Multiplex Movie Theaters and the Shift of Power Balance in the Cinema Sector in Turkey

Yıl 2013, Cilt: 4 Sayı: 1, 85 - 115, 20.04.2019

Selin Tüzün

Öz

The first multiplex movie theater was founded in 1963 in the USA. Throughout the 1970s, the number of multiplex cinemas increased considerably in American due to transformations in Hollywood and the increase in the number of shopping malls. Multiplex cinemas played an important role in changing the exhibition strategies and the power balance in the cinema sector, and they accelerated the commodification of culture. With the rise of neo-liberal policies toward the end of the 1980s, the multiplex cinemas started to spread all over the world. For some, the multiplex cinema is one of the symbols of cultural imperialism, while for others, they simply indicate the modernization of movie theaters. In Turkey, multiplex movie theaters emerged after the entrance of major players to the Turkish cinema sector as a result of the modifications in the Foreign Investment Law in 1987. In this article, we explain the emergence process of multiplex cinemas in America and Turkey. In addition, we question how the multiplex cinemas changed the power relations in the cinema sector in Turkey together with the effects they had in the transformation of the habit of cinema going as a cultural practice.

Anahtar Kelimeler

Multiplex cinemas, culture industry, programming of cinemas, “dedifferenciation”, distribution

MULTİPLEKS SİNEMA SALONLARI VE TÜRKİYE ÖRNEĞİNDE SİNEMA SEKTÖRÜNDE DEĞİŞEN GÜÇ DENGELERİ

Öz

İlk multipleks sinema salonu işletmesi 1963 yılında ABD’de açılmıştır. Hollywood’un 1970’li yıllarda geçirdiği dönüşümlerin ve alışveriş merkezi sayısındaki artışın etkisiyle multipleks sinema salonu işletmeleri ABD’nin dört bir yanına yayılmaya başlamıştır. Sinema sektörünün gösterim ayağının yeniden yapılanmasını sağlayan multipleks sinema salonları, gösterim stratejilerinin değişmesinde önemli rol oynamaktadırlar. Multipleks sinema salonlarının yaygınlaşmaya başlaması, sermayenin kültürel alan üzerindeki etkisini arttıran gelişmelerden biridir. Yeni liberal politikaların güç kazandığı 1980’li yılların sonlarına doğru multipleks sinema salonları, dünyanın dört bir yanına yayılmaya başlamıştır. Kimileri için kültürel emperyalizmin sembollerinden biri olan multipleks sinema salonları, kimileri içinse sinema salonlarının modernizasyonunu simgelemektedir. Türkiye’de multipleks sinema salonlarının ortaya çıkışı, 1987 yılında Yabancı Sermaye Kanununda yapılan değişikliğin ardından, ABD kökenli büyük yapım, dağıtım şirketlerinin Türkiye’de sinema sektöründe faaliyet göstermeye başlamasından sonra gerçekleşmiştir. Bu çalışmada, ABD’de ve Türkiye’de multipleks sinema salonlarının ortaya çıkış süreci ele alınmaktadır. Türkiye örneğinde multipleks sinema salonlarının ortaya çıkışının sektörel güç dengelerini nasıl etkilediği ve multipleks sinema salonlarının kültürel bir pratik olarak sinemaya gitme alışkanlığının değişimi üzerindeki etkileri sorgulanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Multipleks sinema salonları, kültür endüstrisi, sinema salonlarının programlanması, “ayrımsızlaşma”, dağıtım

Kaynakça

• Abisel, N. (2005). Türk Sineması Üzerine Yazılar. Ankara: Phoenix.
• Ackland C. (2003). Screen Traffic Movies, Multiplexes and Global Culture. London: Duke University.
• Ackland C. (2008). Theatrical Exhibition: Accelerated Cinema. P. Mc Donald & J. Wasko (Ed.), Hollywood Film Industry (s. 83-106). Blackwell: Oxford.
• Açar, M. (1996). Türk Sinemasında Amerikan Hakimiyeti. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi (s. 1186-1189). İstanbul: İletişim.
• Adorno T. & Horkheimer, M. (2009). Kültür Endüstrisi: Kitlelerin Aldatılışı Olarak Aydınlanma (N. Ünler, M. Tüzel & E. Gen, Çev.). A. Artun (Ed.), Kültür Endüstrisi Kültür Yönetimi. (s. 47-108). İstanbul: İletişim.
• AFM Film Yatırımcı Özeti, Gedik Yatırım. (2006, 27 Aralık). http://www .gedik.com/GetData/FnnWebDosya.ashx? Dizin=AnalizDosyaKlasoru&File=137.pdf&DownloadFile=SR_AFMAS _27122006.pdf (Erişim tarihi: 8 Ağustos 2012).
• Arıoğul, İ. (2007, 16 Ekim) Ankara Büyülü Fener 600 YTL yatırım ile yeniden doğdu. Hürriyet. http://www.hurriyet.com.tr/ankara/ 7489971_p.asp (Erişim tarihi: 6 Haziran 2012).
• Augros, J. (1999). Les investissements américains dans L’audiovisuel européen. L. Creton (Ed.), Le Cinéma et l’argent (s. 153-167). Paris: Nathan.
• Avşar Film ve Tüze Grup ortak oldu. (2007, 5 Temmuz). Cnntürk. http:// www .cnnturk.com/2007/ekonomi/sirketler/07/05/ avsar.film.ve.tuze.grup.ortak.oldu/372137.0/index.html (Erişim tarihi: 5 Mayıs 2012).
• Baudrillard, J. (2008). Tüketim Toplumu (3. Baskı), (H. Deliçaylı & F. Keskin, Çev.). İstanbul: Ayrıntı.
• Benjamin, W. (1995). Tekniğin Olanaklarıyla Yeniden Üretilebildiği Çağda Sanat Yapıtı. Pasajlar (2. Baskı), (A. Cemal, Çev., s. 45-77). İstanbul: YKY.
• boxofficeturkiye.com (Erişim tarihi: 5 Mayıs 2012).
• Chaudhuri, S. (2005). Contemporary World Cinema: Europe, the Middleast and South Asia. Edinburg: Edinburg University.
• Çetin Erus, Z. (2007). Film Endüstrisi ve Dağıtım: 1990 Sonrası Türk Sinemasında Dağıtım Sektörü. Selçuk İletişim, 4(4), 5-16.
• Delmestri, G. & Wezel F. C. (2011). Breaking the wave: The contested legimitation of an alien organizational form. Journal of International Business Studies, 42, 828-852.
• Deniz, T. (2012, 6 Haziran). Sinemada Destek Krizi. Aksiyon. http:// www .aksiyon.com.tr/ aksiyon/haber-31791-sinemada-destek-krizi.html (Erişim tarihi: 8 Temmuz 2012).
• Dorsay, A. (2005). Sinemamızda Çöküş ve Rönesans Yılları (2. Baskı). İstanbul: Remzi.
• Drake, P. (2008). Distribution and Marketing in Contemporary Hollywood. P. McDonald & J. Wasko (Ed.). Hollywood Film Industry, (s. 63-83). Madlen/Oxford: Blackwell.
• Esen, Ş. (2010). Türk Sinemasının Kilometre Taşları (2. Baskı). İstanbul: Agora.
• Evren, B. (1997). Değişimin Dönemecinde Türk Sineması. İstanbul: Antrakt.
• Featherstone, M. (2005). Postmodernizm ve Tüketim Kültürü (M. Küçük, Çev.). İstanbul: Ayrıntı.
• Feigelson, K. (2004). Sinema ve Toplumsal Kırılmalar (M. Öztürk, Çev.). N. Türkoğlu, M. Öztürk & G. Aymaz (Ed.), Kentte Sinema Sinemada Kent (s.29-37). İstanbul: Yeni Hayat.
• Friedberg, A. (1993). Window Shopping Cinema and The Postmodern. Berkeley: University of California.
• Focus 2010 World Film Market Trends, (2010). European Audiovisual Observatory, http://www.obs.coe.int/online_publication/reports/focus2010.pdf (Erişim tarihi: 7 Temmuz 2012)
• Forest, C. (1999). Les multiplexes et l’économie de l’exploitation cinématographique, L. Creton (Ed.), Le Cinéma et l’argent (s. 103-119). Paris: Nathan.
• Forest, C. (2002). L’argent du cinéma Introduction a l’économie du septieme art, Paris: Belin.
• Gişeyi Ölçen Sinyal. (2005, 27 Şubat). Hürriyet . http:// webarsiv.hurriyet.com.tr/2005/02/27/606026.asp (Erişim tarihi: 5 Şubat 2012).
• Gomery, D. (1992). Shared Plesures: A History of Movie Presentation in the United States. Madison: University of Wisconsin.
• Gottdiener, M. (2005). Postmodern Göstergeler Maddi Kültür ve Postmodern Yaşam Biçimleri (E. Cengiz, H. Gür & A. Nur, Çev.). İstanbul: İmge.
• Gunning, T. (2006). The Cinema of Attraction(s): Early Film, Its Spectator and the Avant-Garde. W. Strauven (Ed.), The Cinema of Attractions Reloaded (s. 381-389). Amsterdam: Amsterdam University.
• Harbord, J. (2002). Film Cultures. London and California: Sage.
• Hansen, M. (1993). Early Cinema, late cinema: permutations of the public sphere. Screen, 34(3), 197-210.
• Harvey, D. (2003). Postmodernliğin Durumu (3. Baskı), (S. Savran, Çev.). İstanbul: Metis.
• Kalemci, A & Ş. Özen. (2011). Türk Sinemacılık Sektöründe Kurumsal Değişim (1950-2006): Küreselleşmenin ‘Sosyal Dışlama’ Etkisi. Amme İdaresi Dergisi, 44(1), 51-88.
• Kara, M. (2010, 7 Kasım). Mars, AFM’yi alıp ‘Esas’ ortak buldu film yapımı, otel ve sporla büyüyecek. Hürriyet. http://www.hurriyet.com.tr/ ekonomi/16236220.asp. (Erişim tarihi: 4 Nisan 2012).
• Keyder, Ç. (2006). Arka Plan. Ç. Keyder (Ed.), İstanbul Küresel ile Yerel Arasında (2. Baskı) (s. 9-40). İstanbul: Metis.
• Kırel, S. (2005). Yeşilçam Öykü Sineması. İstanbul: Babil.
• Klinger, B. (2006). Beyond The Multiplex Cinema, New Technologies and the Home. Berkeley & Los Angeles: University of California.
• İki Yılda 35 Sinema Kapandı (2009, 3 Eylül). Radikal. http:// w w w . r a d i k a l . c o m . t r / R a d i k a l . a s p x ? aType=RadikalDetayV3&Date=&ArticleID=952600. (Erişim tarihi: 6 Haziran 2012).
• İzci, İ. (2012, 22 Mayıs). Ayaz Filmi Vizyondan Çekildi. Radikal. http:// w w w . r a d i k a l . c o m . t r / R a d i k a l . a s p x ? aType=RadikalDetayV3&ArticleID=1082529&CategoryID=82 (Erişim tarihi: 1 Eylül 2012)
• Maktav, H. (2001-2002). Türk Sinemasında Yeni Bir Dönem. Birikim, 152-153, 225-233.
• http://www.marssinema.com/marssinema-hakkinda.aspx?pageID=167. (Erişim tarihi: 15 Nisan 2012).
• http://www.marsentertainmentgroup.com.tr/Default.aspx?pageID=140 (Erişim tarihi: 15 Nisan 2012).
• Maksimum ve Mars Entertainment Group’tan Sinemada İşbirliği (2011, 19 Nisan). Hürriyet. http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/20379239.asp (Erişim tarihi: 6 Haziran 2012).
• Mattelart A. (2001). İletişimin Dünyasallaşması (H. Yücel, Çev.). İstanbul: İletişim.
• Maxwell, R. (2005). Küresel Hollywood’dan: Dağıtım, Pazarlama ve Gösterim (S. Küçük, Çev.). Yeni İnsan Yeni Sinema, 16, 20-28.
• McChesney, R. (2006), 21. Yüzyılda İletişim Politikaları Medyanın Sorunu (Ç. Çidamlı, E. Coşkun & E. Usta, Çev.). İstanbul: Kalkedon.
• Mc Donald, P. & Wasko, J. (2008). Introduction: The Contours of The Hollywood Film Industry. The Contemporary Hollywood Film Industry (s. 1-11). Oxford: Blackwell.
• http://www.mediasalles.it/journal/ecj2_1ing.pdf (Erişim tarihi: 6 Haziran 2012).
• Michalet, C. (1987). Le drole de drame du cinéma mondial. Paris: La Découverte.
• Miller, T. (2003-2004). Hollywood tarihi kültür emperyalizmi ve küreselleşme (A. Gürsoy & M. Olcay, Çev.). Yeni İnsan Yeni Sinema, 14, 33-42.
• Murray, S. (2005). Brand Loyalties: Rethinking Content Within Global Corporate Media. Media, Culture and Society, 27(3), 415-435.
• Öngören, T. M. (1985). Video Artık Burada Bir Yere Gideceği Yok. Video Sinema, 10, 70-72. http://www.rekabet.gov.tr/default.aspx?nsw=0u2UIhBl7DDfcc8/ Oeipig==-H7deC+LxBI8= (Erişim tarihi: 1 Haziran 2012).
• Ritzer, G. (2011). Toplumun McDonaldlaştırılması (Ş. S. Kaya, Çev.). İstanbul: Ayrıntı.
• Sarıkartal, Ç. (2008). Yapımcı Yönetmenler II. D. Bayrakdar (Haz.), E. Akçalı & Z. Altundağ (Ed.), Türk Film Araştırmalarında Yeni Yönelimler 7 Sinema ve Para (s. 207-226). İstanbul: Bağlam.
• Schatz, T. (1993). The New Hollywood. J. Collins & H. Radner (Ed.), Film Theory Goes To the Movies (s. 8-36). Londra: Routledge.
• Shary, T. (2002). Generation Multiplex The Image of Youth in Contemporary American Cinema. Austin: University of Texas.
• Sinemayı Sever Olduk (2007, 4 Nisan). Radikal. http:// www.radikal.com.tr/ haber.php?haberno=217775
• Tanrıöver, H. (2011). Türkiye’de Film Endüstrisinin Konumu ve Hedefleri Araştırması. İstanbul: İstanbul Ticaret Odası.
• Tepenin Ardı’nın yönetmeni Alper: Bu Gidişle Filmlerimizi Gösteremeyeceğiz. (2012, 28 Kasım). Radikal. http://www.radikal.com.tr/ R a d i k a l . a s p x ? aType=RadikalDetayV3&ArticleID=1109770&CategoryID=41. (Erişim tarihi:14 Aralık 2012).
• The Role of Multiplex Cinemas. http://www.mediasalles.it/whiteboo/ wb2_1_1.htm (Erişim tarihi: 6 Haziran 2012).
• http://www. timshowcenter.com/index.php?page=tim-sinemalari. (Erişim tarihi: 8 Haziran 2012).
• Tunç Ş. (2005-2006). Dosya: Türkiye Sinema Sektörü 2. Görüntü Sinema, 4, 78.
• Türkiye İstatistik Kurumu Sinema İstatistikleri Veri Tabanı. h t t p : / / r a p o r . t u i k . g o v . t r / r e p o r t s / r w s e r v l e t ? kulturmediadb2=&report=sinema_rapor.RDF&p_yil1=2009&p_yil_kod= 1&p_duzey1=0&p_duzey_kod=2&p_duzey_sira=b.duzey1_sira&p_duzey=b.duzey1_adi&p_dil=1&desformat=html&ENVID=kulturmediadb2En v (Erişim tarihi: 5 Mart 2013).
• Türkiye İstatistik Kurumu Sinema İstatistikleri Veri Tabanı. h t t p : / / r a p o r . t u i k . g o v . t r / r e p o r t s / r w s e r v l e t ? kulturmediadb2=&report=sinema_rapor.RDF&p_yil1=2010&p_yil_kod= 1&p_duzey1=0&p_duzey_kod=2&p_duzey_sira=b.duzey1_sira&p_duze y=b.duzey1_adi&p_dil=1&desformat=html&ENVID=kulturmediadb2En v (Erişim tarihi: 5 Mart 2013).
• Ulusay N. (2004). Globalization and National Film Industries: The Turkish Case. Boğaziçi Journal, 1-2, 107-119.
• Ulusay, N. (2005). Transformation in Turkish Cinema and Eurimages. M. Gencel Bek & D. Kevin (Ed.), Communication Policies in The European Union and Turkey: Market Regulation, Access and Diversity (s. 337-377). Ankara: Ankara University.
• Urry J. (1999). Mekanları Tüketmek (R. G. Öğdül, Çev.). İstanbul: Ayrıntı.
• Yıldırımkaya, G. (2010, 27 Şubat). Tarih kokan salonlar mı multipleks sinemalar mı? Habertürk. http://www.haberturk.com/yazarlar/gulin- yildirimkaya/217276-tarih-kokan-salonlar-mi-multipleks-sinemalar-mi. (Erişim tarihi: 5 Haziran 2012).
• 08 Mart 2007 tarihli 07-19/192-63 sayılı Rekabet Kurulu Kararı. http:// w w w . c o n c u r r e n c e s . c o m / I M G / p d f / 2010_11_12_Turkey01Doc_KCL-102_.pdf (Erişim tarihi: 5 Mayıs 2012).
• 2010 Yıllık (52 hafta) 01.01.2010- 30.12.2010 vizyon raporu (2011, 27 Ocak).
• http://www.antraktsinema.com/boxoffice-rapor.php?id=121 (Erişim tarihi: 4 Nisan 2012).