and therefore, local studies on advertisements and advertise¬ments started to be seen. The aim of this study is to examine the parallelism of advertising and advertising activities in Turkey with the social changes in the 20-year period between 1923, the founding year of the Republic of Turkey, and 1943 by using the descriptive analysis technique, which is one of the qualitative analysis methods, through advertising works and posters pre¬pared in that period.

Anahtar Kelimeler

Advertising, Advertisement, Advertising History

Kaynakça

• Arens, W.F. (2002). Contemporary advertising. McGraw-Hill Irwin, New York, NY.
• Atatürk Ansiklopedisi. (2022). Millî İktisat ve Tasarruf Cemiyeti. https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/milli-iktisat-ve-tasarruf- cemiyeti/?pdf=3483 adresinden alındı.
• Avşar, Z. & Elden. M. (2004). Reklam ve reklam mevzuatı. RTÜK Yayın No: 8, Radyo ve Televizyon Üst Kurulu: Bilkent –Ankara. ISBN 975-92325-5-3
• Cumhuriyet Gazetesi Arşivi, https://egazete.cumhuriyet.com.tr/yayinlar adresinden alındı.
• Çamdereli, M. (2013). Reklamın görme dediği. İstanbul: Avrupa Yakası Yayıncılık.
• Çamdereli, M. & Varlı, M. (2009). Reklam dergi ve gazeteleri. İstanbul: Rasyo Yayıncılık.
• Durmuş, S. & Aydemir, N.K. (2016). Atatürk dönemi Türkiye ekonomisi (1923-1938). Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi KAÜİİBFD. 7(12), 155- 167.
• Elden, M. (2016). Reklamcılık İletişim Dizisi 1: Reklam ve Reklamcılık. 4. Baskı. İstanbul: Say Yayınları.
• Giddens, A,.(2012). Sosyoloji. Yayına Hazırlayan: C. Güzel. İstanbul: Kırmızı Yayınları.
• Koloğlu, O. (1999). Reklamcılığımızın ilk yüzyılı. Reklamcılar Derneği. İstanbul: Ofset Basımevi.
• Librakons (2023). Bir şikemperver olarak Refik Halid Karay. https://www.librakons. com/bir-sikemperver-olarak-refik-halid-karay/ adresinden alındı.
• Mattelart, A. (1994). Ersoy, F. (Çev.). Reklamcılık. İstanbul: İletişim.
• Merter, E. (2003). 80. Yılında Cumhuriyeti afişleyen adam: İhap Hulusi Görey. İstanbul: Literatür
• Obuz, Ö. (2022). Âdâb-ı muâşeret yolunda nazik bir savaş: saygısızlıkla savaş derneği. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 22(2), 681-694. DOI: 10.18037/ausbd.1136407
• Okay, A. (2009). Kurumsal reklamcılık. İstanbul: Derin Yayıncılık.
• Onedio (2015). Türkiye’de illüstrasyon sanatının ilk uygulayıcısı İhap Hulusi Görey’in hayatı ve çalışmaları. https://onedio.com/haber/turk-grafik-sanatinin- kurucusu-ihap-hulusi-gorey-514460?entry=55631793fc6d7e08349d3137 adresinden alındı.
• Öztürk, R. G. (2018). 1920-1950 yılları arasında Türkiye’deki reklamcılığın değerlendirilmesi. Uluslararası Halkla İlişkiler ve Reklam Çalışmaları Dergisi. 1(1), 41-54. https://dergipark.org.tr/tr/pub/hire/issue/37109/427698 adresinden alındı.
• Peltekoğlu, F. B. (2019). Kavram ve kuramlarıyla reklam. İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım.
• Raff, D.M.G. (2006). Advertising expenditures, by medium: 1867–1998. 482-515. In His torical Statistics of the United States, Earliest Times to the Present: Millennial Edition. (Editor: Susan B. Carter, Scott Sigmund Gartner, Michael R. Haines, Alan L. Olmstead, Richard Sutch, and Gavin Wright). New York: Cambridge University Press. http://dx.doi.org/10.1017/ISBN-9780511132971. De482-537
• Sağsöz, A. (2015). Sümerbank reklam afişi. https://tr.pinterest.com/ pin/22729173111764509/ adresinden alındı.
• Sayılı, T. (1992). Alışveriş merkezlerinin gelişimi, sınıflandırılması ve tasarımı etkileyen faktörler, Mimar Sinan Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. İstanbul.
• Sungur, S. (2009). Küresel ekonomik krizin reklâm sektörüne yansımaları ve geçmişten alınmayan dersler. İstanbul Aydın Üniversitesi Dergisi. 1(1), 174- 184. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iaud/issue/30107/324834
• Tellan, D. (2009). Sanayileşmenin ürünü olarak reklamcılık. Reklamcılık: bakmak ve görmek. (15-45). D. Tellan (Der). Ankara: Ütopya.
• Türkoğlu, N. (1995). Türk Reklamcılığının popüler tarihi 􀄎 (1938-1980). Evrensel Kültür. 37, 4-7.
• Yapıcıoğlu Ayaz, Y. (2022). Reklam dünyasında altın çağ: kavramsal bir çalışma. Yeni Atıf Medya Elektronik Dergisi. 6(2), 188-189.
• Yarar, Z. (2021). İhap Hulisi Görey hayatı ve tasarımları. https://markut.net/sayi-9/ ihap-hulusi-gorey/ adresinden alındı.
• Yavuz, Ş. (2013). Türk toplumunun tüketim toplumuna dönüşümünde reklamcılığın rolü. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi. 36, Bahar, 219 – 240
• Yeşil, C. (2019, 26 Eylül). İhap Hulusi Görey kimdir? https://celalyesil.medium. com/i%CC%87hap-hulusi-g%C3%B6rey-kimdir-1b421a0a70e9 adresinden alındı.
• Yılmaz, A. (2001). İlanattan internete: Türkiye’de reklamcılık. Kurgu Dergisi. 18, 355- 367.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.