Osmanlı Devleti'nde Kız Rüştiyelerinin Kuruluşu ve Toplumsal Etkileri: 19. Yüzyılın Sonlarında Kadın Eğitiminin Modernleşme Süreci

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: Eğitim Bilimleri Özel Sayısı, 109 - 130, 31.12.2024

Hüseyin İmamoğlu

https://doi.org/10.30561/sinopusd.1582485

Öz

Bu çalışma, Osmanlı Devleti’nde Kız Rüştiyelerinin kuruluş süreci ve bu okulların toplum üzerindeki etkilerini ele almaktadır. 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Osmanlı Devleti’nde kadın eğitimi, Batı’daki modernleşme hareketlerinin etkisiyle dönüşüm yaşamıştır. Kız çocuklarının eğitimi, toplumsal yapının modernleşmesi ve geleneksel cinsiyet rollerinin değişimi açısından kritik bir rol oynamıştır.
Kız rüştiyeleri, ilk olarak 1858 yılında kurulan Darülmuallimat (kadın öğretmen okulu) ile eğitim sistemine dâhil olmuştur. Bu okullar, kadınların meslek edinmesine olanak sağlayarak, özellikle öğretmenlik mesleğinde istihdam edilmelerini mümkün kılmıştır. Eğitimdeki bu gelişme, hem kadınların toplumsal statüsünde bir dönüşüme yol açmış hem de aile ve toplum hayatında yeni bir anlayışın gelişmesine katkı sağlamıştır. Çalışmada, Kız Rüştiyelerinin kurulmasının kadınların kamusal hayata katılımını nasıl etkilediği ve eğitim yoluyla sağlanan fırsatların sosyal ve kültürel etkileri analiz edilmektedir.
Sonuç olarak, Osmanlı Devleti’nde kadın eğitiminin modernleşmesi, geleneksel yapıları sarsarak yeni bir toplumsal düzenin oluşumuna katkı sağlamış; Kız Rüştiyeleri ise bu sürecin önemli bir kilometre taşı olarak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Rüştiye, Kadın, Eğitim, Modernleşme

Kaynakça

• Akyüz, Y. (1993). Türk Eğitim Tarihi: M.Ö. 1000-M.S. 1999. Pegem Yayınları.
• Akşit, E. (2011). Kızların Sessizliği: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Eğitim ve Modernleşme. İletişim Yayınları.
• Altınay, A. G. (2007). Eğitimli Kadının Toplumdaki Rolü. Toplumsal Tarih, 16(94), 45-52.
• Altınova Şahin, A. (2018). Osmanlı Devleti’nde Rüşdiye Mektepleri. Ankara: TTK Yayınları.
• Arat, Z. F. (1998). Deconstructing Images of ‘The Turkish Woman’. Palgrave Macmillan.
• Berkes, N. (1964). The Development of Secularism in Turkey. McGill University Press.
• Çakır, S. (2001). Osmanlı Kadın Hareketi. Metis Yayınları.
• Çolak, Y. (2012). Osmanlı’da Kadın Eğitiminin Modernleşme Sürecine Etkisi. Modern Türkiye Araştırmaları, 22(1), 45-67.
• Cevdet, A. (1890). Maruzat. İstanbul: Matbaa-i Osmaniye.
• Davison, R. H. (1961). Reform in the Ottoman Empire, 1856-1876. Princeton University Press.
• Deniz, Ö. (2018). Türkiye’de iş kazaları ve meslek hastalıklarına yönelik hukuksal düzenlemelerin başlangıç dönemi. Karabük University Journal of Institute of Social Sciences. https://doi.org/10.14230/joiss595
• Deniz, Ö. (2024). The impact of Soviet Union's Five-Year Plans on Türkiye's First Five-Year Industrial Plan within the context of Turkish-Russian economic relations. Sosyoekonomi. https://doi.org/10.17233/sosyoekonomi.2024.03.09
• Deniz, Ö. (2019). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e çalışma hayatının uzmanlaşma süreci ve Sovyetler Birliği’nin etkisi. Karabük University Journal of Institute of Social Sciences. https://doi.org/10.14230/joiss752
• Deniz, Ö., & İmamoğlu, H. V. (2016). Sinop Kibrit Fabrikası. Karabük University Journal of Institute of Social Sciences. https://doi.org/10.14230/joiss196
• Deringil, S. (1991). The Well-Protected Domains: Ideology and the Legitimation of Power in the Ottoman Empire, 1876-1909. I. B. Tauris.
• Dilek, G. (2022). Kadın Tarihini Öğretmek. Kadın Tarihi Nasıl Öğretilir?. Ed.: Gülçin Dilek, İstanbul: Yeni İnsan Yayınları.
• Duben, A. & Behar, C. (1991). Istanbul Households: Marriage, Family, and Fertility, 1880-1940. Cambridge University Press.
• Ediz, Z. (1995). Kadınların Tarihine Giriş. İstanbul: Adım Yayınları, Birinci Basım.
• Ergin, O. (1939). Türkiye Maarif Tarihi. İstanbul: Osmanbey Matbaası, c. I, II, III.
• Ergin, O. (1977). Maarif Tarihi: Osmanlı Devri Eğitim Kurumları. Eser Matbaası.
• Ergin, O. (2001). Maarif Tarihi: Osmanlı Devri Eğitim Kurumları. İşaret Yayınları.
• Findley, C. V. (1980). Bureaucratic Reform in the Ottoman Empire: The Sublime Porte, 1789-1922. Princeton University Press.
• Findley, C. V. (1993). Ottoman Civil Officialdom: A Social History. Princeton University Press.
• Fortna, B. C. (2002). Imperial Classroom: Islam, The State, and Education in The Late Ottoman Empire. Oxford University Press.
• Güçlü, Y. (2008). The Woman in the Ottoman Society and the Republic: Transformation and Continuity. Middle Eastern Studies, 44(1), 121-138.
• Gündüz, A. (2005). Osmanlı’da Kadın Eğitimi ve Toplumsal Değişim. Tarih ve Toplum, 11(5), 112-125.
• Hanioğlu, M. Ş. (2008). A Brief History of the Late Ottoman Empire. Princeton University Press.
• Hourani, A. (1991). A History of the Arab Peoples. Faber&Faber.
• İzmir, E. & Alabaş, R. (2022). Kadınların Eğitim Haklarını Kazanma Mücadelesinin Tarihsel İzlerini Sürmek: Kanıt Temelli Çalışma Yaprakları Geliştirme. Kadın Tarihi Nasıl Öğretilir?. Ed.: Gülçin Dilek, İstanbul: Yeni İnsan Yayınları.
• Karal, E. Z. (1954). Osmanlı Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Karpat, K. H. (1972). The Transformation of the Ottoman State, 1789-1908. International Journal of Middle East Studies, 3(3), 243-281.
• Kasaba, R. (2008). A Moveable Empire: Ottoman Nomads, Migrants, and Refugees. University of Washington Press.
• Koçer, H. A. (1991). Türkiye’de modern eğitimin doğuşu ve gelişimi (1773–1923). Ankara: Millî Eğitim Basımevi.
• Kurnaz, Ş. (1992). Cumhuriyet Öncesinde Türk Kadını (1839-1923). İstanbul: MEB Yayınları.
• Lewis, B. (1961). The Emergence of Modern Turkey. Oxford University Press.
• Mardin, Ş. (1974). Super Westernization in Urban Life in the Ottoman Empire in the Last Quarter of the Nineteenth Century. Ed.: In P. M. Holt, A. K. S. Lambton, & B. Lewis, The Cambridge History of Islam. Vol.: 2. Cambridge University Press, pp. 258-271.
• Mardin, Ş. (1989). The Genesis of Young Ottoman Thought: A Study in the Modernization of Turkish Political Ideas. Syracuse University Press.
• Namık Kemal. (1867). Terbiye-i Nisvan Hakkında Bir Layiha. Tasvir-i Efkar Gazetesi.
• Ortaylı, İ. (1983). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. Hil Yayınları.
• Özalp, R. &Ataünal, A. (1977). Türk milli eğitim sisteminde düzenleme teşkilatı. İstanbul: MEB.
• Peirce, L. P. (1993). The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire. Oxford University Press.
• Shaw, S. J. (1976). History of the Ottoman Empire and Modern Turkey. Cambridge University Press.
• Şahin, K. (2012). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Kadın Eğitimi. Toplumsal Tarih, 8(5), 45-60.
• Somel, S. A. (2001). The Modernization of Public Education in the Ottoman Empire, 1839-1908: Islamization, Autocracy and Discipline. Brill.
• Sonbol, A. E. A. (1997). Women, the Family, and Divorce Laws in Islamic History. Syracuse University Press.
• Toprak, Z. (1993). Osmanlı Kadınının Eğitimi ve Toplumsal Dönüşüm. Tarih Vakfı Yayınları.
• Zilfi, M. C. (1997). The Politics of Piety: The Ottoman Ulema in thePostclassical Age (1600-1800). University of Minnesota Press.
• Zorlu, T. (2006). Kadın Eğitimi ve Toplumsal Dönüşüm. Tarih Vakfı Yayınları.
• Zürcher, E. J. (1993). Turkey: A Modern History. I.B. Tauris.