THE HISTORY OF CINEMA CENSORSHIP IN TURKEY: A REVIEW OF FILM CENSORSHIP REGISTERS (1932-1988)

Yıl 2022, Cilt: 13 Sayı: 2, 487 - 500, 12.10.2022

Senem A. Duruel Erkılıç

Öz

Ali Karadoğan and S. Ruken Öztürk’s three-volume Türkiye’de Sinema Sansürünün Tarihi (1932–1988): Sansür Karar Defterleri Üzerine Bir İnceleme (The history of cinema censorship in Turkey: A review of film-censorship registers, 1932–1988) provides a striking and comprehensive overview of the history of film censorship in Turkey. The book, published by the Turkish Ministry of Culture and the Tourism Directorate General for Copyright, presents a breakdown of film records from 1932 to 1988 and of 96 registers of censorship decisions. These long-classified registers contain the hitherto unknown rationale and arguments employed by censorship commissions in denying permission, or granting only conditional acceptance, for the shooting and screening of films. The content of these commission decisions shines a light onto the history of film and screenplay censorship in Turkey and offers a novel framework for interpreting the country’s cultural history, its changing political climate, and its reigning value system. The decisions dealing with foreign films in the country also provide an innovative new window onto Turkey’s international relations and domestic policies. Karadoğan and Öztürk’s important work will no doubt be of great use as a reference for a wide range of scholars in the social sciences, particularly those in film studies, where it will contribute to a layered reading of Turkish cinema history and fill a significant gap in contemporary Turkish history and cultural history as well.

TÜRKİYE’DE SİNEMA SANSÜRÜNÜN TARİHİ: SANSÜR KARAR DEFTERLERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME (1932-1988)

Öz

Ali Karadoğan ve S. Ruken Öztürk’ün Türkiye’de Sinema Sansürünün Tarihi (1932-1988) Sansür Karar Defterleri Üzerine Bir İnceleme adlı üç ciltlik kitap, Türkiye’de sansür olgusuna ilişkin çarpıcı ve kapsayıcı bir inceleme sunuyor. Kültür ve Turizm Bakanlığı Telif Hakları Genel Müdürlüğü yayını olan kitap, 1932-1988 yılları arasındaki film dosyalarının ve 96 adet sansür karar defterinin dökümünü yaparak Türkiye’de çekim ve gösterim izni alamayan ya da şartlı kabul alan filmlerin, gerekçeli sansür komisyon kararlarını okuyuculara açıyor. Böylece bugüne kadar içeriği bilinmeyen ya da parçalı bilgilere sahip olunan Türk sinema tarihindeki birçok filme ilişkin sansür kararları, senaryo sansüründen başlayarak tasniflenmiş olarak ortaya konuyor. Türkiye’de yabancı filmlerin gösterimine ait sansür kararlarının dökümü, Türkiye’nin uluslararası ilişkilerine ve iç siyasetine dair geniş bir çerçeve sunuyor. Somut belgelerin dökümüyle Türkiye’nin farklı dönemlerindeki politik iklimi, bakışı, değer yargılarını ortaya koyan bu çalışma, kültür tarihimizin gölgede kalan önemli bir parçasını aydınlığa kavuşturuyor. Sinema alanı başta olmak üzere sosyal bilimlerin birçok alanında çalışan akademisyenler/araştırmacılar için temel bir kaynak niteliği taşıyan kitap, sinema tarihimizin katmanlı bir okumasının yapılmasını mümkün kılan veriler sağlıyor ve kültür tarihimizle olduğu kadar yakın Türkiye tarihi ile ilgili önemli bir boşluğu dolduruyor.

Anahtar Kelimeler

Türkiye’de sinema sansürü, sinema tarihi, sansür karar defterleri

Kaynakça

• Akad, L. (2004). Işıkla Karanlık Arasında. İş Bankası Kültür
• Ak, B. (Yönetmen). (1994). Türk Sinemasında Sansürün Tarihi - Siyahperde. [Belgesel]. Türkiye: Yeşilçam Filmcilik.
• Barkören, S.(2005, Nisan-Mayıs). Dünden Bugüne Sansür Hukuku. Sekans, 2, 82-87.
• Erkan M. (1990, Kasım). Anayasa Güvencesi ve Sinema. Ve Sinema, 9,9-12.
• Filmlerin ve Film Senaryolarının Kontrolüne Dair Nizamname (Kararname no 11551). (31 Temmuz 1939). T.C. Resmi Gazete, 4272, 12375-12377.
• Karadoğan, A. & Öztürk, S.R. (2022). Türkiye’de Sinema Sansürünün Tarihi (1932-1988) Sansür Karar Defterleri Üzerine Bir İnceleme. 3 cilt. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Telif Hakları Genel Müdürlüğü.
• Kaya, D. (2017). Yeşilçam döneminde film sansürü: Bir müzakere ve mücadele alanı olarak film sesi. Kültür ve İletişim, 39, 12-34.
• Korel, T. (Yönetmen). (2001). Türk Sinemasında Sansür ve Yasaklar. [Belgesel]. Türkiye.
• Metz, C (2012).Sinemada Anlam Üstüne Denemeler. (Çev. O. Adanır). Hayalperest.
• Onaran, A.Ş. (1968). Sinematografik Hürriyet. İçişleri Bakanlığı Tetkik Kurulu.
• Oral, T. (1977) Sansür. Gözlem Çocuk Aşama.
• Öngören, M. T. (1995). Sinema Diye Diye. Kalem.
• Özgüç, A. (1976). Türk Sineması Sansür Dosyası. Koza.
• Özgüç, A., Boyacıoğlu, A., Soner, A., Yılmaz, A., Dorsay, A., Nesin, A., Evren. B., Erksan, M., Hiçdurmaz, M., Özön, N., Kutlar, O., Çetin, Ö., Öztürk, S., Kurtiz, T., Gürkan, T., Türkali, V., & Özkan, Y. Türk Sinemasında Sansür. (2000). Kitle.
• Sinema Filmlerinin Sansürü Kollogyumu Raporla-Tartışmalar (1980). Fakülteler Matbaası.
• Sinema, Video ve Müzik Eserleri Kanunu’nun Metni (1986, 4 Şubat). Film Market, 41, 5.
• Tikveş, Ö. (1968). Mukayeseli Hukukta ve Türk Hukukunda Sinema Filmlerinin Sansürü, İstanbul: Fakülteler Matbaası