GÖZDEN IRAK, GÖNÜLDEN IRAK: POLİTİK BİR AYGIT OLARAK EKRAN DIŞI UZAY-ZAMAN

Yıl 2020, , 7 - 45, 15.04.2020

Mehmet Köprü

https://doi.org/10.32001/sinecine.643681

Öz

Tekniği gizlemeye dayalı devamlılık kurgusunun norm biçem kabul edildiği ana akım sinemada saklamak, olağan bir edimdir.  Anlatı sineması, aracısız öykü aktarımı yanılsamasını sürdürebilmek için öncelikle kendi işleyişini gizlemek zorundadır. O nedenle, ideoloji ve saklama ilişkisi de genellikle bu perspektiften, yani aracın kendi işleyişinin gizlenmesi üzerinden yapılmıştır. Oysa bazı öykü unsurlarının görünür uzay-zamanın dışında tutulmaya çalışılması da en az fantazmagorik çabalar kadar ideolojiktir. Diegetik evrene ait olan kimi kişiler ya da olaylar, bazen aleni politik amaçlarla, bazen de toplumsal psişeyle bağlantılı kanıksanmış kültürel eğilimlerle çerçeve dışında tutulmaktadırlar. Ötekiyle kurulacak empatinin engellenmesi, kolektif suçların örtülmesi ya da gerçek muktedirin gizlenmesi gibi kasıtlı girişimler filmlerde genellikle alan dışı üzerinden çalıştırılır. Böylece burası, biçimsel (anlatı dünyasını şekillendirmek) ve retorik (merak, endişe, beklenti ve korku yaratmak) işlevlerine ek olarak kültür ve ideoloji ile bağlantılı yeni görevlerle donatılır.  Diğer taraftan, ekran dışının görünmez varlığı, sinemanın kullandığı tüm temsil kodlarını kuşatan ideolojinin dışına çıkmak için de ideal bir zemin sunmaktadır. Bu yönleriyle düşünüldüğünde ekran dışı uzay-zaman, bir taraftan egemen düşünceye hizmet ederken diğer taraftan ondan kaçışın yolunu da açabilen politik bir araç olabilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ekran Dışı, Saklamanın İdeolojisi, dışardaki öteki, görünmeyen muktedir

OUT OF SIGHT AND OUT OF HEART: OFF-SCREEN SPACE-TIME AS A POLITICAL DEVICE

Öz

In mainstream cinema, in which the technique of concealment-based continuity is the norm, hiding is a customary act. Narrative cinema has to hide its functioning to maintain the illusion of direct storytelling. But the act of concealment also has an ideological dimension, and the “off-screen” is often as ideologically laden as the visible space-time in a film. Some individuals or events belonging to the diegetic universe are kept off-screen because of specific political purposes or cultural tendencies associated with the social psyche. In films, deliberate efforts to prevent empathy with the other, to cover up collective crimes, and to conceal the real power often operate through the off-screen. Thus, in addition to its formal functions (shaping the narrative world) and rhetorical functions (creating curiosity, suspense, expectation, and fear), the off-screen is equipped with new tasks connected with culture and ideology. At the same time, the invisible presence of the off-screen space provides an ideal basis for going beyond the ideology that encompasses all the representational codes used by cinema. Considering these aspects, off-screen space-time can be a political tool that can mediate dominant thinking, but it can also be the means for escaping from it. This space offers different possibilities to discuss the relationship between cinema and ideology from a new perspective. Focusing on these possibilities, this study discusses the political and social motivations behind “not showing” in films, including both mainstream productions representing the norm and alternative examples that disrupt these norms, to argue that films have a political function in terms not only of what they show but also of what they hide.

Anahtar Kelimeler

Off-Screen, Ideology of Hiding, the other outside, invisible ruler

Kaynakça

• Adorno, T. (2000). Minima Moralia: Sakatlanmış Yaşamdan Yansımalar (Çev. O. Koçak & A. Doğukan). İstanbul: Metis.
• Affleck. B. (Yönetmen). (2012). Operasyon: Argo [Film]. Amerika: Warner.
• Agamben, G. (2013). Kutsal İnsan: Egemen İktidar ve Çıplak Hayat (Çev. İ. Türkmen). İstanbul: Ayrıntı.
• Alper, E. (Yönetmen). (2012). Tepenin Ardı [Film]. Türkiye: Bulut.
• Althusser, L. (1994). İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları (Çev. Y. Alp & M. Özışık). İstanbul: İletişim.
• Angelopulos, T. (Yönetmen). (1984). Kitara’ya Yolculuk [Film]. Yunanistan: Greek Film Center.
• Antonioni, M. (Yönetmen). (1962). Batan Güneş [Film]. İtalya: Cineriz.
• Antonioni, M. (Yönetmen). (1966). Cinayeti Gördüm [Film]. İtalya: Premier.
• Antonioni, M. (Yönetmen). (1975). Yolcu [Film]. Amerika: Metro-Goldwyn-Mayer.
• Assheuer, T. (2013). Yakın Plan Haneke (Çev. N. Pakkan). İstanbul: Agora.
• Bakhtin, M. (2001). Karnavaldan Romana (Çev. C. Soydemir). İstanbul: Ayrıntı.
• Baudry, J.-L. (1997). Temel Sinematografik Aygıtın İdeolojik Etkileri. (Çev. Ç. A. Daldal). Yeni İnsan Yeni Sinema, (2), 92-98.
• Bazin, A. (2011). Sinema Nedir? (Çev. İ. Şener). İstanbul: Doruk.
• Bertolucci, B. (Yönetmen). (1962). Korkunç Orakçı [Film]. İtalya: Cinematografica Cervi.
• Bonitzer, P. (2006). Kör Alan ve Dekadrajlar (Çev. İ. Yaşar). İstanbul: Metis.
• Bonitzer, P. (2007). Bakış ve Ses (Çev. İ. Yaşar). İstanbul: Metis.
• Burch, N. (1983). Theory of Film Practice (Trans. H. L. Rane), New Jersey: Princeton University.
• Cameron, J. (Yönetmen). (2009. Avatar [Film]. Amerika: Twentieth Century Fox.
• Campbell, J. (2010). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu (Çev. S. Gürses), İstanbul: Kabalcı.
• Cieutat, M., & Rouyer, P. (2014). Haneke Haneke'yi Anlatıyor (Çev. S. İdemen). İstanbul: Everest.
• Comolli, J.-L. & Narboni, J. (2010). Sinema/İdeoloji/Eleştiri (Çev. M. Temiztaş). S. Büker & G. Topçu (Eds.), Sinema: Tarih-Kuram-Eleştiri (s. 97-108). İstanbul: Kırımızı Kedi.
• Coppola, F. F. (Yönetmen). (1979). Kıyamet [Film]. Amerika: Zoetrope.
• Costa-Gavras. (Yönetmen). (2002). Amen. [Film]. Fransa: Canal +.
• Curtiz, M. (Yönetmen). (1942). Kazablanka [Film]. Amerika: Warner Bros.
• Dayan, D. (2011). Klasik Sinemanın Tutor-Kodu (Çev. E. Yılmaz). E. Yılmaz (Ed.), Filmde Yöntem ve Eleştiri (s. 79-93). Ankara: De Ki.
• Deleuze, G. & Guattari, F. (2001). Kafka: Minör Bir Edebiyat İçin (Çev. Ö. Uçkan & I. Ergüden). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Eagleton, T. (1996). İdeoloji (Çev. M. Özcan). İstanbul: Ayrıntı.
• Eagleton, T. (2010). Estetiğin İdeolojisi (Çev. B. Gözkân, H. Hünler, T. Armaner, N. Ateş, A. Dost, E. Kılıç, E. Akman, N. Domaniç, A. Çitil ve B. Kıroğlu). İstanbul: Doruk.
• Elsaesser, T. & Hagener, M. (2014). Film Kuramı: Duyular Yoluyla Bir Giriş (Çev. B. Soner & B. Yıldırım). Ankara: Dipnot.
• Fischer, E. (1985). Franz Kafka. (Çev. A. Cemal). İstanbul: BFS.
• Ford, J. (Yönetmen). (1939). Posta Arabası [Film]. Amerika: Walter Wanger.
• Foucault, M. (1992). Hapishanenin Doğuşu (Çev. M. A. Kılıçbay). Ankara: İmge.
• Frampton, D. (2013). Filmozofi: Sinemayı Yepyeni Bir Tarzda Anlamak İçin Manifesto (Çev. C. Soydemir). İstanbul: Metis.
• Godard, J. L. & Gorin, J. P. (Yönetmen). (1972). Her Şey Yolunda [Film]. Fransa: Anouchka.
• Haneke, M. (Yönetmen). (2005). Saklı [Film]. Fransa: Les Films du Losange.
• Haneka, M. (Yönetmen). (1997). Şato [Film]. Almanya: Wega.
• Haneka, M. (Yönetmen). (2000). Bilinmeyen Kod [Film]. Fransa: Arte France Cinéma.
• Haneka, M. (Yönetmen). (1994). Tesadüfi Bir Kronolojinin 71 Parçası [Film]. Avusturya: Arte G.E.I.E.
• Jung, C. G. (2006). Analitik Psikoloji (Çev. E. Gürol). İstanbul: Payel.
• Kleinhans, C. (2010). Marksizm ve Film (Çev. Ö. Yaren). sinecine, 1(2), 109-118.
• Kolker, R. (2011). Film, Biçim ve Kültür (Çev. F. Ertınaz, A. Güney, Z. Özen, O. Şakır, B. Tokem, D. Tunalı & E. Yılmaz). Ankara: De ki.
• Kolker, R. P. (1999). Yalnızlık Sineması: Penn, Kubrick, Coppola, Scorsese, Spielberg, Altman (Çev. E. Yılmaz). Ankara: Öteki.
• Kracauer, S. (2010). Caligari'den Hitler'e Alman Sinemasının Psikolojik Tarihi (Çev. E. Yılmaz). Ankara: De Ki.
• Kubrick, S. (Yönetmen). (1957). Zafer Yolları [Film]. Amerika: Bryna.
• Kubrick, S. (Yönetmen). (1964). Dr. Garip Aşk [Film]. İngiltere: Columbia.
• Kubrick, S. (Yönetmen). (1987). Full Metal Jacket [Film]. İngiltere: Natant.
• Kurosawa, A. (Yönetmen). (1950). Raşomon [Film]. Japonya: Daiei.
• László, N. (Yönetmen). (2015). Saul’un Oğlu’ndaki [Film]. Macarista: Laokoon.
• Lebel, J.-P. (1974). Sinema ve İdeoloji (Sinema Bilimsel Bir Bulgu mu? İdeolojik Bir Türetim mi?) (Çev. Ç. Y. Boz). Çağdaş Sinema, 1, 30-36.
• Loshitsky, Y. (1999). Fantastic Realism: Shindler's List as Docudrama. A. Rosenthal (Ed.), Why Docudrama? Fact-Fiction on Film and TV (s.357-369). Carbondale: SIU Press. Lumet, S. (Yönetmen). (1957). 12 Kızgın Adam [Film]. Amerika: Orion-Nova.
• MacDonald, P. (Yönetmen). (1988). Rambo III [Film]. Amerika: Carolco Pictures
• Malick, T. (Yönetmen). (1998). İnce Kırmızı Hat [Film]. Amerika: Fox 2000.
• Manguel, A. (2013). Kelimeler Şehri (Çev. E. E. Taşçıoğlu). İstanbul: Yapı Kredi.
• McGowan, T. (2012). Gerçek Bakış: Lacan Sonrası Sinema Kuramı (Çev. Z. Ö. Barkot). İstanbul: Say.
• Mclellan, D. (2005). İdeoloji (Çev. B. Yıldırım). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Mitry, J. (1989). Sinema Estetiği ve Psikolojisi (Çev. O. Adanır). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi.
• Monaco, J. (2011). Bir Film Nasıl Okunur: Sinema Dili, Tarihi ve Kuramı (Çev. E. Yılmaz). İstanbul: Oğlak.
• Montgomery, R. (Yönetmen). (1947). Göldeki Kadın [Film]. Amerika: MGM.
• Moretti, F. (2005). Mucizevi Göstergeler: Edebi Biçimlerin Sosyolojisi Üzerine (Çev. Z. Altok). İstanbul: Metis.
• Mulligan, R. (Yönetmen). (1962). Bülbülü Öldürmek [Film]. Amerika: Pakula-Mulligan.
• Mulvey, L. (2010). Görsel Haz ve Anlatı Sineması (Çev. N Abisel). S. Büker & Y. G. Topçu (Ed.), Sinema: Tarih/Kuram/Eleştiri (s. 211-229). İstanbul: Kırmızı Kedi.
• Newman, S. (2006). Bakunin'den Lacan'a Anti-Otoriteryanizm ve İktidarın Altüst Oluşu (Çev. K. Kızıltuğ). İstanbul: Ayrıntı.
• Ozon, F. (Yönetmen). (1998). Sitcom [Film]. Fransa: Fidélité.
• Paz, O. (1993). Modern İnsan ve Edebiyat (Çev. T. Ilgaz). İstanbul: Remzi.
• Penn, A. (Yönetmen). (1970). Küçük Dev Adam [Film]. Amerika: Cinema Center Films.
• Rancière, J. (2010). Özgürleşen Seyirci (Çev. E. B. Şaman). İstanbul: Metis.
• Reinhartz, A. (2007). Jesus of Hollywood. New York: Oxford University.
• Ryan, M. & Kellner, D. (2010). Politik Kamera: Çağdaş Hollywood Sinemasının İdeolojisi ve Politikası (Çev. E. Özsayar). İstanbul: Ayrıntı.
• Saxton, L. (2007). Secrets and revelations: Off-screen space in Michael Haneke’s Caché. Studies in French Cinema, 7(1), 5-16.
• Scott, R. (Yönetmen). (1979). Yaratık [Film]. Amerika: Brandywine.
• Shyamalan, M. N. (Yönetmen). (2004). Köy [Film]. Amerika: Touchstone.
• Sontag, S. (2004). Başkalarının Acısına Bakmak (Çev. O. Akınhay). İstanbul: Agora.
• Snyder, Z. (Yönetmen). (2006). 300 Spartalı [Film]. Amerika: Warner Bros.
• Spielberg, S. (Yönetmen). (1975). Jaws [Film]. Amerika: Zanuck/Brown.
• Spielberg, S. (Yönetmen). (1991). Kanca [Film]. Amerika: Amblin.
• Spielberg, S. (Yönetmen). (1993). Jurassic Park [Film]. Amerika: Universal.
• Spielberg, S. (Yönetmen). (1993). Schindler’in Listesi [Film]. Amerika: Universal.
• Stam, R. (2014). Sinema Teorisine Giriş (Çev. S. Salman & Ç. Asatekin). İstanbul: Ayrıntı.
• Stone, O. (Yönetmen). (1986). Müfreze [Film]. Amerika: MGM.
• Trier, L. V. (Yönetmen). (2000). Karanlıkta Dans [Film]. Danimarka: Zentropa Entertainments.
• Truffaut, F. (Yönetmen). (1959). 400 Darbe [Film]. Fransa: Les Films du Carrosse.
• Ünal, Ü. (Yönetmen). (2002). 9 [Film]. Türkiye: PToT.
• Wayne, M. (2011). Marksizm, Sinema ve Film İncelemeleri (Çev. E. Yılmaz). M. Wayne (Ed.), Sinemayı Anlamak: Marksist Perspektifler (s. 7-36). Ankara: De Ki.
• Wayne, M. (2011a). Politik Film: Üçüncü Sinemanın Diyalektiği (Çev. E. Yılmaz). İstanbul: Yordam.
• Žižek, S. (2003, Güz). Bir Vampirizm Kuramı (Çev. Ç. E. Çakmak). Cogito, 37, 262-274.
• Žižek, S. (2011). Kırılgan Temas: Slavoj Žižek'ten Seçme Yazılar (Çev. B. Somay, T. Birkan & T. Birkan). İstanbul: Metis.
• Žižek, S. (2014). Paralak (Çev. S. Gürses). İstanbul: Encore.