Kaygıya ya da Varlığa Batmak: Melancholia Filminin Psiko-Felsefi Bir Çözümlemesi

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 14, 340 - 369, 28.12.2022

Murat Küçükhemek , Feyza Şule Güngör

https://doi.org/10.31122/sinefilozofi.1082380

Öz

Bazı nesneler düşünceler gibi kütlesiz davranış özelliğine sahiptirler. Bu özellik onların fiziksel özelliklerinden çok daha fazla önemsenir. Bu anlam yüklü nesneler, kozmik güçlere ve doğaüstü varlıklara karşı oldukça duyarlı, melankolik ve geçirgen benliklere sahip insanların en derin duygularını tetikler. Dünyaya yönelen bir meteor, kuyruklu yıldız ya da uçan daire gibi gök cisimleri ya da tuhaf doğum ve doğa olayları, günümüzde de bilinçli ve bilinçdışı birçok fantezi ve kaygının nedeni olabilmektedir. Bu tür olgular, nesnel bir gerçekliğe psişik bir bileşenin de eşlik edebileceğini gösterir. Dolayısıyla düş, görü ya da vizyonlar bilinçdışı bir arketipin fiziksel bir olayla ilgili üretimleri olabilir. Bilinçdışının malzeme olarak kullanıldığı sanat yapıtlarında, görünüşte maddi niteliklere sahip bir nesne aynı zamanda psişik bir içeriğin yansıtıldığı arketipsel bir imge olabilir.

Zihinsel olanı görüntülerle ifade etmeyi önemseyen filozof-yönetmenlerden Lars Von Trier’in Melankoli (Melancholia, 2011) filmi, bilinçdışının bireysel psikeden bağımsız olarak dış dünyada bir nesneye yansıtılmış bir imge olarak görselleştirildiği önemli bir sinema yapıtıdır. Melankoli filmi, Dünya’yı ve yaşamı tehdit eden Melankoli gezegeninin neden olduğu varoluşsal kaygıların dışa vurumlarını ve sonuçlarını ele alır. Bilinçdışının metaforik bir anlatısı olan filmde, ana karakter Justine’le ilişkili psişik bir işlev üstlenen Melankoli gezegeni, bilinçdışının özerk bir etkinliğini yerine getirir. Justine’in bu gezegenle yaşadığı psikolojik deneyim, daire imgesi vizyonuna, mandala şekillerinde dile gelen özbenlik/bütünlük arketipine dayanır.

Bu çalışma, Melankoli filminde kolektif bir fenomene dönüşen Melankoli gezegeninin gün yüzüne çıkardığı ontik ve ontolojik varoluşsal kaygıları Heidegger’in kaygı (angst) kavramı ve Jung’un özbenlik (the Self) arketipi üzerinden ortaya koyma amacındadır. Çalışma sonucunda, Melankoli gezegeninin maddeleşmiş bir psike düşüncesi olduğu için nedensellik yasasına tabi olmadığı tespit edilmiştir. Karakterlerin kendisi hakkındaki kavrayışlarını yansıtan Melankoli gezegeninin bütünlük arketipinin dış dünyadaki bir projeksiyonu olduğu ve ontolojik varoluş kaygısı taşıyan Justine’in bilincini telafi edecek şekilde hareket ettiği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Kaygı, Heidegger, Mandala, Özbenlik, Jung

Kaynakça

• Aristotle (1957) Problems II Books XXII—XXXVIII, English Translation by W. S. Hett, London Cambridge.
• Badt, K. (2015) “Nazi Lars Von Trier’le Melancholia Üzerine Bir Konuşma”, Sinema Tutkusu Lars Von Trier içinde. Der.: Jan Lumholdt, İstanbul: Agora.
• Bloom, Harold (2014). Batı Kanonu/Çağların Ekolleri ve Kitapları. (Çev. Çiğdem Pala Mull). İstanbul: İthaki.
• Borgna, E. (2014). Melankoli. (Çeviren: M. Çayıroğlu). İstanbul: Yapı Kredi.
• Bowie, Andrew, (2003). Aesthetics And Subjectivity: From Kant To Nietzsche, Manchester University Press, Manchester and New York.
• Heidegger, M. (2011). Metafiziğe Giriş (Çev. Mesut Keskin) İstanbul: Avesta.
• Heidegger, M. (2020) Varlık ve Zaman (Çev. Kaan Ökten) İstanbul: Alfa.
• Hisar, A. Ş. (2005). Çamlıca’daki Eniştemiz. İstanbul: Yapı Kredi.
• Hollis, J. (2020). Yaşamın İkinci Yarısında Anlam Arayışı. (Çev. Kerime Dalyan). İstanbul: İletişim.
• Jaffe, Aniela, (2016). Görsel Sanatlarda Sembolizm. (Çeviren: Hatice Mukaddes İlgün), Carl G. Jung (Ed.), İnsan ve Sembolleri içinde (s. 226-267), İstanbul: Kabalcı.
• Johnson, P. A. (2013) Heidegger Üzerine. (Çev. A. Esenyel) Ankara: Sentez.
• Jung, C. G. (2006). Kişiliğin Gelişimi. (Çeviren: Levent Özşar), Anthony Storr (Derl.), Jung’dan Seçme Yazılar içinde (s. 165-182), Ankara: Dost.
• Jung, C. G. (1998). Psikoloji ve Din. (Çev. Raziye Karabey). İstanbul: Okyanus.
• Jung, C. G. (2014). Gökte Görülen Cisimler Üzerine Bir Mit. (Çeviren: M. Tüzel). İstanbul: Kırmızı Kedi.
• Jung, C. G. (2015). Rüyalar. (Çeviren: Aylin Kayapalı). İstanbul: Pinhan.
• Jung, C. G. (2016). Anılar, Düşler, Düşün-celer. (Çeviren: İris Kandemir). İstanbul: Can Sanat.
• Kant, I. (1987). The Critique of Judgment, Cambridge Hackett Publishing.
• Kant, I. (2006) “What Is Enlightenment?”Toward Perpetual Peace and Other Writings on Politics, Peace, and History, Yale University Press, New Haven and London.
• Kearney, R. (2012). Yabancılar, Tanrılar ve Canavarlar (Çev. Barış Özkul). İstanbul: Metis.
• Lumholdt, Jan. (2015). Sunuş. (Çeviren: S. Özgül). Jan Lumholdt (Derl.), Sinema Tutkusu - Lars Von Trier içinde (s. vii-xxi), İstanbul: Agora.
• Laing, R.D. (2015). Bölünmüş Benlik. (Çev. Ergün Akça). İstanbul: Pinhan.
• May, R. (2013). Kendini Arayan İnsan. (Çev. Kerem Işık). İstanbul: Okuyanus.
• McWilliams, N. (2013). Psikanalitik Tanı: Klinik süreç İçinde Kişilik Yapısını Anlamak. İstanbul: Bilgi Üniversitesi.
• Otto, R. (2014). Kutsala Dair. (Çev. Sevil Ghaffari). İstanbul: Altıkırkbeş.
• Peck, M. S. (1983). Healing Human Evil. Connie Zweig and Jeremiah Abrams (Eds). Meeting The Shadow: The Hidden Power of the Dark Side of Human Nature içinde. (s. 176-179). 1991. Los Angeles: Tarcher.
• Platon (2001). Timaios. (Çev. Erol Güney, Lütfi Ay). İstanbul, Sosyal.
• Ricoeur P. (2012). Hafıza, Tarih, Unutuş. (Çev. M. Emin Özcan). İstanbul: Metis.
• Selavy, V. (2009). Lars Von Trier’le Antichrist Hakkında Konuşma. (Çev. S. Özgül), Jan Lumholdt (Derl.), Sinema Tutkusu-Lars Von Trier içinde (s. 265-271), İstanbul: Agora.
• Smith, G. (2000). Karanlıkta Dans. (Çev. S. Özgül), Jan Lumholdt (Derl.), Sinema Tutkusu-Lars Von Trier içinde (s. 181-191), İstanbul: Agora.
• Stevens, A. (2014). Jung. (Çev. Nursu Örge). Ankara: Dost.
• Sontag, S. (2013). Satürn Yıldızı Altında. (Çev. Osman Akınhay). İstanbul: Agora.
• Taylor, C. (2019). Seküler Çağ. (Çev. Dost Körpe). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür.
• Von Franz, Marie-Louise, (2016). Bireyleşme Süreci. (Çeviren: Hatice Mukaddes İlgün). Carl G. Jung (Ed.), İnsan ve Sembolleri içinde (s. 154-225), İstanbul: Kabalcı.
• Young, J. (2017). Heidegger’in Geç Dönem Felsefesi (Çev. Elif Korkut) İstanbul: Dergah.
• Doç. Dr. Mehmet Ak ile görüşme, Konya, 12.03.2016.