Uşak-Ulubey Kanyonu'nun İskân Tarihi ve Turizm Açısından Değerlendirilmesi

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 779 - 806, 30.11.2024

Harun Oy

https://doi.org/10.30561/sinopusd.1513846

Öz

Ulubey Kanyonu Uşak’ın 35 km güneyinde bulunmaktadır. Kanyon Ulubey ilçesinin do-ğusundaki Yavu Çayı (Kazancı Deresi) ve Banaz Çayının geçtiği alanda oluşmuştur. Ulu-bey Kanyonu ülkemizin önemli kanyonlarından birisidir. Doğa turizmi açısından değerlen-dirilmesine rağmen kanyonun arkeolojik zenginliği ve iskân tarihi yeterince bilinmemekte-dir. Bu makalede kanyonun tarih, arkeoloji ve kültür turizmi açısından var olan zenginliği ortaya koyulmaktadır. Ulubey Kanyonu içerisinde Adatepe, Köseler Höyüğü, Yeni Asar ve Eski Asar, Kocatarla Höyüğü, Salma-Mera Tepe, Hasköy Asarı, Öbek Adası (Gücü Gö-bek), Pepouza, Clandras köprüsü ve antik su kanalları gibi çok sayıda tarihi ve arkeolojik kalıntı bulunmaktadır. Ulubey Kanyonunda yerleşim Neolitik Çağda başlamıştır (MÖ 7000) ve günümüze kadar kesintisiz bir şekilde devam etmiştir. İnsanlar en az 9000 yıldır buradaki kanyon içerisinde yerleşim kurarak barınmış ve kanyonun imkânlarından yarar-lanmıştır. Kanyon içindeki bu tarihi alanların ve arkeolojik kalıntıların bir rota oluşturarak kültür turizmi kapsamında değerlendirilmesi gerekmektedir. Nitekim kanyon içerisinde yer alan Banaz Çayı üzerindeki Clandras köprüsü ve Pepouza antik kenti ile Salma-Mera Tepe’de oluşturulacak yürüyüş rotası kanyon içinde önemli bir güzergahı oluşturabilir. Salma-Mera Tepe’de bulunan kaya altı sığınakları hem görsellik açısından hem de kültür turizmi açısından değerlendirilmesi önem arz etmektedir. Yavu Çayı üzerinde ise Adatepe ve Yeni Asar üzerinden güneye doğru olan güzergah takip edilebilir. Kanyon için en büyük dezavantaj ise Dokuzsele ve Yavu Çayı üzerinden gelen kirli suların oluşturduğu kötü koku ve çeşitli atıkların vermiş olduğu zararlardır. Bu nedenle buradaki evsel ve kimyasal atıkların engellenmesi ve temizlenmesi gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ulubey Kanyonu, Uşak, Banaz Çayı, Pepouza, Clandras

Destekleyen Kurum

Bu çalışma Ordu Üniversitesi BAP Koordinatörlüğü (A-1835) ve Türk Tarih Kurumu tarafından desteklenmiştir.

Proje Numarası

Bu çalışma Ordu Üniversitesi BAP Koordinatörlüğü (A-1835) ve Türk Tarih Kurumu tarafından desteklenmiştir.

Settlement History of Uşak-Ulubey Canyon

Öz

Ulubey Canyon is located 35 km south of Uşak. The canyon was formed in the area where Yavu Stream (Kazancı Stream) and Banaz Stream pass in the east of Ulubey district. Ulu-bey Canyon is one of the important canyons of Turkey. Although it is evaluated in terms of nature tourism, the archaeological richness and settlement history of the canyon are not well known. This article reveals the richness of the canyon in terms of history, archeology and cultural tourism. There are many historical and archaeological ruins in the Ulubey canyon, such as Adatepe, Köseler Mound, Yeni Asar and Eski Asar, Kocatarla Mound, Salma-Mera Tepe, Hasköy Asarı, Öbek Island (Gücü Göbek), Pepouza, Clandras Bridge and ancient water channels. Settlement in the Ulubey canyon started in the Neolithic Age (7000 BC) and has continued uninterruptedly until today. People have settled in the can-yon and benefited from its opportunities for at least 9000 years. Ulubey Canyon has im-portant potential in terms of tourism. The historical sites and archaeological ruins within the canyon should be evaluated within the scope of cultural tourism by creating a route. As a matter of fact, the Clandras Bridge over the Banaz Stream in the canyon and the wal-king route to be created between the ancient city of Pepouza and Salma-Mera Tepe may constitute an important route within the canyon. It is important to evaluate the rock shel-ters in Salma-Mera Tepe both in terms of visuality and cultural tourism. On the Yavu Stream, the route towards the south can be followed via Adatepe and Yeni Asar. The big-gest disadvantage for the canyon is the bad smell caused by the dirty water coming from Dokuzsele and Yavu Stream and the damage caused by various wastes. For this reason, domestic and chemical wastes here need to be prevented and cleaned.

Anahtar Kelimeler

Ulubey Canyon, Uşak, Banaz Stream, Pepouza, Clandras

Proje Numarası

Bu çalışma Ordu Üniversitesi BAP Koordinatörlüğü (A-1835) ve Türk Tarih Kurumu tarafından desteklenmiştir.

Kaynakça

• Abay, E., Dedeoğlu, F. (2009). Beycesultan 2007-2008 Yılları Kazı Çalışmaları Ön Raporu. Preliminary Report of Beycesultan 2007-2008 Excavation Campaigns. Arkeoloji Dergisi, 13(1), 53-79.
• Aykurt, A. (2013). Batı Anadolu Orta Tunç Çağı Kronolojisinin İzmir Bölgesi Kazıları Işığında Güncel Bir Değerlendirmesi, Colloquium Anatolicum, XII, 37-77.
• Aykurt, A. (2020). Liman Tepe I, Orta Tunç Çağı Seramiği ve Küçük Buluntuları: Orta Tunç Çağı Seramikleri ve Küçük Buluntular. Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Ankara.
• Can, B., Söyler, Ş., Dündar, G. K. (2020). Blaundos Antik Kenti 2018 Yılı (İlk Sezon) Çalışmaları. Kazı Sonuçları Toplantısı, 41(1), 393-409.
• Çilek, A., Berberoğlu, S., Çilek, M. Ü., Dönmez, C. (2019). Topografik Özellikleri Kullanarak Arazi Morfolojisi Analizi: Uşak Ulubey Kanyonu Örneği. Bilge International Journal of Science and Technology Research, 3, 77-88.
• Çukur, H., Gündüzoğlu, H. A. G. (2023). Uşak-Ulubey Kanyonları ve Coğrafi Özellikleri. Kurtuluşun 100. Yılında Uşak, Uşak Belediyesi, Palet Yayınları, Konya, 421-430.
• Çukur, H., Çakıcıoğlu Oban, R., Gündüzoğlu, H. A. G. (2019). Land Use Suitability Analysis of the Ulubey Canyon (Usak-Turkey) and Its Surroundings. Romanian Journal of Geography, 63(1), 105-119.
• Dedeoğlu, F. (2014). Yukarı Menderes Havzası Neolitik ve Erken Kalkolitik Çağ Yerleşimlerinin Materyal Kültür ve İskân Düzeni Bağlamında Değerlendirilmesi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18, 33-56.
• Dedeoğlu, F., Temür, B., Konakçı, E., Ozan, A. (2019). Ekşi Höyük 2015-2019: Yukarı Menderes Havzası’nın Neolitik Dönemine İlişkin İlk Sonuçlar ve Gözlemler. Arkeoloji Dergisi, XXIV, 1-23.
• Dedeoğlu, F., Ozan, A., Konakçı, E., Temür, B., Boz, B., Milić, B., İlgezdi-Bertram, G., Erdalkıran, M. (2023). Archaeological and Analytical Investigation of A New Neolithic Site in Western Anatolia: Ekşi Höyük (Denizli, Turkey). Mediterranean Archaeology and Archaeometry, 23(1), 1-29.
• Deniz, M. (2015). Analysis of Sustainable Tourism and Cittaslow Potential of Ulubey (Uşak). M. Dinu, N. Hacıoğlu, C. Avcıkurt, R. Efe, A. Soykan (Ed.), Tourism, Environment and Sustainability, St. Kliment Ohrıdskı University Press, Sofia, 219-238.
• Dinç, M., Taştemür, E. (2019). 2017 Yılı Uşak İli ve İlçeleri Arkeolojik Yüzey Araştırması: Eski Yunan-Roma (Arkaik, Klasik, Helenistik ve Roma Çağı) Yerleşimleri Sonuç Raporu. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 36(3), 151-174.
• Efe, T. (2001). The Salvage Excavations at Orman Fidanlığı, A Chalcolithic Site in Inland Northwestern Anatolia. TASK Vakfı yayınları, İstanbul.
• Ercan, T., Dinçel, A., Metin, S., Türkecan, A., Günay, E. (1978). Uşak Yöresindeki Neojen Havzalarının Jeolojisi, Geology of the Neogene Basins in Uşak Region. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 21, 97-106.
• Fıratlı, N. (1970). Uşak-Selçikler Kazısı ve Çevre Araştırmaları. Türk Arkeoloji Dergisi, 19(2), 109-160.
• İzmirligil, Ü. (1975). Uşak-Selçikler Tümülüsleri. Türk Arkeoloji Dergisi, 22(1), 41-69.
• Kaya, A. (2007). Karahallı (Uşak) İlçesinin Coğrafi Etüdü, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Afyonkarahisar.
• Koçak, Ö ., Bilgin, M., Küçükbezci, H. G. (2019). MÖ II. Binyılda Afyonkarahisar ve Çevresi Kültürleri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Lampe, P. (2003). The First Campaign of the Pepouza and Tymion Archaeological Surface Survey 2001. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 20(2), 1-10.
• Lampe, P. (2004). Pepouza 2002: Vermessungsnetz, Neue Archaologische Zeichnungen, Oberflachenfunde. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 21(1), 109-118.
• Lampe, P. (2017). Temenothyrai’nin (Uşak) Güneyinde Bulunan Frig Ard Bölgesinde Geç Roma ve Erken Bizans Dönemi: Montanizm İzleri. R. M. Czichon, Ş. Söyler, B. Can, İ. Çavuş (Ed.), Yüzey Araştırmaları ve Kazılar Işığında Uşak, Zero Production, İstanbul, 105-114.
• Lloyd, S. Mellaart, J. (1962). Beycesultan. Vol. 1, The Chalcolithic and Early Bronze Age Levels. Occasional Publications of the British Institute of Archaeology at Ankara 6. London.
• Lloyd, S. Mellaart, J. (1965). Beycesultan. Vol. 2, Middle Bronze Age Architecture and Pottery. Occasional Publications of the British Institute of Archaeology at Ankara 8. London.
• Mellaart, J. (1970). Excavations at Hacılar I-II, Edinburgh University Press, Edinburgh.
• Oy, H. (2014). Uşak İli ve İlçelerinde İlk Tunç Çağı Coğrafya Araştırmaları 2013 Yılı Çalışmaları. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 32(1), 215-230.
• Oy, H. (2016). Uşak İli Merkez İlçe İlk Tunç Çağı Araştırmaları 2014 Yılı Çalışmaları. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 33(2), 499-520.
• Oy, H. (2017). Uşak İli Tunç Çağı Araştırmaları. R. M. Czichon, Ş. Söyler, B. Can, İ. Çavuş (Ed.), Yüzey Araştırmaları ve Kazılar Işığında Uşak, Zero Production, İstanbul, 33-38.
• Oy, H. (2018). İlk Tunç Çağında Uşak 1, Merkez, Banaz ve Sivaslı İlçeleri, Gece Kitaplığı, Ankara.
• Oy, H., Coşar, D., Bektaş, G. (2019). Uşak-Ulubey İlk Tunç Çağı Araştırmaları. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 37(2), 209-230.
• Oy, H. (2019). İçbatı Anadolu’da Prehistorik Döneme Ait Bir Mermer Atölyesi: Karayakuplu Höyük. OLBA, XXVII, 1-40.
• Oy, H. (2021). New Survey and Typological Study of Prehistoric Wares of Dutluca Region, Uşak, Turkey. Mediterranean Archaeology and Archaeometry, 21(2), 69-92.
• Oy, H. (2022). Uşak İli Tunç Çağı Araştırmaları 2019-2020 Çalışmaları. 2019-2020 Yılı Yüzey Araştırmaları, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, cilt 2, 51-68.
• Oy, H. (2024). A Bronze Age Settlement and Cemetery in the Ulubey Canyon in Inland Western Anatolia Mehmet Bey Dere, Uşak, Turkey. Anadolu Araştırmaları, 30, 67-92.
• Oy, H. (2024). İlk Tunç Çağında Uşak II, Karahallı, Ulubey ve Eşme İlçeleri, Akademisyen Yayınevi, Ankara.
• Özav, L., Yüksel, T. (1998). Uşak’ta Dericilik ve Coğrafi Çevre Üzerine Etkileri. Afyonkocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1, 39-50.
• Polat, S., Güney, Y. (2013). Uşak İli Arazisinde Karstik Şekiller. Marmara Coğrafya Dergisi, 27, 440-475.
• Sevin, V. (2013). Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası I, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Tabberne, W., Lampe, P. (2008). Pepouza and Tymion: The Discovery and Archaeological Exploration of A Lost Ancient City and An Imperial Estate. Walter de Gruyter, Berlin.
• Taşkıran, H., Aydın, Y., Özçelik, K., Erbil, E. (2021). A New Discovery of Neanderthal Settlements in Turkey: Surmecik Open-Air Campsite in Western Anatolia. L’anthropologie, 125(1), 1-13. Ulubey Kanyonları Turizm Stratejisi, 2022. Zafer Kalkınma Ajansı, Kütahya.
• Uşak İli Çevre Durum Raporu, (2006). Uşak Valiliği İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Uşak. Uşak Kültürel Değerler Yapı Envanteri. (2007). Uşak Valiliği, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayını, Neşa Ofset, İzmir.
• Ulubey Kanyonlarının Alternatif Turizm Potansiyeli Turizm Fiziksel Planlaması Projesi. (2011). Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Uşak.
• Yalçınlar, İ. (1955). Banaz Çayı Hazvası ve Uşak Civarında Bünye ve Morfoloji Araştırmaları. Türk Coğrafya Dergisi (13-14), 57-89.