İKİ SADAKAT ARASINDA; ABDULLAH QUILLIAM VE MUHAMMED M. PICKTHALL

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 2, 377 - 408, 30.11.2022

Kemal Kahraman

https://doi.org/10.30561/sinopusd.1174225

Öz

19 yy. da İngiltere Ortadoğu politikalarında en önemli aktörler arasındadır. Yüzyılın ortalarına doğru ülkede Rus yayılmacılığına karşı Osmanlı yanlısı kuvvetli bir rüzgar esmiştir. Buna bağlı olarak İngiliz aydınları arasında Osmanlı devletine dost cemiyetler oluşmuş, yayınlar yapılmıştır. İslam coğrafyasıyla temaslar sonucu Müslümanlığı seçen bir grup ortaya çıkmıştır. Abdullah Quilliam bu anlamda ilk akla gelen isimdir. Liverpool’lu bir avukat olan Quilliam İngiltere’de ilk İslam merkezini kurmuştur. Osmanlı ile yakından ilgilenmiş, Sultan II. Abdülhamid tarafından bizzat kabul edilerek İngiltere’nin ilk ve tek şeyhülislamı olmuştur. Yazıları ve faaliyetleriyle yüzlerce İngiliz’in Müslüman olmasını sağlamıştır. Kendisinden 19 yaş küçük olan Muhammed M. Pickthall da dönemin ünlü bir İngiliz Müslüman aydınıdır. Genç yaşta Ortadoğu’ya giderek Arapça öğrenmiş, Osmanlı coğrafyası üzerine hikayeler, romanlar yazmıştır. Osmanlı devletinin parçalanmaması için elinden geleni yapmıştır. Bir yandan Hint Hilafet hareketine katılmış, bir yandan Jön Türkler ve İttihatçılara umut bağlamıştır. Son Osmanlı Sadrazamı Sait Halim Paşa ile bizzat görüşmüş, düşüncelerinden etkilenmiştir. Çeşitli ortamlarda Quilliam’la karşılaşmıştır. Hayatlarında, faaliyetlerinde, İslam dünyasına ve Osmanlı’ya bakışlarında önemli paralellikler ve farklar söz konudur. Bu çalışmanın amacı, iki İngiliz aydın arasındaki benzerlik ve farkları ana hatlarıyla ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler

Anahtar Kelimeler; Quilliam, Pickthall, Liverpool, Woking, Abdülhamit, Sait Halim Paşa.

Kaynakça

• BOA, HR. SFR.3.528-50 M.12.08.1903
• Y.PRK EŞ A 12/28 H.10.03.1308
• İ.HUS.125-50 H.11.11.1322
• Y.PRK.ASK.227-96 H.18.01.1323
• HR.SFR.3…557-47 M.19.09.1905
• Y.PRK.EŞA 14-96 H.17.04.1309
• Y.PRK.EŞA 13-88 H.30.11.1308
• Y. PRK. TM 23/3 H-07-03-1309 (1891)
• MFI.MKT 690.24 – H-16-12-1320
• Y.PRK.TKM 49-85 – H-29-12-1324
• Y.PRK.EŞA 45-51 H.29.12.1321
• FO 1178, Dec 11th, 1917, Telegram to Sir R. Wingate (Cairo) FO 55499, Mar 27, 1918 Thoughts on the Armenian Agitations, The Islamic World, No 21, January 1895, p.286.
• abdullahquilliam.wordpress.com
• The Crescent 634, March 8, 1905
• The Trouble in the Balkans, The Crescent 590, May 4, 1904.
• The Black Crusade, New Age 1, 1-5, London 1912.
• The Muslim Standart, London, Dec. 22, 1921.
• The Crescent, (XXII/565, 309), Kasım 11, 1903.
• “The Islam Church”, Liverpool Daily Post, Dec. 27, 1892.
• Morning Advertiser, 10.10.1891
• Akıncı, Barbaros, “William Henry Quilliam ve Liverpool İslam Cemiyeti”, Vakanüvis: Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi/International Journal of Historical Researches, vol. 1, no. 2, Fall 2016, s.1–13. Ansari, Humayun, Making Transnational Connections; Muslim Networks in Early Twenteenth Century Britain, Islam in Inter-war Europe (Ed. Nathalie Clayer – Eric Germain), Columbia Un. Press, New York 2008.
• Ansari, K. Humayun, The Woking Mosque, A Case Study of Muslim Engagement with British Society since 1889, Immıgrant & Minorities, vol.21, no.3, 2002, p.1-24.
• Asmay, Yusuf Semih, Islam in Victorian Liverpool – An Ottoman Account of Britain’s First Mosque Community (Ed. Yahya Birt…), Claritas Books, 2021, 180 s.
• Bayındır, Cem, İsmail Lütfi Bey (Simavi) ve Liverpool Başşehbenderliği, Yüksek Lisans Tezi, MSGSÜ, Mayıs 2019, 111s.
• Bayram, Aydın, 20. Yüzyılın Başında Londra’da Bir İslam Misyoneri: Hoca Kemaleddin ve Woking Muslim Misyonu, Akademik Us, 2017, c.1, sayı 2, s.204-226.
• Bayram, Aydın, Osmanlı’nın Britanya’daki İlk ve Tek Şeyhülislamı Abdullah Quilliam ve Liverpool İslam Enstitüsü, Ondokuz Mayıs Ün. İlahiyat Fak. Dergisi, Sayı 42, Samsun 2017, s.171.
• Birt, Yahya, Shaikh Abdullah Quilliam, Tory and Trade Unionist, youtube.com (27.04.2022).
• Clark, Peter, Marmaduke Pickthall; British Muslim, Quartet Books, London 1980, s.56.
• The Collected Poems of Abdullah Quilliam (Ed. Ron Geaves - Yahya Birt), Beacon Books, Oldham 2021, 268 s. Çelik, Hüseyin, David Urquhart (1805 – 1877), DİA 42, İstanbul 2012, s.180-181.
• Çiftçi, Muhammet Recai, Abdullah Quilliam, DİA Ek 1, Ankara 2020, s.11-13.
• Çiftçi, Muhammet Recai, Mühtedi Abdullah Henry Quilliam’ın “Din-i İslam” Adlı Eserinin ve Makalelerinin Kelami Açıdan Değerlendirilmesi, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2009, s. 24.
• Daoudi A. Muhsen S. Dajani al-, The Islamic World, Victorian Periodicals Review, Fall 2014, 47/3, p.454.
• Fremantle, Anne, Loyal Enemy, Hutchinson & Co., London 1938, p.276.
• Geaves, Ron, “Abdullah Quilliam (Henri De Leon) and Marmaduke Pickthall; Agreements and Disagreements between Two Prominent Muslims in the London and Woking Communities”, Marmaduke Pickthall – Islam and the Modern World (Ed. Geoffrey P. Nash), Brill, Leiden 2017.
• Geaves, Ron, Islam in Victorian Age: Life And Times of Abdullah Quilliam, Kube, Markfield (UK) 2010, 344 s.
• Germain, Eric, “Southern Hemisphere Diasporic Communities in the Building of an International Muslim Public Opinion at the Turn of the Twentieth Century”, Comparative Studies of South Asia, Africa and the Middle East, Maryland 2007.
• Gilham, Jamie, Loyal Enemies; British Coversts to Islam (1850-1950), Hurst, London 2014.
• Gilham, Jamie, Marmaduke Pickthall and British Muslim Covert Community, Marmaduke Pickthall – Islam and the Modern World (Ed. Geoffrey P. Nash), Brill, Leiden 2017.
• Hızlı, Kasım, Louis Sabuncu ve Sultan II. Abdülhamid’e Sunduğu Layihalar, Yüksek Lisans Tezi, MSGSÜ, İst. 2014, 174 s.
• Hızlı, Kasım, Yıldız Sarayı’nda Muhalif Bir Gazeteci – Mabeyn Mütercimi Louis Sabuncu (1891 – 1908), TTK, İstanbul 2022.
• İhsan Süreyya Sırma, II. Abdülhamid’in İslam Birliği Siyaseti, Beyan, İstanbul 1990.
• Kahraman, Kemal, Muhammed M. Pickthall, İz Yay. İstanbul 1994, 280 s.
• Kahraman, Kemal, Sait Halim Paşa’dan Etkilenen bir İngiliz Yazar ve Düşünür; Marmaduke W. Pickthall, Vakanüvis, c.6, s.1, Mart 2021, s.260-288.
• Koloğlu, Orhan, Dünya Siyaseti ve İslam Birliği, Tarih ve Toplum Dergisi, İstanbul 1990, 14/83, s.13.
• Mısırlıoğlu, Kadir, Sultan 2.Abdülhamit, Sebil, İstanbul 2013, 656 s.
• Page, Jonathan, William “Abdullah” Quilliam: Modernity and Faith as Lived by a Victorian Muslim, MA Thesis, Concordia University, 2018, p.24.
• Pickthall, M.W., Harpte Türklerle Birlikte (Çev. Kemalettin Yiğiter) Kültür Bak. Yay., Ankara 1990, s.161.
• Pickthall, M.M., Islam and Progress, The Islamic Book Society, Lahore, 1920, p.13.
• Pickthall, M.W., Oriental Encounters, Palestine and Syria (1894-5-6), W. Collins, London 1918 ; Doğuyla Karşılaşmalar, Çev. Yusuf Yazar, Büyüyen Ay, İstanbul 2017, 216 s.
• Pickthall, Marmaduke, Said the Fisherman, Methuen, London 1919, 301 p.; Balıkçı Said (Çev. Tuba Şahin), Söylem Yay., İstanbul 2002, 432 s.
• Polat, Ü. Gülsüm, Şii Nizari Mezhebi İmamı Ağa Han’ın I. Dünya Savaşı Yılları Faaliyetleri, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Dergisi, 2013/68, s.55-74.
• Quilliam, W. H., The Faith of Islam, Willmer Bro.&Co., Liverpool 1892.
• Sabri Efendi, Mustafa, Hilafetin İlgasının Arka Planı, İnsan Yay., İstanbul 2013, 240 s.
• Saltanat-ı Seniyye Şehbenderliklerine Dair Nizamname-i Dahilidir, Düstur, 1 Haziran 1298, Tertip 1, Cilt 2, Sayfa 192.
• Sarı, Muhammet, I. Dünya Harbi Öncesi İngiltere’de kurulan Türkofil bir Dernek; The Anglo - Ottoman Society, Belleten 298, Aralık 2019, s.1036.
• Seddon, Mohammad Siddique, “Pickthall’s Anti – Ottoman Dissent: The Pilitics of Religious Converssion”, Marmaduke Pickthall – Islam and the Modern World (Ed. Geoffrey P. Nash), p.93. Shiman, Lilian L., The Church of England Temperance Society in the Nineteenth Century, Historical Magazine of Protestant Episcopal Church, Vol.41, No.2, June 1972, pp. 179 – 195.
• Stratton, Lawrence M., Tory Muslim: Conversion of Marmaduke Pickthall, Koinonia XVI (2004), p.78-100. Şeker, Mehmet, “Sultan II. Abdülhamid’in İngiltere’ye Atadığı Şeyhülislâm Abdullah Quilliam”, Derin Tarih, Mayıs 2012, s.22–24.
• Tanıyıcı, Şaban – Kahraman, Selçuk, II. Abdülhamid’in Dış Politikasında İslamcılık ve İngiliz Şeyhülislam Quilliam, Medeniyet ve Toplum Dergisi, C1, Sayı 2 (Güz 2017), s.7-31.
• Teke, Yusuf, William Henry Abdullah Quilliam’ın Pan – İslamist (İslam Birliği) Faaliyetleri (1891-1908), Yüksek Lisans Tezi, Marmara Ün. Türkiyat Ar. Ens., İstanbul 2014, 142 s.
• Urquhart, David, Spirit of the East, Henry Colburn, London 1838, 456 s.