TÜRKİYE SİNEMASININ CEZAEVLERİ

Yıl 2017, Cilt: 8 Sayı: 1, 7 - 38, 14.03.2019

Hilmi Maktav

https://doi.org/10.32001/sinecine.536701

Cited By: 1

Öz

Türkiye cezaevlerinin tarihi Türkiye’nin de tarihidir. Türkiye sinemasının cezaevinde geçen veya cezaevi temasını kullanan filmleri de bu tarihten kesitler içerir. Makalenin çıkış noktasını, Foucault’nun “dispositif” ve “episteme” kavramları ışığında, süreç içinde cezaevlerinde yaşanan değişimlerin sinemaya nasıl yansıdığını gösteren bir izlek sunulabileceği tezi oluşturmaktadır. Zindan betimlemeleri içeren fantastik tarihi filmlerin, cezaevlerinin sinemadaki “arkeolojik alanı” olarak incelenebileceği düşünülmüştür. Günümüze uzanan süreçte “hapishane” kelimesinin yanı sıra ağırlıklı olarak “cezaevi” kelimesinin kullanımı da siyasi erkin cezaevine yönelik politikalarının ve toplumdaki cezaevi algısının değişimiyle ilişkilidir. Makalede, Türkiye sinemasının cezaevlerine bakışı, bu değişimi gösteren bir dönemselleştirmeyle; 1940’ların hapishaneleri, 12 Mart 1970 sonrası cezaevlerinde yaşanan değişim, 12 Eylül 1980 sonrasının cezaevleri ve 2000’li yılların F Tipi Cezaevleri çerçevesinde incelenmiştir. Sinemada mahkûm profilleri, siyasi mahkûmların hapishane koşulları, hapishanedeki sömürü ilişkileri, mahkûmlar üzerindeki baskılar ve işkence incelenen başlıca konulardır. Hapishanede geçen veya hapishane temasını kullanan filmler çekildikleri dönemin epistemesi içinden okunurken, sinemanın hapishane dispositifinden yararlanan, dispositifi kullanan ve aynı zamanda bu dispositifin unsurlarından olan bir sanat olduğu düşüncesinden hareket edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hapishane filmleri, F Tipi cezaevleri, episteme, dispositif, çıplak hayat, çıplak insan, cezaevi, hapishane, zindan, 12 Eylül, 12 MartHapishane filmleri, 12 Mart

Prisons of the Cinema of Turkey

Öz

The history of prisons in Turkey reflects the history of Turkey itself. Representations of prisons and themes of imprisonment in Turkish cinema offer a spectrum of this very history. This article begins with Foucault’s “dispositive” and “episteme” concepts and goes on to discuss the change in prisons over time and how these changes become a theme in cinema. It is thought that fantastic historical movies with dungeon scenes can be treated as an “archaeological field” of prison-themed cinema. The choice of the word “penitentiary” over “jail” by those in political power also highlights a change in the perception of prisons in society and a change in official policies towards prisons. The article’s framework is based on the periodical changes in Turkish cinema’s view and discussed in terms of the 1940’s prisons, post 12th of May 1970 prisons, 12th of September 1980 prisons, and the F-Type prisons of the 2000s. Profiles of prisoners shown in cinema, conditions of political prisoners, abuses in prisons, pressures on prisoners, and torture are some of the main topics in this article. The movies that use prisons as a theme or reflect prisoners’ lives in context of the era’s episteme and the movies that take cinema’s prison dispositive while being simultaneously a component of that dispositive contribute to the idea of an art form.

Anahtar Kelimeler

Prison movies, F-type prisons, episteme, dispositive, naked life, naked human, penitentiary, prison, dungeon, September 12, March 12

Kaynakça

• Agamben, G. (2001). Kutsal İnsan/Egemen İktidar ve Çıplak Hayat (Çev. İ. Türkmen). İstanbul: Ayrıntı.
• Agamben, G. (2012). Dispozitif Nedir?/Dost (Çev. E. Dedeoğlu). İstanbul: MonoKL.
• Aydemir, S. (1976). Suyu Arayan Adam. İstanbul: Remzi.
• Belge, M. (2009). Genesis. İstanbul: İletişim.
• Bentham, J. (2016). Panoptikon ya da Gözetim Evi (Çev. B. Çoban & Z. Özarslan). B. Çoban & Z. Özarslan (Ed.), Panoptikon Gözün İktidarı (s. 9-77). İstanbul: Su.
• Bezirci, A. (1984). Orhan Kemal. İstanbul: Tekin.
• Bilbaşar, S. (2000). Hapishaneden Cezaevine. Birikim, 136, 44-48.
• Boym, S. (2016). Başka Bir Özgürlük (Çev. C. Yardımcı). İstanbul: Metis.
• Can, B. (2015). Türkiye’de Siyasi Mahkûmların Kapatılması ve F Tipi Cezaevleri. İstanbul: Öteki.
• Çalışlar, O. (1998). 12 Mart’tan 12 Eylül’e Mamak. İstanbul: Aralık.
• Dorsay, A. (1988). Yılmaz Güney Kitabı. İstanbul: Varlık.
• Eren, M. (2012). Hapishaneden Cezaevine Türkiye’de Değişen Mahpusluk. https://bianet.org/kurdi/toplum/139818-hapishane-den- cezaevi-ne-turkiye-de-degisen- mahpusluk
• Ergüden, I. (2007). Hapishane Çağı. İstanbul: Versus.
• Erol, E. (2011). Kerim Korcan’ın Eserleri ve Edebiyatımızdaki Yeri. İstanbul: Nobel.
• Foucault, M. (2000). Entelektüelin Siyasi İşlevi (Çev. I. Ergüden, O. Akınhay & F. Keskin). İstanbul: Ayrıntı.
• Foucault, M. (2006). Hapishanenin Doğuşu (Çev. M. A. Kılıçbay). İstanbul: İmge.
• Foucault, M. (2015a). Kelimeler ve Şeyler (Çev. M. A. Kılıçbay). İstanbul: İmge.
• Foucault, M. (2015b). Cinselliğin Tarihi (Çev. H. U. Tanrıöver). İstanbul: Ayrıntı.
• Hikmet, N. (1996). Kemal Tahir’e Mapusaneden Mektuplar. İstanbul: Milliyet.
• Huizinga, J. (1995). Homo Ludens (Çev. M. A. Kılıçbay). İstanbul: Ayrıntı.
• Kemal, O. (1976). Nazım Hikmet’le Üç Buçuk Yıl. İstanbul: Tekin. Mavioğlu, E. (2006). Asılmayıp Beslenenler. İstanbul: İthaki.
• Negri, A. (2011). Aykırı Spinoza (Çev. N. Çelebioğlu & E. Canaslan). İstanbul: Otonom.
• Özön, M. N. (1977). Osmanlıca Türkçe Sözlük. İstanbul: Remzi.
• Propp, V. (1985). Masalın Biçimbilimi (Çev. M. Nifat & S. Rifat). İstanbul: B/F/S.
• Sanders, B. (2001). Kahkahanın Zaferi (Çev. K. Atakay). İstanbul: Ayrıntı.
• Scognamillo, G. & Demirhan, M. (1999). Fantastik Türk Sineması. İstanbul: Kabalcı.
• Sertel, Z. (1968). Hatırladıklarım. İstanbul: Yaylacık.
• Sertel, S. (1978). Roman Gibi. İstanbul: Cem.
• Spinoza, B. (2009). Etika (Çev. H. Z. Ülken). Ankara: Dost.
• Tahir, K. (1979). Kemal Tahir’den Fatma İrfan’a Mektuplar. İstanbul: Sander.
• Türk, İ. (2001). Halit Refiğ Düşlerden Düşüncelere Söyleşiler. İstanbul: Kabalcı.
• Yılmaz, A. (2013). Kara Arşiv-12 Eylül Cezaevleri. İstanbul: Metis. Zindan Kelime Kökeni. (2016). http://www.etimolojiturkce.com/kelime/zindan