Osmanlı ve Rus İmparatorlukları Arasında Bir Bey Keleşbeyzade Arslan Bey ve Siyasi Mücadelesi (1808-1830)

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 2, 1521 - 1579

Hüseyin Yılmaz

https://doi.org/10.30561/sinopusd.1752755

Öz

Abhazya ve onun başkenti konumunda olan Sohum, Kafkasya için stratejik bir öneme sahiptir. Bölge, Osmanlı Devleti ile Rusya arasında uzun süre nüfuz mücadelesine sahne olmuştur. Bölgenin yöneticisi olan Keleş Bey, zaman zaman Rusya ve Osmanlı Devleti arasında taraf değiştirmiş ve 1806-1812 Savaşı öncesinde Rusya tarafına geç-miştir. Bu doğrultuda Keleş Bey, ikinci oğlu Sefer Bey’i Hristiyan yapmış ve kendisi-nin varisi ilan etmiştir. Bu durum büyük oğlu Arslan Bey tarafından kabul edilmemiş-tir. Savaş sırasında bölgenin Rusya hakimiyetine geçmemesi için Osmanlı Devleti ile birlikte hareket etmiştir. Fakat Sohum 1810’da Rusya tarafından ele geçirilmiş ve bir daha da Osmanlı Devleti’ne geçmemiştir. Arslan Bey, Osmanlı Devleti’nin desteğini alarak Abhazya ve Sohum’u tekrardan almak için bir mücadeleye vermiştir. Bu müca-delesinde Osmanlı Devleti’nin maddi ve manevi desteğini almaya çalışmıştır. Ateş gücü yüksek ve toplarla desteklenen bir ordu kurmak için çaba harcamıştır. Trabzon ve İstanbul’a gelerek Osmanlı makamlarının desteğini almaya çalışmıştır. Birkaç defa Abhazya’ya geçerek Rusya karşıtı isyanlara önderlik etmiştir. Bu çalışmada Osmanlı belgelerine dayanılarak Arslan Bey’in bu mücadelesi ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Arslan Bey , Abhazya , Sohum , Osmanlı Devleti , Rusya

A BEY BETWEEN THE OTTOMAN AND RUSSIAN EMPIRES: KELESBEYZADE ARSLAN BEY AND HIS POLITICAL STRUGGLE (1808-1830)

Öz

Abkhazia and its capital Sukhumi have a strategic importance for the Caucasus. The region was the center of a long struggle for influence between the Ottoman Empire and Russia. Kelesh Bey, the ruler of the region, switched sides between Russia and the Ottoman Empire from time to time, and before the War of 1806-1812, he sided with Russia. Accordingly, Kelesh Bey converted his second son Sefer Bey to Christianity and declared him his heir. This was not accepted by his eldest son Arslan Bey. During the war, he acted together with the Ottoman Empire to prevent the region from falling under Russian rule. However, Sukhumi was captured by Russia in 1810 and never returned to the Ottoman Empire. Arslan Bey, with the support of the Ottoman Empire, fought to regain Abkhazia and Sukhum. In this struggle, he tried to get the material and moral support of the Ottoman Empire. He made efforts to build an army with high fire-power and supported by cannons. He came to Trabzon and Istanbul and tried to recei-ve the support of the Ottoman authorities. He traveled to Abkhazia several times and led rebellions against Russia. In this study, based on Ottoman documents, this struggle of Arslan Bey was revealed.

Anahtar Kelimeler

Arslan Bey , Abkhazia , Sukhumi , Ottoman Empire , Russia

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA.) Hatt-ı Hümayun (HAT.) 1107/44640-A, 1107/44640- B, 475/23297, 999/41968,
• 1004/42118-S; 1004/42118-R, 1004/42118-Ş, 1004/42118-T, 250/14170, 1001/42033, 1002/42071; 1295/50329, 956/41001, 1105/44607, 1105/44615-S, 963/41235, 1100/44518, 1100/44518-B, 1100/44518-D, 1100/44518-F, 1100/44518-G, 1100/44518-H, 1002/42056, 1102/44558, 1102/44558-A, 1102/44558-B, 1102/44558-D, 1102/44558- E, 1105/44615-D, 1102/44558-H, 1163/46039, 1098/44476, 1098/44476,1105/44615-Z, 1105/44615-C, 1073/43921-A, 1099/44491, 1226/47910-D, 1226/47910, 1103/44567-A, 1103/44567, 1105/44603, 1100/44517-F, 1105/44608, 1101/44544, 1101/44544-B, 1101/44544-C, 1101/44545, 660/32217, 1105/44610, 1105/44610-A, 1105/44610-B, 1264/48953, 962/41203-E, 962/41203-F, 956/40990, 962/41203-H, 824/37403-A, HAT. 962/41203-B, HAT.
• 824/37403-J, 962/41203, 962/41203-A, 1103/44568, 410/21302, 1103/44568-A, 1103/44568-C, 1103/44568-D, 1106/44622-A, 1106/44622-Ç, 1106/44622-D, 1106/44622-E, 1106/44622-G, 1106/44622-I, 1106/44622-J, 1106/44622-K, 1104/44591-C, 1104/44591-A, 1104/44591-B, 1105/44605, 1083/44118-A, 1104/44591, 1063/43654-O, 1063/43654-J, 1063/43654-K, 1062/43615, 1063/43654, 1103/44569, 1103/44569-E, 1103/44569-F, 1103/44569-H, 1103/44569-J, 1103/44569-M, 1103/44569-O, 1103/44569-P, 1103/44569-R, 1056/43464-A, 1104/44590; 1104/44590-E, 1104/44590-Z, 1102/44562, 1104/44590-R, 1029/42837, 1029/42837-A, 1102/44561, 1056/43464, 1029/42837-G, 1029/42837-E, 1029/42835.
• Kâmil Kepeci, Defterler (KK.d) 60/6,
• Cevdet (C.) Askeriye (AS.) 386/15941, 1203/53908, 530/22129, 145/7218, 392/16196.
• C. Dahiliye (DH.) 2/85, 177/8840.
• C. Maliye (ML.) 599/24735.
• Meclis-i Vala (MVL.) 55/47.
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı (TS.MA.e) 434/53.
• Telif Eserler
• Ahmed Lütfi Efendi, (1999). Vakanüvis Ahmed Lütfi Efendi Tarihi, Yapı Kredi Yayınları, Cilt: I.
• Aslantaş, S. (2013), “Osmanlı-Rus İlişkilerinden Bir Kesit: 1826 Akkerman Andlaşması’nın “Müzarekeleri”, Uluslararası İlişkiler, Cilt:9, Sayı:36, ss. 149-169.
• Aydın, M. (2001). “19. Yüzyılda Kafkaslar`da Nüfuz Mücadeleleri, 1800-1830”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi.
• Aydın, M. (2019). “Sohum”, TDVİA, Cilt: Ek-2, ss. 519-522.
• Azap E. Y. (2023). Şah Mat-1820-1823 Osmanlı-İran Savaşı, Siyaset-Harekat-Lojistik/Organizasyon, Ötüken Neşriyat.
• Bilge, S. M. (2015). Osmanlı Çağı’nda Kafkasya 1454-1829 (Tarih-Toplum-Ekonomi), Kitapevi Yayınları.
• Bilgin, M. (2021) “19. yy İlk Çeyreğinde Büyük Güçler ve Güney Kafkasya”, Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Cilt:7, sayı:13, ss. 287-301.
• Çaycıoğlu, S. O. (2021). Rusya’nın Kafkasya Siyaseti, General Paskeviç’in Başkomutanlığı Dönemi (1827-1831), TTK Yayınları.
• Düzcü, L. (2016). “Tuna Sınırını Yeni Baştan Düzenlemek/Tahdîd-İ Hudûd: Osmanlı’nın Rusya İle İmtihanı (1812-1818)”, AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt:16, Sayı:3, ss. 181-210.
• Dvali, N. (2019). “Gürcistan ’da Rus İdaresinin Kuruluşu, (1801-1918)”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi.
• Erim, N. (1953). Devletlerarası Hukuk ve Siyasi Tarih Metinleri (Osmanlı İmparatorluğu Andlaşmaları), Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları. Cilt: I.
• Fedakar, C. (2017). “Kafkasya’da Osmanlı Tahkîmatı: Sohum Kalesi (1723-1729)”, Vakanüvis, Cilt:2, ss. 163-194.
• İsmail, F. (1975). “The Diplomatic Relations of the Ottoman Empire and the Great European Powers From 1806 to 1821”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Londra Üniversitesi, Londra.
• İsmail, F. (1982). “Bükreş Andlaşmasının Müzakeresi 1811-1812”, Belleten, cilt:46, sayı:181, ss. 73-120.
• Kapıcı, Ö. (2006). “Tanzimat yolunda bir Osmanlı Mehmed Said Pertev Paşa (1785-1837)”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara,
• Karagöz, R. (2009). Karadeniz’de Bir Hanedan Kurucusu, Haznedarzade Süleyman Paşa, Etüt Yayınları.
• Keçeci, S. (2016). “The Grand Strategy of the Russian Empire in the Caucasus against Its Southern Rivals (1821-1833)”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, The London School of Economics and Political Science.
• Keçeci, S. (2024). “Rusya ve Osmanlı İmparatorlukları Arasındaki Coğrafî ve Tarihsel Rekabet Üzerine: Kafkasya, Karadeniz ve Savaş”. Karadeniz Araştırmaları. Cilt: 21 (81) 1-26.
• Khorava, B. (2021). “The Princedom of Abkhazia in 1810-1864”, Why Abkhazıa is Georgıa: A True Hıstory, ed. Zurab Papaskiri, Sokhumi State University. ss. 147-171
• Köprülü, O. F. (1996). “Galib Paşa, Mehmed Said (1763-1829)” TDVİA, Cilt:13, ss. 329-331. Köse, O. (2006). 1774 Küçük Kaynarca Andlaşması. TTK Yayınları.
• Kurat, A. N. (2014). Rusya ve Tarihi, Başlangıçtan 1917’ye Kadar. TTK Yayınları.
• Mert, Ö. (1993), “Canikli Hacı Ali Paşa Ailesi”, TDVİA, Cilt:7, ss. 151-154.
• Saparov, A. (2015). From Conflict to Autonomy in the Caucasus The Soviet Union and the making of Abkhazia, South Ossetia and Nagorno Karabakh, Routledge.
• Satır, O. (2025). “Londra Basınına Göre 1821'de "Yunan" Kimdir ve "Yunanistan" Neresidir?”, Vakanüvis, Cilt:10 Sayı:1, ss. 933-995.
• Saydam, A. (2005). “Trabzon'un İdarî Yapısı ve Yenileşme Zarureti (1793-1851)”, OTAM, Sayı: 18, ss. 285-317.
• Şahin, C. (2003), “The Rise and Fall of an Ayân Family in Eighteenth Century Anatolia: the Caniklizâdes (1737-1808)”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Bilkent Üniversitesi, Ankara.
• Tavkul, U. (2015). Kafkasya Gerçeği, Selenge Yayınları.
• Temizkan, A. (2018). Araftaki Kafkasya, Dünya Tarihinin En Uzun Süren Direnişi, İdeal Kültür Yayıncılık.
• Tsurtsumia, Z. (2019). Osmanlı-Rusya İlişkilerinde Abhazya, çev. Erdoğan Şenol, Yeditepe Yayınları. Turan, Ş. (1994). “Edirne Antlaşması”, TDVİA, Cilt: 10, ss. 442-443.
• Vernadsky, G. (2015). Rusya Tarihi, çev. Doğukan Mızrak-Egemen Ç. Mızrak, Selenge Yayınları.
• Yılmaz, H. (2024). “Osmanlı-İngiliz Diplomatik İlişkileri (1812-1815)”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi.