Kimyasal Kontaminantların Çevre Sağlığı ve Gıdalar Üzerine Etkileri

Yıl 2017, Cilt: 2 Sayı: 1, 170 - 195, 01.07.2017

Ülker Aslı Güler , Özlem Pelin Can

Öz

Gıdalarda risk oluşturan faktörler fiziksel, mikrobiyolojik ve kimyasal olmak üzere üç ana başlık altında incelenmektedir. Fiziksel riskler, ambalajlama hataları ve hijyen tekniklerine
uyumun sağlanmadığı takdirde gerçekleşmektedir. Mikrobiyolojik risk olarak
mikroorganizma ve bunların toksinlerini saymak mümkündür. Kimyasal risk
faktörleri endüstriyel üretimde önemli bir yer tutmaktadır. Gıdaların doğal
yapısında bulunan kimyasal maddelerden ve gıdaların üretimleri sırasında proses
de yapılan yanlışlıklardan kaynaklanan faktörler, ağır metaller ve atıklar
ciddi risk grubunu oluşturmaktadır. Kimyasal tehlikeleri değerlendirdiğimizde
tarım zararlıları ile mücadelede kullanılan maddeleri gösterebiliriz. Sigara ve
egzoz dumanı, fabrika dumanları dioksin açısından önemli bir kaynaktır. Ayrıca;
polisiklik aromatik hidrokarbonlar önemli kanserojen madde grubunda yer
almaktadır.  Bilinen en kanserojen polisiklik
aromatik hidrokarbon benzo(a)piren’dir. Bu madde toprakta, suda, egzoz ve
sigara dumanında, PVC üreten fabrika atıklarında bulunmaktadır. Klorlu kimyasal
maddelerden kaynaklanan tehlikeler arasında dioksin ve dioksin benzeri
maddeler,  poliklorlu difeniller ve
naftalenler yer almaktadır. Dioksin, klor veya brom içeren endüstriyel
üretimlerde ara kimyasal olarak ve klorlu bir ortamda, organik bir maddenin
yanması sonucu meydana gelmektedir. Bu bileşiklere bağışıklık sistemini
baskılayıcı, hormonal sistemi bozucu etkileri nedeniyle gıdalarda bulunması
gereken miktarlarına sınırlama getirilmiştir. Yine bitki koruma ürünleri
kimyasal tehlikeler açısından endişe oluşturmaktadır. Bu ürünlerin meme kanseri
ve üreme bozukluklarına sebebiyet verecek kadar bitkilerde kalıntı
oluşturduğuna dair görüşler mevcuttur.

Anahtar Kelimeler

Kimyasal maddeler, Kontaminant, Çevre, Gıda

Kaynakça

• [11] Carpenter D.O., Arcaro K.F., Bush B., 1998. Human health and chemical mixtures: an overview. Environ Health Perspect, 106:1263-1270.
• [12] Koca I., Koca, F.A., 2007. Poisoning by made honey: a brief review. Food Chem Toxicol., 45:1315–1318.
• [13] Janssen M.M.T., Put H.M.C., Nout M.J.R., 1997. Natural Toxins. Food Safety and Toxicology, CRC Press USA.
• [14] Ayhan K., 2000. Gıdalarda bulunan mikroorganizmalar. Gıda Mikrobiyolojisi ve Uygulamaları, İkinci baskı, Sim Matbaacılık Ltd. Şti. Ankara, 37-80.
• [15] Bilgili A., Küçükgünay S., 2002. Felç yapıcı kabuklu su ürünü toksinleri. YYÜ. Vet. Fak. Derg., 13(1-2):31-34.
• [16] Karlson Stiber C., Persson H., 2003. Cytotoxic fungi-an overview. Toxicon., 42:339–349.
• [17] Baysal A.A, Baş M., Yurttagül, M., 2004. Toksik mantarlar ve mantar zehirlenmeleri, Sendrom, 16(7):60-65.
• [18] Schmidt R.H., Rodrick G.E., 2003. Food Safety Handbook. John Wiley & Sons Inc.
• [19] Erkmen, O., Bozoglu, T.F., 2008. Food Microbiology III: Food preservation. İlke Publishing Company Ankara.
• [20] Groten J.P., 2000. An Analysis of the Possibility for Health Implication of Joint Actions and Interactions Between Food Additives, Regulatory Toxicology and Pharmacology, 31:77-91.
• [21] Wibbertmann A., Kielhorn J., Koennecker G., Mangelsdorf I., Melber C., 2000. Concise International Chemical Assessment Document 26: Benzoic Acid and Sodium Benzoate.Geneva: World Health Organization.
• [22] Omaye S.T., 2004. Food and nutritional toxicology. New York CRC Press.
• [23] WHO, 1999. Some Chemicals That Cause Tumours of the Kidney or Urinary Bladder in Rodents and Some Other Substances, 73:329-338,.
• [24] Topçu Ayaz A., 2003. Bazı Sebzelerin Nitrat ve Nitrit Miktarları ve Ispanakta Bekletme, Pişirme ve Dondurmanın Nitrat ve Nitrit İçeriğine Etkisi Üzerine Bir Araştırma. Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara, Türkiye.
• [25] Walters C.L., 1991. Nitrate and nitrite in foods. Nitrates and Nitrites in Food and Water. Editor: M J Hill. Ellis Horwood Series in Food Science and Technology, 93-112.
• [26] World Health Organization (WHO), 2001. Regional Office for Europe Lead Air Quality Guidelines. Copenhagen, Denmark, Second Ed. Chapter, 6(7):1-17.
• [27] Agency for Toxic Substances and Disease Registry, 2008. Toxicological Profile for Cadmium. Department of Health and Human Services, Public Health service, Atlanta.
• [28] Davidson P.W., Myers G.J., Weiss B., 2004. Mercury exposure and child development outcomes. Pediatrics, 113:1023-29.
• [29] World Health Organization (WHO), 2000. Regional Office for Europe Mercury Air Quality Guidelines. Copenhagen, Denmark, Second Ed. Chapter, 6(9):1-15.
• [30] Temiz A., 1998. Gıda Sanayinde Temizlik ve Dezenfeksiyon. Gıda Sanayi, 2(5):39-45.
• [31] Arvanitoyannis I.S., Bosnea L., 2004. Migration of substances from food packaging materials to foods. Crit Rev Food Sci., 44:63-76.
• [32] Garcia R.S., Losada P.P., 2004. Determination of bisphenol A diglycidyl ether and its hydrolysis and chlorohydroxy derivatives by liquid chromatography–mass spectrometry. J Chromatogr A, 1032: 37–43.
• [33] Cogliano V.J., 1998. Assessing the cancer risk from environmental pcbs. Environ Health Perspect, 106:317-323.
• [34] Hiroi H., Tsutsumi O., Takeuchi T., Momoeda M., Ikezuki Y., Okamura A., Yokota H., Taketani Y., 2004. Differences in serum bisphenol A concentrations in premenopausal normal women and women with endometrial hyperplasia. Endocr J, 51(6):595-600.
• [35] Öz A.F., Kaya M., 2006. Isıl işlem uygulanmış et ve et ürünlerinde heterosiklik aromatik aminler. Gıda Dergisi, 201-206.
• [36] Öz A.F., Kaya M., 2006. Et ve et ürünlerinde heterosiklik aromatik aminlerin engellenmesi. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 121-125.
• [37] Dündar A., 2011. Farklı sıcaklık ve sürelerde pişirilen köftelerde heterosiklik aromatik aminlerin sınırlandırılmasında optimum tuz, askorbik asit ve yağ kullanım seviyelerinin yanıt yüzey yöntemi ile belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya, Türkiye.
• [38] Tiryaki O., 2010. Canhilal, R. Sümer Tarım ilaçları kullanımı ve riskleri. Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 26(2):154-169.
• [39] Rodriguez C., Mccullough M.L., Mondul A.M., Jacobs E.J., Chao A., Patel A.V., 2006. Meat consumption among black and white men and risk of prostate cancer in the Cancer Prevention Study II Nutrition Cohort. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev., 15:211-216.
• [40] Kushi L.H., Byers T., Doyle C., Bandera E.V., Mccullough M., Mctıernan A., 2006. American Cancer Society Nutrition and Physical Activity Guidelines Advisory Committee. American Cancer Society guidelines on nutrition and physical activity for cancer prevention: Reducing the risk of cancer with healthy food choices and physical activity. CA Cancer J Clin., 56:254-81.
• [41] Tekaya N., Saiapina O., Ben Ouada H., Lagarde F., Ben Ouada H., Jaffrezic Renaul N., 2013. Ultra-sensitive conductometric detection of heavy metals based on inhibition of alkaline phosphatase activity from Arthrospira platensis. Bioelectrochemistry, 90:24-29.
• [42] Güner U., 2014. Toksikoloji ders notları, Trakya Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji, Edirne, 140.
• [43] Bagal Kestwal D., Karve M.S., Kakade B., Pillai V.K., 2008. Invertase inhibition based electrochemical sensor for the detection of heavy metal ions in aqueous system: application of ultra-microelectrode to enhance sucrose biosensor’s sensitivity. Biosens. Bioelectron., 24:657–66.
• [44] Valko M., Morris H., Cronin M.T.D., 2005. Metals, toxicity and oxidative stres. Curr. Med. Chem., 12:1161–1208.
• [45] Kahvecioğlu Ö., Kartal G., Güven A., Timur, S., 2003. Metallerin çevresel etkileri. TMMOB Metalurji Mühendisleri Odası Dergisi, 136:47-53.
• [46] Şenel Ş., 2010. Ağır metallerin çevresel etkileri. SDUGEO, 1-3.
• [47] Heberer T., 2002. Tracking persistent pharmaceutical residues from municipal Sewage to drinking water. J. Hydrol., 266:175-189.
• [48] Diaz Cruz M.S., Barceló D., 2008. Trace organic chemicals contamination in ground water recharge. Chemosphere, 72:333-342.
• [49] Pal A., Gin K.Y., Lin A.Y., Reinhard M., 2010. Impacts of emerging organic contaminants on freshwater resources: review of recent occurrences, sources, fate and effects. Sci. Total Environ., 408:6062-6069.
• [50] Lapworth D.J., Baran N., Stuart M.E., Ward R.S., 2012. Emerging organic contaminants in groundwater: a review of sources, fate and occurrence. Environ. Pollut., 163:287-303.
• [51] Topal M., Uslu G., Arslan Topal E.I., Öbek E., 2012. Antibiyotiklerin Kaynakları ve Çevresel Etkileri” BEÜ Fen Bilimleri Dergisi, 1(2):137-152.
• [52] Vergili İ., Kaya Y., Gönder Z.B., Barlas H., 2005. İlaç aktif maddelerinin sucul çevrede bulunuşları, davranışları ve etkileri. Ulusal Su Günleri, 284-291.
• [53] Dökmeci A.H., 2009. Bazı farmasötik ilaç kalıntılarının sulardaki toksik etkileri. Doktora Tezi, Trakya Üniversitesi, Edirne, Türkiye.
• [54] Kaya S., Pirincci İ., Ünsal A., Karaer Z., Traş B., Bilgili A., Akar F., 2007. Veteriner Farmakoloji. Dördüncü baskı. Medisan Ankara, Türkiye.
• [55] Aydın M.E., Sarı S., Özcan S., 2003. Konya Ana Tahliye Kanalı Su ve Sedimentlerinde Poliklorlu Bifenil (PCB) Bileşiklerinin Belirlenmesi. Selçuk Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Dergisi, 18:9-19.
• [56] Chopra M., Schrenk D., 2011. Dioxin toxicity, aryl hydrocarbon receptor signaling, and apoptosis-persistent pollutants affect programmed cell death. Crit. Rev. Toxicol., 41(4):292-320.
• [57] Watanabe S., Kitamura K., Nagahashi M., 1999. Effects of dioxins on human health: A review. J.Epidemiol., 9(1):1-13.
• [58] Güler Ü.A., Kundakçı Ö., 2014. Dioksin ve benzeri bileşiklerin insan ve çevre sağlığına etkileri. Karaelmas Fen ve Mühendislik Dergisi, 4 (1):71-75.
• [59] Hişmioğulları Ş.E., Hişmioğulları A.A., Kontaş A.T., 2012. Dioksin ve dioksin benzeri kimyasalların toksik etkileri. Balıkesir Sağlık Bilim. Derg., 1(1):23-27.
• [60] Güneş G., 2007. Dioksin ve furan'ın oluşum mekanizmaları ve giderilme teknolojileri. Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, Türkiye.
• [61] Korucu M.K., Karademir A., 2010. A review of pcdd/fs levels in environmental samples and analysis. Mühendislik ve Fen Bilimleri Dergisi, Sigma, 28:150-171.
• [62] Çiftçi O., 2008. Elazığ ve çevresinde tüketilen tereyağlarında, dioksin ve benzeri bileşik düzeylerinin araştırılması. Fırat Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 22(5):289-292.
• [63] Lamichhane S., Bal Krishna K.C., Sarukkalige R., 2016. Polycyclic aromatic hydrocarbons (pahs) removal by sorption: A Review. Chemosphere, 148:336-353.
• [64] Çetindamar D., Veli S., Öztürk T., Arslanbaş D., Aslan Kılavuz S., Çetin Doğruparmak Ş., Can Doğan E., 2014. Topraklarda PCB ve PAH’ların incelenmesi: Alikahya bölgesi. Politeknik Dergisi, 17(3):127-133.
• [65] Shin K.H., Kim K.W., Ahn Y., 2006. Use of biosurfactant to remediate phenanthrene-contaminated soil by the combined solubilization biodegradation process. J. Hazard. Mater., 137:1831-1837.
• [66] Alver E., Demirci A., Özcimder M., 2012. Polisiklik aromatik hidrokarbonlar ve sağlığa etkileri. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 3(1):45-52.
• [67] Zhang Z.L., Hong H.S., Zhou J.L., Yu, G., 2004. Phase association of polycyclic aromatic hydrocarbons in the Minjiang river Estuary, China. Sci. Total Environ., 323:71-86.
• [68] Ravindra K., Sokhi R., Vangrieken R., 2008. Atmospheric polycyclic aromatic hydrocarbons: source attribution, emission factors and regulation. Atmos. Environ., 2008; 42:2895-2921.
• [69] Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR), 1995. Toxicological Profıle for Polycyclic Aromatic Hydrocarbons (pahs). Department of Health and Human Services, Public Health Service, U.S.
• [70] SEPA, 2008. Polycyclic Aromatic Hydrocarbons (Pahs) Fact Sheet. National Center For Environmental Assessment. Office of Research and Development, Washington, DC.
• [71] Xu X.H., Hu H., Kearney G.D., Kan H.D., Sheps D.S., 2013. Studying the effects of polycyclic aromatic hydrocarbons on peripheral arterial disease in the United States. Sci. Total Environ., 461:341-347.
• [72] Luch A., Baird W.M., 2005. Carcinogenic Effects Polycyclic Aromatic Hydrocarbons. Metabolic Activation and Detoxification of Polycyclic Aromatic Hydrocarbons. Ed: A. Luch. Imperial College Pres. USA, 19–96.
• [73] Douben PET, 2003. Pahs: An Ecotoxicological Perspective. Introduction. PET Douben Wiley, 1-6.
• [74] Naegeli H., Geacintov N.E., 2005. Carcinogenic Effects Polycyclic Aromatic Hydrocarbons. Mechanisms of Repair of Polycyclic Aromatic Hydrocarbon-Induced DNA Damage. Ed: A. Luch. Imperial College Press. USA, 2:11–258.
• [75] Akcha F., Burgeot T., Narbonne J.F., Garrigues P., 2003. Pahs: An Ecotoxicological Perspective. Metabolic Activation of pahs: Role of DNA Adduct Formation in Induced Carcinogenesis. Ed: PET Douben Wiley, pp 65-79.
• [76] Chen S.C., Liao C.M., 2006. Health risk assesment on human exposed to environmental polycyclic aromatic hydrocarbons pollution sources. Science of the Total Environment, 366:112–123.
• [77] Tabrez S., Priyadarshini M., Priyamvada S., Shahnawaz Khan M., Arivarasu N.A., Kashif Zaidi S., 2014. Gene–environment interactions in heavy metal and pesticide carcinogenesis. Mutation Research, 760:1–9.
• [78] Pimentel D., Pimentel, M., 2008. Environmental and Economic Costs of the Application of Pesticides Primarily in the United States. Food Energy and Society, Third Edition, CRC Press, Taylor & Francis USA, 161-183.
• [79] Dağlıoğlu N., 2009. İnsan cilt altı yağ dokusunda organoklorlu pestisitlerin kalıntı düzeylerinin tesbiti. Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Adli Tıp Anabilim Dalı, Adana, Türkiye.
• [80] Amaral Mendes J.J., 2002. The endocrine disrupters: a major medical challenge, Food Chem. Toxicol., 40: 781–788.
• [81] Chhabra R.S., Eustis S., Haseman J.K., Kurtz P.J., Carlton B.D., 1992. Comparative carcinogenicity of ethylene thiourea with or without perinatal exposure in ratsand mice. Fundam. Appl. Toxicol., 18:405–417.
• [82] Bigot Lasserre D., Chuzel F., Debruyne E.L.M., Bars R., Carmichael, N.G., 2003. Tumori-genic potential of carbaryl in the heterozygous p53 knockout mouse mode”. Food Chem. Toxicol., 41:99–106.
• [83] Siegel D., Ross D., 2000. Immunodetection of NAD(P)H:quinone oxidoreductase 1(NQO1) in human tissues. Free Radic. Biol. Med., 29:246–253.