An Oral History of Old Movie Theaters and Audience Experiences

Yıl 2021, Cilt: 12 Sayı: 2, 293 - 329, 08.10.2021

Emine Uçar İlbuğa

https://doi.org/10.32001/sinecine.887523

Cited By: 2

Öz

This article employs oral history to explore the relationship between movie theaters and audiences. It focuses on theaters from the 1960s and 1970s—decades widely regarded as the golden age of Turkish cinema, a time when movie theaters were important parts of the urban landscape—and the range of roles these theaters played in their audiences’ daily lives, socialization, and more. Movie theaters have an important place in people’s memory not merely as exhibition places for films but as places that embody a wide range of past experiences. This study draws upon in-depth interviews conducted with 22 participants (12 women and 10 men) who frequented movie theaters in different regions in Turkey in the 1960s and 1970s. Adopting a snowball sampling methodology for participants and making use of in-depth, semi-structured interviews, this study focuses on the past experiences of cinemagoers, the spatial meaning of movie theaters, and cine-space as a realm of cultural encounter and socialization, all through the theoretical lens of the relationship between audience, memory, and space.

Anahtar Kelimeler

Space, memory, movie theatres, cinema-going, oral history

ESKİ SİNEMA SALONLARI VE İZLEYİCİ DENEYİMLERİ ÜZERİNE BİR SÖZLÜ TARİH ÇALIŞMASI

Öz

Bu çalışma, Türk sinemasının altın çağı olarak kabul edilen, 1960-1970’li yıllarda önemli kent mekânları olan sinema salonları ve o dönemde sinemaya giden izleyicilerin gündelik yaşamlarından, sosyalleşme süreçlerine uzanan yelpazede bu mekânların nasıl bir rol oynadığı konusunu temel alan sözlü tarih çalışmasına dayanmaktadır. Bu kapsamda 1960 ve 1970’li yıllarda Türkiye’nin farklı bölgelerinde sinemaya gitmiş olan 22 (12 kadın, 10 erkek) katılımcı ile derinlemesine görüşmeler yapılmıştır. Katılımcılara kartopu örneklemi ile ulaşılmış ve yarı yapılandırılmış sorularla yürütülen derinlemesine görüşmelerde geçmişte sinemaya gitme deneyimleri, sinema salonlarının mekânsal anlamı, sosyalleşme gibi, bireylerin bilinçlenmelerine ve farklı kültürlerle karşılaşmalarına olanaklar sunan sinemekân deneyimleri araştırılmıştır. Çünkü sinema salonları salt film gösterimi yapılan mekânlar olmanın ötesinde, aynı zamanda geçmişe ait deneyimlerin somutlaştığı yerler olarak izleyicilerin belleklerinde önemli yer tutmaktadır. Bu bakımdan çalışmanın kuramsal temeli, bellek/izleyici, mekân/izleyici deneyimleri üzerinden çerçevelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mekân, bellek, sinema salonları, sinemaya gitmek, sözlü tarih

Kaynakça

• Abisel, N. (2005). Türk Sineması Üzerine Yazılar. Phoenix.
• Akbulut, H., vd. (2018). Kültürel ve Toplumsal Bir Pratik Olarak Sinemaya Gitmek: Türkiye’de Seyirci Deneyimleri Üzerine Bir Sözlü Tarih Çalışması. TÜBİTAK Araştırma Raporu. Kodu: 1001 Proje No: 115K269.
• Akbulut, H. (2014). Sinemaya Gitmek ve Seyir: Bir Sözlü Tarih Çalışması. Elektronik Mesleki Gelişim ve Araştırma Dergisi (EJOIR), 2, 1-16.
• Akbulut, H. (2017). Cinemagoing as a Heterogeneous and Multidimensional Strategy: Narratives of Woman Spectators. The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication, 7(4): 530- 541.
• Allen, C. H. (1990). From Exhibition to Reception: Reflections on the Audience in Film History. Screen, 3(4), 347-356.
• Assmann, J. (2015). Kültürel Bellek (Çev. A. Tekin). Ayrıntı.
• Bachelard, G. (1996). Mekânın Poetikası (Çev. A. Derman). Kesit.
• Badiou, A. (2014). Sinema ve Felsefe. University of South Wales [Video]. Youtube. https://www.youtube.com/watch?v=81gNHIH8aEI
• Bergson, H. (2007). Madde ve Bellek (Çev. I. Ergüden). Dost.
• Çağlar, S. (2019). 2005 Yılı Sonrası Türkiye Sinema Endüstrisi Üzerine Bir Odak Grup Çalışması. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çam, A. & Şanlıer Yüksel, İ. (2019). Toros Yayla Köylerinde Sinema Deneyimleri: Modernlik, Şehir, Sinema ve Seyirci İlişkilerine Dair Bir Soruşturma. Sinefilozofi. Özel Sayı (1), 415-436.
• Çam, A. & Şanlıer Yüksel, İ. (2020). Türkiye Sinema Mekânları, Seyir ve Seyirci Araştırmaları Bibliyografyası: Yaklaşımlar, Kaynaklar ve Yöntemler. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 18(36), 593-632.
• Çelik, B. (2010). Teknolojinin Taşrası, Taşranın Teknolojisi: Osmanlı’dan Türkiye’ye Teknolojik Deneyimler ve Gerilimler. Z. T. Akbal Süalp & A. Güneş (Ed.), Taşrada Var Bir Zaman (s. 189-209). Çitlembik.
• Dorsay, A. (2009). Türk Sinemasının 60’lı Yılları: Yeşilçam’ın Doğuş Yılları. Z. Dadak & B. Göl (Ed.), 60’ların Türk Sineması (s. 23-32). Antalya Kültür Sanat.
• Düştegör, P. (2011). Sinema ve Sinema Mekânlarının Tarihsel Gelişimi ve İstanbul İlinde Yer Alan Sinema Mekânlarının İncelenmesi: Alışveriş Merkezleri Üzerine Bir Değerlendirme. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Erdoğan, N. (2001). Üç Seyirci: Popüler Eğlence Biçimlerinin Alımlanması Üzerine Notlar. Doğu Batı Düşünce Dergisi, 15, 109-121.
• Erkılıç, H. (2003). Türk Sinemasının Ekonomik Yapısı ve Bu Yapının Sinemamıza Etkileri. (Sanatta Yeterlilik Tezi). Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Erkılıç, H. (2009). Düş Şatolarından Çoklu Salonlara Değişen Seyir Kültürü ve Sinema. Kebikeç İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, 14(28), 143-162.
• Filmer, C. (1984). Hatıralar: Türk Sinemasında 65 Yıl. Emek.
• Foucault, M. (2014). Özne ve İktidar (Çev. I. Ergüden & O. Akınhay). Ayrıntı.
• Gökmen, E. (2019). Samsun’da Sinema Mekânları Üzerine Bir Sözlü Tarih Çalışması. Selçuk İletişim, 12(1), 325-350.
• Harvey, D. (1997). Postmodernliğin Durumu (Çev. S. Savran). Metis.
• Hauser, A (1984). Sanatın Toplumsal Tarihi (Çev. Y. Gölönü). Remzi.
• Kaya, D. (2017). Eski İzmir Sinemaları ve Yıldız Sineması: Mekân, Toplum, Seyir. Sinecine, 8(2), 93-138.
• Kluge, A. (2016). Sinema Hikayeleri (Çev. H. Ulusan). Lemis.
• Kırel, S. (2010). Kültürel Çalışmalar ve Sinema. Kırmızıkedi.
• Kuhn, A. (2010). Heterotopie, Heterochronie: Ort und Zeit der Kinoerinnerung. I. Schenk, M. Tröhler, Y. Zimmermann (Ed.), Film – Kino - Zuschauer: Filmrezeption (s. 27-39). Schüren.
• Kuhn, A. (2011). What to do with Cinema Memory? R. Maltby, D. Biltereyst, P. Meers (Ed.), Explorations in New Cinema History: Approaches and Case Studies. (s. 85-97). Wiley-Blackwell.
• Lefebvre, H. (2014). Mekânın Üretimi (Çev. I. Ergüden). Sel.
• Liman, A. S. (2014). Gaziantep’te Sinema, Seyir ve Seyirci (1923-1980). İstanbul Üniversitesi, İletişim Fakültesi Dergisi, II(47), 97-124.
• Maltby, R. (2011). New Cinema Histories. R. Maltby, D. Biltereyst, P. Meers (Ed.), Explorations in New Cinema History: Approaches and Case Studies. (s. 3-42). Wiley-Blackwell.
• Meers, P., Biltereyst, D., Van de Vijver, L. (2010). Memories, Movies and Cinema-Going: An Oral History Project on Film Culture in Flanders (Belgium). I. Schenk, M. Tröhler, Y. Zimmermann (Ed.), Film – Kino - Zuschauer: Filmrezeption (s. 319 -337). Schüren.
• Neuman, W. L. (2014). Toplumsal Araştırma Yöntemleri: Nitel ve Nicel Yaklaşımlar (2. Cilt) (Çev. S. Özge). Yayın Odası.
• Nora, P. (2006). Hafıza Mekânları (Çev. M. E. Özcan). Dost.
• Onaran, A. Ş. (1994). Türk Sineması I. Kitle.
• Önder, S. & Baydemir, A. (2005). Türk Sinemasının Gelişimi (1895-1939). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 6(2), 113-134.
• Özen, E. (2009). Geçmişe Bakmak: Sinema Tarihi Çalışmaları Üzerine Eleştirel Bir İnceleme. Kebikeç İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, 27, 131-156.
• Özön, N. (1985). Sinema Uygulayımı, Sanatı, Tarihi. Hil.
• Öztürk, S. (2013). Türkiye’de Sinema Mekânlarını Sözlü Tarih üzerinden Anlamak. Milli Folklor, 25(98), 19-31.
• Paech A. & Paech J. (2000). Menschen im Kino. J.B. Metzler.
• Sarlo, B. (2012). Geçmiş Zaman (Çev. P. Bayaz Charum & D. Ekinci). Metis.
• Scognamillo, G. (2009). 1960’lı Yıllar: Yeşilçam Sinemasının Altın Çağı. Z. Dadak & B. Göl (Ed.), 60’ların Türk Sineması (s. 13-22). Antalya: Antalya Kültür Sanat Vakfı.
• Sofuoğlu, H. (2004). Bergson ve Sinema. Selçuk, İletişim Dergisi, 3(3), 66-76.
• Susam, A. (2015). Toplumsal Bellek ve Belgesel Sinema. Ayrıntı.
• Thompson, P. (1999). Geçmişin Sesi: Sözlü Tarih (Çev. Ş. Layıkel). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tokmak, M. (2016). Sözlü Tarih ve Derinlemesine Görüşme. Ardahan Üniversitesi, İİBF Dergisi, 3(4), 83-98.
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı (2020). Türkiye’de Sinema. https://sinema.ktb.gov.tr/TR-144750/turkiye39de-sinema.html
• Traverso, E. (2009). Geçmişi Kullanma Kılavuzu: Tarih, Bellek, Politika (Çev. I. Ergüden). Versus.