Kütahya Sancağı'nda 1912 Meclis-i Mebusan Seçimleri

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 1107 - 1147, 30.11.2024

Taner Bilgin , Kürşat Nusret Erden

https://doi.org/10.30561/sinopusd.1533152

Öz

23 Temmuz 1908’de Meşrutiyetin ilan edilmesinin ardından Osmanlı Devleti, seçim sürecine girdi. II. Meşrutiyet’in ilk devre seçimleri olan 1908 seçimlerinde İttihat ve Terakki Cemiyeti, karşısında henüz ülke genelinde örgütlenmiş bir siyasi fırka söz konusu değildi. Bu yüzden İttihat ve Terakki Cemiyeti bu seçimlere kendi açısından rahat bir ortamda girdi. Ancak ilerleyen süreçte ülke içinde ve dışında sorunların artmasıyla birlikte İttihat ve Terakki Cemiyetine karşı yavaş yavaş örgütlenen muhalefet cephesi oluşmaya başladı. 1911 yılına gelindiğinde İttihatçı saflarında çözülme hızlandı. Nitekim Miralay Sadık ve Abdülaziz Mecdi Bey’in önderliğinde “Hizbi Cedid” adlı grup oluşturuldu. Bu grup 21 Kasım 1911’de Hürriyet ve İtilaf Fırkası’nı kurarak İttihat ve Terakki Cemiyetine karşı siyaset sahnesine çıktı. Meşrutiyet döneminin ikinci dönem seçim süreci ise 18 Ocak 1912’de Osmanlı Mebusan Meclisi’nin feshedilmesiyle başladı. Meclisin kapatılmasının ardından her iki fırka da çatışmalı bir seçim kampanyası yürüttü. 1912 Mart-Nisan ayları arasında yapılan seçimler, Türk siyasi tarihinde ilk erken seçim olmanın yanında “Dayaklı ve sopalı seçim” olarak da anıldı. Ancak bu tabir, Fevzi Demir'in belirttiği gibi daha çok İstanbul ve Makedonya'da yaşanan olaylar dolayısıyla verilmişti. Bu makalede Anadolu'da 1912 seçimlerinin nasıl gerçekleştiği sorusuna Kütahya Sancağı özelinde cevap aranmaya çalışılmıştır. Yapılan çalışmada arşiv ve yerel kaynakların yanı sıra İttihat ve Terakki Cemiyeti ile Hürriyet ve İtilaf Fırkası’nın sözcülüğünü üstlenen Hakikat, Tanin, İkdam, İktiham, Teminat ve Meslek gibi dönemin yerel ve ulusal gazetelerinden yararlanılmıştır. Bu sayede siyasî fırkaların 1912 seçimlerinde Kütahya Sancağı’nda siyasî faaliyetleri ve seçim sürecinin işleyişi tespit edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca yeni kurulan Hürriyet ve İtilaf Fırkasının Kütahya merkezi ile ona bağlı Eskişehir ve Uşak ilçelerindeki teşkilatlanışı, bu bölgelerde hangi kesimler tarafından desteklendiği ve teşkilatlanmanın seçime etkileri incelenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

1912 Seçimi, Kütahya, Eskişehir, Uşak, İttihat ve Terakki, Hürriyet ve İtilaf Fırkası.

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri
• BOA. DH. SYS. 83/2-3-44; 83.2/6-2; 83-2-6/1; 83/2-3-18/1; 83/2-3-17; 83/2-3-53/1; 83/2-3-9/6; 83/2- 3-17; 83/2-3-49; 83/2-3-56; 83/2-3-51; 83/2-3-4/3; 83/1-2-20/3. BOA. DH.H. 29/1-32.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Arşivi: TBMMA SM-388-M-2; TBMMA SM-123-M-2; TBMMA SM121-M-2, TBMMA SM-387-M-2.
• Süreli Yayınlar
• Anadolu, S.2; 7 Mart 1912.
• Çığır, S.3, 9 Şubat 1327.
• Hak, S. 3.15 Nisan 1912.
• Hakikat Anadolu Sesleri Gazetesi, S. 3,12 Kanun-ı Sani 1911; S.1, 20 Kanun-ı evvel 1912; S. 3, 28 Şubat 1912; S. 1, 5 Mart 1912; S. 3 5 Mart 1912; S. 4, 8 Mart 1912; S. 1, 13 Mart 1912; S. 4, 18 Mart 1912; S. 3, 20 Mart 1912; S.2, 27 Mart 1912; S. 2, 28 Mart 1912; S. 1-2, 28 Mart 1912; S. 3, 29 Mart 1912; S. 3, 29 Mart 1912; S. 3, 29 Mart 1912; S.1, 3 Nisan 1912; S. 4, 3 Nisan 1912; S.1, 5 Nisan 1912; S. 2,8 Nisani 1912; S. 2-3, 8 Nisan 1912; S. 3,10 Nisan 1912; S. 3,17 Nisan 1912; S. 3, 12 Kanun-ı Sani 1912.
• Hedef, S. 3,18 Mart 1912; S.3, 25 Mart 1912.
• Hikmet, S.1, 9 Ağustos 1912.
• İkdam, 28 Şubat 1912; 29 Şubat 1912; S.3, 10 Mart 1912.
• İktiham, S. 4, 29 Şubat 1912; S. 3, 19 Mart 1912; S.3, 26 Mart 1912; S.3, 31 Mart 1912; S.4, 2 Nisan 1912; S. 4, 3 Nisan 1912; S. 3, 5 Nisan 1912.
• Maşrık-ı İrfan, S. 3, 25 Mart 1912.
• Meslek, S. 2, 19 Kanun-ı evvel 1911.
• Meslek, S. 2, 5 Kanun-ı Sani 1912.
• Mukavemet, S.4, 20 Şubat 1912.
• Nimet Gazetesi, S.3, 4 Nisan 1912.
• Sabah, S.3, 5 Mart 1912.
• Tanin Gazetesi, S. 3, 23 Kanun-ı Evvel 1911; S. 2-3, 4 Kanun-i Sani 1912; S. 5, 1 Mart 1912; S. 4, 5 Mart 1912; S. 1, 12 Mart 1912, S. 3, 26 Mart 1912; S. 2, 29 Mart 1912.
• Teminat, S. 3, 10 Şubat 1912; S.4, S.3, 22 Şubat 1912, 23 Şubat 1912; S. 1, 7 Mart 1912; S. 2, 11 Mart 1912; S. 3, 19 Mart 1912; S. 3, 26 Mart, 1912.
• Tercüman-ı Hakikat, S.2-3, 28 Mart 1912; S. 2, 30 Mart 1912.
• Teşkilat, S. 3. 3 Şubat 1912.
• Yeni İkdam, S.4, 20 Kanun-i evvel, 1911; S. 3, 11 Şubat 1912; S. 3, 12 Şubat 1912; S. 3, 14 Şubat 1912.
• Telif Eserler
• Ahmad, F. (1971). İttihat ve Terakki 1908-1914 (Jön Türkler), Sander Yayınları.
• Bayur, Y.H. (1991). Türk İnkılâbı Tarihi, Cilt: II, Kısım: I, TTK Basımevi, Ankara.
• Bilgin, T. (2022). “Kastamonu Sancağında 1919 Seçimleri”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı:74, Kütahya. ss. 330-341.
• Bilgin, T. (2015). Milli Mücadele Döneminde Bilecik, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Yayınları, Bilecik.
• Birinci, A. (1998). “Hürriyet ve İhtilâf Fırkası”, DİA, C. 18. ss. 507-511.
• Birinci, A. (2020). Hürriyet ve İtilâf Fırkası: II. Meşrutiyet Devrinde İttihat ve Terakki’ye karşı çıkanlar, Dergâh Yayınları, İstanbul.
• Börekçi, M. Ç. (1999). Haz., Ahmet Şerif Anadolu’da Tanin, Cilt: I, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Çavdar, T. (2004). Türkiye’nin Demokrasi Tarihi, İmge Kitabevi, Ankara.
• Çoruk, A. Ş. (2013). Eskişehir’de Bir Dönemin Aynası Hakikat Gazetesi (1911-1912) Çevrim Yazı, (Eskişehir 2013 Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı), Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• Demir, F. (2007). Osmanlı Devleti’nde II. Meşrutiyet Dönemi Meclis-i Mebusan Seçimleri 1908-1914, İmge Kitabevi, Ankara.
• Demiryürek, H. (2018). “Kütahya Sancağında 1919 Osmanlı Meclis-i Mebusan Seçimleri”, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:16, Sayı:3, Eylül 2018, ss. 519-544.
• Demiryürek, H. (2015). Ertuğrul Sancağı (1900-1918), Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Yayınları, Bilecik.
• Elöve, M. E. (1953). İkinci Meşrutiyet Devrinin Siyasi Hayatına Bakış, Çankaya Matbaası, Ankara.
• Gelmez, A. (1995). Türk Siyasi Hayatında 1912 Meclîs-i Mebusân Seçimleri, T.C. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Türkiye Cumhuriyeti Tarih Anabilim dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Güneş, İ. (1992). 1912 Seçimleri ve Eskişehir’de Meydana Gelen Olaylar, Belleten Dergisi, Cilt: 56, Sayı 216, TTK, Ankara, ss. 459-482.
• Kazım, H. (Y.Y.) Veli Bayrağı yahut Eskişehir'in 10 Mart Hadise-i İrticaiyesi.
• Kuran, A. B. (1956). Osmanlı İmparatorluğunda İnkılâp Hareketleri ve Millî Mücadele, Baha Matbaası, İstanbul.
• Lewis B. (1993). Modern Türkiye’nin Doğuşu, Türk Tarihi Kurumu Basımevi, Ankara.
• Mayak, F. (2019). “Babanzade İsmail Hakkı Bey’in Gözünden Osmanlı Devleti’nin İç ve Dış Politikası (1908-1913)”, Yayımlanmış Doktora Tezi, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
• Sancaktar, F. M. (2009). II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Milli Hakimiyet Düşüncesinin Gelişimi Hüseyin Cahit Yalçın Örneği (1908-1925), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara.
• Sarı, S. (2020). “1912 Seçimlerinde Eskişehir’de İttihatçı Bir Gazete: Hakikat Anadolu Sesleri” Takvim-i Vekayi, Cilt:8, Sayı:2, ss. 132-157.
• Sencer, M. (1971). Türkiye’de Siyasal partilerin sosyal Temelleri, Geçiş Yayınları, İstanbul.
• Tökin, F. H. (1965). Türkiye’de Siyasî Partiler ve Siyasi Düşüncenin Gelişmesi 1839-1965, Elif Yayınları, İstanbul.
• Tunaya, T.Z. (1989). Türkiye’de Siyasal Partiler: İttihat ve Terakki, Cilt:3, Hürriyet Vakfı Yayınları.
• Yalman, A. H. (1970). Yakın Tarihte Gördüklerim (1918-1922), Yenilik Basımevi, İstanbul.
• Yazıcı, S. (2019). “Osmanlı Modernleşmesi”, Şimşek A. (Ed.), Modern Türkiye, Apegem Yayınları, Ankara. ss. 34-54.
• Yücel, M, Serhan, (2006). Türkiye’nin Siyasal Partileri (1589-2006), Alfa Yayınları, İstanbul.