“Boşluk”un Ontolojisi Olarak Angelopoulos Sineması: Sonsuzluk ve Bir Gün

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 11 - Özel Sayı (3) 2021, 260 - 281, 09.10.2021

Dilek Tunalı

https://doi.org/10.31122/sinefilozofi.863996

Öz

Öz
Uzakdoğu felsefesinde kutsal alanı, manevi kökü “Bir” olanı imleyen Boşluk, gündelik yaşamda ve resim sanatında bilinçli olarak bırakılan boşluklar ve yaratılan espaslarla sinemaya kadar uzanan bir estetik ve imgesel alan yaratmıştır. Doğudan esinlenildiği düşünülen ve evreni yorumlayabilmek için “boşluk”u bir varlık gibi tanımlayan Antik Yunan filozoflarından günümüze bu anlayışta büyük değişmeler olsa da, metafiziksel ve soyut bir damar günümüze kadar ulaşmıştır. Bu anlayış zaman ve mekan olgusuna ontolojik bir bakış kazandırmaktadır. Bir dönem rasyonalist etkiyle Batı sanatında “horror vacui” (boşluk korkusu) söz konusu iken, modernist düşünceyle birlikte resimde, müzikte ve nihayet sinemada, farklı coğrafya ve kültürlerin etkisiyle minimalist, soyut ve boşluklu eserler varlığa, zamana ve oluşa içkin bir yapı kazanır. Deleuze’un “seyreltilmiş imge” olarak tanımladığı ve Pasolini’nin, Antonioni sineması için kullandığı “saplantılı kadraj”, modernist sinemanın günümüze kadar gelen yönetmenlerinin eğilimi olarak belirir: Bu eğilim mekanı uzama dönüştürmek, uzam üzerinden esneyen bir zaman algısına ulaşmak bakımından felsefi bir alan yaratır. Theo Angelopoulos’un filmleri de bu düşünceden bağımsız değildir. Ritmsizlik, sessizlik, boşluk, durağanlık sinemasının karakteristiğidir. Eski filozofların evrene ilişkin tanımlarını ve kavramlarını yönetmenin sinemaya bakışında ve filmlerine kazandırdığı biçemde görürüz. Neredeyse tüm filmlerinde hem doğuda hem batıda evrenin yaratılışı anlamında önemli bir yere sahip olan; akışkan, belirsiz ve kutsal sayılan “su”, onun filmlerinde de boşluk’a vurgu yapan önemli bir fenomendir. Durgun ve sisli bir deniz, belirsizlik, durağanlık üzerinden verilen sonsuzluk duygusu ontolojik bir anlam kazanır. Geniş planlar, sabit ve hareketsiz kamera, uzun plan-sekanslar ve kameranın dairesel hareketleri boşluk düşüncesini destekler niteliktedir. 1999 yapımı “Sonsuzluk ve Bir Gün” de boşluğun ontolojisini Uzakdoğu ve Batı felsefesinden yorumlamaya olanak tanır. Hikayesi, geçmiş-gelecek-şimdiki zamanın bir aradalığı, geniş planları ve durağan ritmi, genişleyen evren ve akışkan zaman düşüncesini hatırlatarak boşluk-imge için bir alan yaratır.

Anahtar Kelimeler

boşluk, arkhe, Theo Angelopoulos, Sonsuzluk ve Bir Gün, Seyreltilmiş İmge, Saplantılı Kadraj

Kaynakça

• Kaynakça Aristotales (2019). Ruh Üzerine, (Ö. Aygün, G.Sev) Pinhan: İstanbul
• Arnheim, R. (2007). Görsel Düşünme (R.Öğdül) Metis: İstanbul
• Arslan, P. Y. (2019). Özgürleştirilmiş Bir Mekansal Düşün İmkanı: Khōra, www.sosyalbilimler.org./mekansal-dus-khora (erişim tarihi: 20.10.2020)
• Atış, N. (2009). Parmenides Felsefesinde Varlığı Temellendirme Tarzının Kendinden Sonraki Felsefeye Etkileri, FLSF Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, 7
• Bachelard, G. (2017). Mekanın Poetikası (A. Tümertekin) İthaki: İstanbul
• Bachman, G. (1997). Akıp Giden Zaman: Sonsuzluk ve Bir Gün, (M.Harmancı) Theo Angelopoulos (2001) (der. D. Fainaru) Agora Kitaplığı: İstanbul
• Biro, Y. (2011). Sinemada Zaman (A.C. Altunkanat) Doruk: İstanbul
• Cheng, F. (2006). Boşluk ve Doluluk, Çin Resim Sanatının Anlatım Biçimi (K. Özsezgin) İmge: İstanbul
• Deleuze, G. (2014). Hareket-İmge, (S. Özdemir) Norgunk: İstanbul
• Fainaru, D. (1999). Ve Her Şey Hakkında, (M. Harmancı) Theo Angelopoulos (der. D. Fainaru) (2001) Agora Kitaplığı: İstanbul
• Karaman, Y. (2019). Ontolojinin Sınırları, Platon’un Khōra Kavramı, Doktora Tezi, T.C. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Felsefe Anabilim Dalı
• Kovacs, A.B. (2010). Modernizmi Seyretmek, (E.Yılmaz) Deki: Ankara,
• Mitry, J. (1989). Sinema Estetiği ve Psikolojisi (O.Adanır) G.S.F.: İzmir
• O’Grady, G. (2006). Angelopoulos’un Sinema Felsefesi, (M. Harmancı) Theo Angelopoulos (2001) (Der. D. Fainaru) Agora Kitaplığı: İstanbul
• Platon (2018). Parmenides (S.Babür) İmge: İstanbul
• Roberts, L. (2005), Non-Places in the Mist: Mapping the Spatial Turn in the Theo Angelopoulos Peripatetic Modernism, W.E. Everett, A.Goodboy (ed), Revisiting Space: Space and Place in Eurepean Cinema, Vol. 2, Peter Lang: Bern
• Russell, B. (1983). Batı Felsefesi Tarihi (M. Sencer), Say: İstanbul
• Schulz, G. (1998). Soluk Alıp Verir Gibi Çekerim: Sonsuzluk ve Bir Gün, (M. Harmancı) Theo Angelopoulos (2001) (Der. D. Fainaru) Agora Kitaplığı: İstanbul
• Sütçü, Ö.Y. (2015). Gilles Deleuze’de İmge Hareketi Olarak Sinemanın Felsefesi, Sentez: Bursa
• Taburoğlu, Ö. (2016). Boşluk, Aşırılık, Keyfilik. Doğu-Batı: Ankara
• Taburoğlu, Ö. (2020). Yavaşlık Felsefesi Khōra, Tao ve Aralıklar, Doğu-Batı: Ankara
• Tunalı, D. (2020). Çin Resmindeki Boşluk ve Doluluk Düşüncesinin İlkbahar, Yaz, Sonbahar, Kış ve İlkbahar Filminde Anlam Yaratımı Üzerine: Boşluk Doluluktur. Sinefilozofi Özel Sayı (2) Mayıs 2020
• Vernant, J.P. (2017). Yunan Düşüncesinin Kaynakları. (H. Portakal) Cem: İstanbul
• Valkova, J. (1998). Visual Thinking and Various Eurepean Cinematic Landscapes, Examples From Peter Greenaway, Theo Angelopoulos, Béla Tarr and Andrei Tarkovsky, Hungarologische Beiträge 11. Jyväskylä
• Wehrli, D. (2010). L’expérience hérétique de Pier Paolo Pasolini: Accottone Comme clé de voûte d’une théroie esthétique esthétique du cinéma Faculté des Lettres, Universite de Lausanne
• Pier Paolo Pasolini, www.cineclub.decaen.com/realisat/pasolini/pasolini htm (erişim tarihi: 20.06.2020)