19. Yüzyılda Geleneksel Doğu Toplumunun İki Modernleşme Modeli: Rafi’ et-Tahtavi Mısır’da ve Fukuzawa Yukichi Japonya’da

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: Eğitim Bilimleri Özel Sayısı, 482 - 503, 31.12.2024

Pervine Efendi

https://doi.org/10.30561/sinopusd.1583713

Öz

Mısırlı düşünür, aydın Rifâa Râfi’ et-Tahtâvî (1801-1873) ve Japon yazarı, filozofu Fukuzava Yukichi (1835-1901), ülkelerinin kamusal yaşamının gelişimine önemli katkılarda bulunmuş ve kendi toplumlarında Batı uygarlığının kazanımlarının benimsenmesinde yardımcı olmuşlardır. Her iki aydın öğretim üyesi olmuş, çevirmenlik, yazarlık yapmış ve başarılı öğrenciler yetiştirmiştir. Batı ülkelerini ziyaret eden her iki münevver Batı’nın teknik başarılarından ziyade onun bilim ve eğitim modellerinin benimsenmesi gerekliliğini eserlerinde vurgulamışlardır. Hem Rifâa Râfi’ et-Tahtâvî, hem de Fukuzava Yukichi Batı uygarlığıyla ilgili çalışmalarında, sadece dillerin değil, aynı zamanda ulusal özelliklerin, kültürlerin, sosyal davranış standartlarının ve insanların dünya düzenine bakışlarının öğrenilmesinin önemine dikkat çekmişlerdir. Onlar aynı zamanda Batı’nın körü körüne taklit edilmesine karşı çıkmış, yerel ve dinsel geleneklerin korunması gerekliliğini savunmuşlardır. Japon çağdaşından farklı olarak Tahtâvî Batının kazanımlarını din ile uyumlu hale getirmeye çalışmıştır. Her ikisi de eğitim sisteminin öncelikli olarak geliştirilmesini, kadınların özgürleştirilmesini, tıbbın geliştirilmesini ve insanların yaşam standartlarını iyileştirmek için ekonominin büyümesini savundu. Başlıca edebi eserleri Batı'daki durumların analizine ve ülkelerinin Batı başarılarını ödünç alma fırsatlarının aranmasına adanmıştır. Makalede, iki ünlü Doğulu aydının - Râfi’ et-Tahtâvî’nin ve Fukuzava Yukichi’nin bakış açılarının ve çalışmalarının karşılaştırmalı analizi sunulmuştur

Anahtar Kelimeler

Rıfa’a et-Tahtâvî, Fukuzava Yukichi, Mısır Aydınlanması, Japon Aydınlanması, Batı Sömürgeciliği.

Kaynakça

• At-Tahtavi, R.R. (1992). Paris gözlemleri (Tahlisü’l-İbriz fi Telhisi Paris ev el-Divanü’n-Nefis bi Eyvanı Paris), (çev: Cemil Çiftçi). İstanbul: Ses Yayınları.
• At-Tahtavi, R.R. (2009). “İzvleçeniye çistoqo zolota iz kratkoqo opisaniya Parija ili Draqotsennıy divan svedeniy o Parije”. Per. V.N. Kirpiçenko. Moskva: «Nauka». 2009. Ат-Тахтави, Р. Р. «Извлечение чистого золота из краткого описания Парижа или Драгоценный диван сведений о Париже». - Пер. В.Н. Кирпиченко. Москва: «Наука». 2009.
• Kirillina, S. (2005). Arab Scholars from the Ottoman Empire in Russian Universities in the Nineteenth and Early Twentieth Centuries / Frontiers of Ottoman Studies: State, Province, and the West. Volume II. Ed. by Colin Imber, Keiko Kiyotaki and Rhoads Murphey. London and New York: I.B. Tauris.
• Kirpiçenko, V.N. (2003). Novaya i sovremennaya literatura Eqipta (XIX-XX vv.). M.: İnstitut Vostokovedeniya RAN. 2003 Кирпиченко В. Н. Новая и современная литература Египта (ХIX – XX вв.). М.: Институт Востоковедения РАН.
• Kudelin, A.B. (2003). Arabskaya literatura: poetika, stilistika, tipoloqiya, vzaimosvyazi. M.: Yazıki Slavyanskoy Kulturı. Куделин А.Б. Арабская литература: поэтика, стилистика, типология, взаимосвязи. М.: Языки славянской культуры.
• Levin, Z.İ. (1966). K voprosu o razvitii obşestvennoqo soznaniya v Eqipte v pervoy polovine XIX v. (period pravleniya Muhammeda Ali) / Arabskiye stranı. İstoriya. Ekonomika. Pod red. Y.A. Belyayeva. M.: Nauka, 1966. Левин З.И. К вопросу о развитии общественного сознания в Египте в первой половине XIX в. (период правления Мухаммеда Али) / Арабские страны. История. Экономика. Под ред. Е.А. Беляева. М.: Наука, 1966.
• Livingston, J.W. (1996). Western Science and Educational Reform in the Thought of Shaykh Rifaa al-Tahtawi // International Journal of Middle East Studies, Vol. 28, №4.
• Makeyev, D.A. (2019). İntelliqentsiya v obşestvenno-politiçeskom razvitii Eqipta (XIX – naçalo XX vika), Vladimir: İzd-vo VlQU. Макеев Д.А. Интеллигенция в общественно-политическом развитии Египта (XIX – начало ХХ века), Владимир: Изд-во ВлГУ.
• Russell, M.L. (2004). Creating the New Egyptian Woman. Consumerism, Education, and National Identity, 1863-1922. New York: Palgrave Macmillan.
• Shunsaku, N. (1993). Fukuzawa Yukichi / Prospects: The Quarterly Review. Of Comparative Education, UNESCO: International Bureau of Education, Vol. 23, №3/4.
• Sovasteyev, V.V. (2004). Liberalizm v Yaponii / Rossiya I ATR, №1. Совастеев В.В. Либерализм в Японии / Россия и АТР, №1.
• Tomida, Hiroko (2005). en Daniels, Gordon. Japanese Women: Emerging from Subservience, 1868-1945. Folkestone, Kent: Global Oriental.
• Yakovlev, A.İ. (2010). Oçerki modernizatsii stran Vostoka i Zapada v ХIX-XX vekah. M.: LENAND, 2010. Яковлев А. И. Очерки модернизации стран Востока и Запада в ХIX-XX веках. М.: ЛЕНАНД.
• Kuteila, M. (2011). Egyptian Enlightener Rifa’a at-Tahtawi // IBSU Scientific Journal, Vol. 5, № 1.
• Efendi, P. A. (2022). Rol eqipetskoqo prosvetitelya Rafi Rifaa at-Tahtavi v borbe za ravnopraviye eqipetskih jenşin // Tarix və onun problemləri, Bakı Avrasiya Universiteti “Sivilizasiya” Elmi-nəzəri Jurnal. № 1. (Эфенди П. А. Роль египетского просветителя Рафи Рифаа ат-Тахтави в борьбе за равноправие египетских женщин).
• Efendi, P.A. (2024). “Emansipatsiya jenşin v tvorçestve eqipetskoqo prosvetitelya XIX veka Rafi Rifaa at-Tahtavi”/International Scientific Symposium “A flag once raised will never fall again» dedicated to the 140th anniversary of the founder of the Azerbaijan Democratic Republic Mammad Amin Rasulzadeh. The 27th of Janvary 2024. – Kars. (Эфенди П. А. «Эмансипация женщин в творчестве египетского просветителя XIX века Рафи Рифаа ат-Тахтави»).
• Meşeryakov, A. (2014). Avtobioqrafiya Yukiti Fukudzavı kak reputatsionnıy resurs / İntelros [Elektronnıy resurs]. 20.02.2014. Rejim dostupa: https://www.intelros.ru/readroom/otechestvennye-zapiski/o1-2014/23219-avtobiografiya-yukiti-fukudzavy-kak-reputacionnyy-resurs.html (data obraşeniya: 23r.аt07.2021) Мещеряков А. Автобиография Юкити Фукудзавы как репутационный ресурс / Интелрос [Электронный ресурс]. 20.02.2014. Режим доступа: https://www.intelros.ru/readroom/otechestvennye-zapiski/o1-2014/23219-avtobiografiya-yukiti-fukudzavy-kak-reputacionnyy-resurs.html (дата обращения: 23р.ат07.2021).
• Neflyaşeva, N.A. (2020). “Adıqskiy yazık oçen boqat, vırazitelen i zameçatelen...”, Ko Dnyü çerkesskoqo yazıka [Elektronnıy resurs] // Kavkazskiy uzel. 16.03.2017 q. Rejim dostupa: https://www.kavkaz-uzel.eu/blogs/1927/posts/27761 (data obraşeniya – 01.11.2020) Нефляшева Н. А. «Адыгский язык очень богат, выразителен и замечателен...» Ко Дню черкесского языка [Электронный ресурс] // Кавказский узел. 16.03.2017 г. Режим доступа: https://www.kavkaz-uzel.eu/blogs/1927/posts/27761 (дата обращения – 01.11.2020).
• Saudia News [Elektronik kaynak]. 28.05.2019 Erişim modu: https://sabq.org/vFGB3p (erişim tarihi: 20.09.2021).
• Zhang, Yuanxıao. (2019). FUZEYUJIE JİAOYUSİXİANG YANJIUSUO, XINXIBU(33). (BEIJING WAIGUOYU DAXUE MAKESIZHUYIXUEYUAN) Yukichi Fukuzawa'nın eğitimsel düşüncesinin eğitimi, 张园晓. (2019). 福泽谕吉教育思想研究. 新西部(33).（北京外国语大学马克思主义学院）北京外国语大学 | Beijing Foreign Studies University (bfsu.edu.cn)
• احمد عبد الله نجم. "الخلافة الاسلامية ومناقب الخلافة العثمانية. الشيخ حسن العطار، شيخ الجامع الازهر الاسبق". كلية لآداب جامعة عين الشمس القاهرة. ٢٠٠٦. .
• اندیشه سیاسی رفاعه طهطاوى در بافت تاریخی مصر اسماعلی مهران. در سده نوزدهم؛ نقدی بر قرائت رایج، علوم سیاسی, C. 7, № 65, 2014.
• رؤوف عباس " التنوير بين مصر واليابان". صدرت هذه الطبعة ول مرة بالقاهرة عام 2001 عن ميريت للنشر والمعلومات.
• محمد سالم طيفة. المرأة والتغير اجتماعى فى مصر. القاهرة: طبعة مكتبة الأسرة - سلسلة العلوم الإجتماعية. ١٩٨٦
• محمد عمارة. "الأعمال الكاملة لرفاعة رافع الطهطاوي" ,الطبعة الأولى - دار الشروق – القاهرة. الجزء الأول. ٢٠١٠
• محمد عمارة. "الأعمال الكاملة لرفاعة رافع الطهطاوي" ,الطبعة الأولى - دار الشروق – القاهرة. الجزء الثاني. ٢٠١٠
• لأول مر ة في مصر. 8 وزيرات بحكومة واحدة // العربیة. ٠٨.٠٦.٢٠١٨
• نعرض وثيقة زواج رفاعة الطهطاوي التي رفض فيها التعدد / مصراوي. ٠٤.٠١.٢٠١٤.
• https://www.masrawy.com/news/news_various/details/2014/1/4/154749/ نعرض-وثيقة-زواج-رفاعة-الطهطاوي-التي-رفض-فيها-التعدد (01.08.2021).
• https://drevlit.ru/docs/kavkaz/XIX/1840-1860/Stahl_K_F/text2.php
• https://dcollections.lib.keio.ac.jp/ja/fukuzawa/a02/3
• Zhang, Chang’e. LUNFUZEYUJIEDEQIMENGSIXIANG.XIANGTAN DAXUE. ZHIDAOJIAOSHI: (Yüksek lisans öğrencisi). Bilimsel süpervizör: Zhao Lıkun, Yukichi Fukuzawa'nın eğitim düşüncesi hakkında (2004): 论福泽谕吉的启蒙思. (Doctoral dissertation, 湘潭大学). 指导教师: 赵立坤/张嫦娥. (2004). Xiangtan University (xtu.edu.cn).
• Ren, Jınjın. Fuzeyujıe Jıaoyusıxıang Yanjıusuo. Nanjıng Shıfandaxue. Bağımsızlık İçin: Yukichi Fukuzawa'nın Eğitim Düşüncesi Üzerine Bir Araştırma: 任金金. 为了独立:福泽谕吉教育思想研究. (Doctoral dissertation, 南京师范大学). Home | Nanjing Normal University (njnu.edu.cn), 一本书的一页