Başarısız Bir Darbe Teşebbüsü Taklib-i Hükümet

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: Eğitim Bilimleri Özel Sayısı, 547 - 575, 31.12.2024

Turgut Subaşı , Murat Erdoğan

https://doi.org/10.30561/sinopusd.1588686

Öz

II. Meşrutiyetin ilanıyla gücü ele geçiren İttihat Terakki’nin yönetim anlayışı farklı muhalif grupların ortaya çıkmasına sebep olmuş ve 1912 yılında Kâmil Paşa kabinesinin iktidara gelmesiyle de İttihat ve Terakki mecliste muhalefete düşmüştür. Balkan savaşlarıyla iyice görünür hale gelen olumsuz gidişat; ülkeyi meşrutiyet taraftarları ve karşıtlarının kavga sahasına dönüştürmüştür. Meclisteki hararetli tartışmalar, cinayetler, darbe planları, meclise siyasi baskı ve tehditler ile kavganın dozu giderek artmış, İttihat ve Terakki ise kaybettiği iktidarı tekrar ele geçirebilmek için meşru zeminde hareket imkânı kalmadığına ve ülkenin istikbali için acilen tekrar kendi iktidarını tesis etmesi gerektiğine olan inancıyla bir hükümet darbesi planlamaya başlamıştır. Darbe planları yapan sadece İttihat ve Terakki değildi, Kâmil Paşa yönetiminden hoşnut olmayan farklı gruplarda benzer girişimler içerisindeydi ancak İttihat ve Terakki elini çabuk tutarak 23 Ocak 1913 de Bâb-ı Âlî Baskını olarak bilinen hükümet darbesini gerçekleştirmeyi başarmıştır.
İttihat ve Terakki’nin başarılı darbesi, benzer planlar yapan oluşumları tedirgin etse de onları durdurmaya yetmemiştir. Osmanlı siyasi yaşamında “Taklib-i Hükümet Teşebbüsü” olarak bilinen darbe teşebbüsünü planlayanlar, bu amaçlarından vazgeçmeyerek Bâb-ı Âlî Baskını’nın üzerinden kısa bir süre sonra harekete geçmişlerdir. İttihat ve Terakki’nin bunları sıkı bir şekilde takibe almasından dolayı bu girişim hayata geçmeden kilit isimleri yakalanınca hem darbe hem de planının tertipçileri ifşa olmuştur.

Anahtar Kelimeler

İttihat ve Terakki, Taklib-i Hükümet, Bab-ı Âli Baskını, Prens Sabahattin.

Kaynakça

• Ahmad, F. (1999) İttihat ve Terakki, çev. Nuran Yavuz, Kaynak Yayınları, 5. Basım, İstanbul.
• Akşin, S. (1997), Türkiye’nin Yakın Tarihi, Cumhuriyet Gazetesi Yayınları, C.1., İstanbul.
• Akşin, S. (2017), Jöntürkler ve İttihat ve Terakki, İmge Kitabevi, İstanbul.
• Akşin, S. (1980), 100 Soruda Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, Gerçek Yayınevi, İstanbul.
• Amca, H. (1992), Doğmayan Hürriyet, Arba Yayınları, İstanbul.
• Bayar, C. (1997), Ben de Yazdım, C.3. Sabah Kitapları, İstanbul.
• Birinci, A. (1990), Hürriyet ve İtilaf Fırkası, Dergâh Yayınları, İstanbul.
• Birinci, A. (2002), “Ahmet Bedevî Kuran/Jön Türklüğün Tarihçisi”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 12, (1-37).
• Cemal Paşa (2006), Hatıralar, İş Bankası Kültür Yayınları, 2. Baskı, İstanbul.
• Çiçek, H. (2007), Bahattin Şakir, Kaynak Yayınları, 2. Baskı, İstanbul.
• Deniz, E. (2011), Alexander Israel Helphand (Parvus Efendi) 1867–1924, Hayatı ve Fikirleri, İstanbul Üniversitesi, İstanbul. (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• Doğru, D. (2016), “Yakın Tarihimizde Bir Sürgün Hikâyesi: Yüz Ellilikler". Türk İslâm Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, S. 11/21, (209-226).
• Ertuğrul, S. (1953), Geçmiş Zaman Olur Ki, Sıralar Matbaası, İstanbul.
• Fethi (1332), Muhaliflerin Esrarı, Matbaa-yı Amedi, İstanbul.
• Hocaoğlu, B. (2010), II. Meşrutiyette İktidar ve Muhalefet İlişkileri, Kitap Yayınları, İstanbul.
• Kabacalı, A. (1995), Bir İhtilâlcinin Serüvenleri, 2. Baskı, Engin Yayıncılık, İstanbul.
• Karabay, A. (2022), “Saraydan Çıkan Bir Jön Türk: Prens Sabahattin”, Sinop Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 2/6, (549-578).
• Karal, E. Z. (1999), Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu, C. IX., 2. Baskı, Ankara.
• Kuran, A. B. (2012), Osmanlı İmparatorluğunda İnkılâp Hareketleri ve Millî Mücadele, İş Bankası Yayınları, İstanbul.
• Kuran, A. B. (1950), “İttihat ve Terakkî Hükûmeti Nasıl Devrilecekti?”, Tarih Dünyası, S. 15, (632-634, 659).
• Kutay, C. (1964), Prens Sabahattin Bey, Sultan II. Abdülhamid, İttihad ve Terakki, İstanbul.
• Mahmut Şevket Paşa (1988), Mahmut Şevket Paşa’nın Günlüğü, Arba Yayınları, İstanbul.
• Menteşe, H. (1986), Halil Menteşe’nin Anıları, Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Okyar, F. (1980), Üç Devirde Bir Adam, Tercüman Tarih Yayınları, İstanbul.
• Rey, A. R. (2014), İmparatorluğun Son Döneminde Gördüklerim Yaptıklarım (1890-1922), İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Subaşı, T. (2024), “Osmanlı Devletinde Çok Partili Hayat: Osmanlı Ahrar Fırkası”. 6. International Cappadocia Scientific Research Congress, Göreme.
• Şakir, Z. (2011), Mahmut Şevket Paşa, Akıl Fikir Yayınları, İstanbul.
• Tansu, S. N. (2016), İttihat ve Terakki, İlgi Yayıncılık, İstanbul.
• Tozluyurt, M. (2007), Yahya Kemal’in Siyasi Portresi, Gazi Üniversitesi, Ankara, (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• Tunaya, T. Z. (1988), Türkiye’de Siyasal Partiler, Hürriyet Vakfı Yayınları, C.1., 2. Baskı, İstanbul.
• Uşaklıgil, H. Z. (2012), Saray ve Ötesi, Özgür Yayınları, 2. Baskı, İstanbul.
• Yakut, K. (1998), Mahmut Şevket Paşa ve Dönemi, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir, (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• Yalçın, H. C. (2000), Siyasal Anılar, İş Bankası Kültür Yayınları, 2. Baskı, İstanbul.
• Yazıcı, S. (2016). Sultan II. Abdülhamid İdaresinin Prens Sabahattin’i Avrupa’dan Geri Döndürme Çabaları, Refik Arıkan – Halim Demiryürek (Ed.), Bir İnsan-ı Selim Prof. Dr. Azmi Özcan’a Armağan (1011-1020), Lotus Yayınevi, İstanbul.