Mütenebbî’yi Gidenlerin Arkasından Bakarken İzlemek

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 2, 92 - 112, 30.11.2021

Adnan Arslan

Öz

Arap şiirinin geleneksel biçimi olan kasidelerde nesîb/teşbîb olarak kavramlaşmış bir girizgâh bölümü bulunmaktadır. Burada şair, sevgilisi ile buluştuğu yerlere gelir, ondan ve onun yaşadığı yerlerden geriye kalan nesnelerle ünsiyet ederdi. Gidenlerin ardından ağıt yakarmışçasına feryat eder ve özlemini farklı üsluplarla dile getirirdi. Böyle bir giriş Cahiliye şiirinin karakteristiği olmuş ve ilerleyen yüzyıllar boyunca Arap şairleri de bunu, biçimsel bir özellik olarak takip etmişlerdir. Nesîb/teşbîb bölümünde anlatılanlar zamanla edebi maharet ve özgünlüğü ortaya koymanın bir kıstası haline gelmiştir. Bu meyanda nitelikli bir özlem edebiyatı sunan şairlerden birisi de Ebu’t Tayyib el-Mütenebbî’dir (öl. 354/965). Şair divanındaki pek çok kaside girişinde ayrılığı bir sorun olarak işlemiş ve onun acısını oldukça ilgi çekici üsluplarla anlatmıştır. Bu çalışmada, Mütenebbî’nin herhangi bir çalışmada müstakil olarak ele alınmayan nesîb/teşbîb bölümlerindeki ayrılık konusu incelenmiştir. Şairin divanının pek çok açıdan incelendiği fakat bu konunun bağımsız olarak ele alınmadığını görmek bu çalışmanın hareket noktası olmuştur. Çalışmada şairin divanı bu çerçevede taranmış ve birden fazla örneği olan beyitler bir araya getirilerek şairin ayrılık tasvirleri başlıklar halinde bir araya getirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap dili ve Belagati, Mütenebbi, Teşbib

Kaynakça

• Acûlî, Ervâ Hâlid Mustafâ. en-Nizâmu’s-savtî ve delâletuhû fî Seyfiyyâti’l-Mutenebbî ve Kâfûriyyâtihî. Filistin: Ulusal Necâh Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Fakültesi, Yüksek Lisans Tezi, 2014).
• Açık, Fatih & Harput, Mustafa. “Toplumsal Bir Kategori Olarak Bedevilik”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 8/9 (2015).
• Akpınar, Hüseyin. “Develere Mahsus Mûsikî Türü Ve Develerin Mûsikî Hassasiyeti”. I. Uluslararası Devecilik Kültürü ve Deve Güreşleri Sempozyumu, ed. Devrim Ertürk & Özgür Gökdemir. İzmir: Selçuk Belediyesi Selçuk Efes Kent Belleği Yayınları, 2016, 457-467.
• Alî, es-Sâdık Cum’a. el-İstisnâ fî şi’ri’l-Mutenebbî. Sudan: Ummu Dermân Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Âmidî, Ebü’l-Kāsım el-Hasen b. Bişr b. Yahyâ. Kitâbü’l-Muvâzene beyne’ṭ-Ṭâʾiyyeyn. el-Muvâzene beyne Ebî Temmâm ve’l-Buḥtürî. thk. Ahmed Sakr. 3 Cilt. B.y.; Dâru’l-Maârif, 1994. Arslan, Adnan. “Arap Şairi Mütenebbî’de Üç Maharet: Teşbih-İ Zımnî, Hayal Ve Hikmet”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 8/1 (2021), 192-212.
• Arûd, Zuheyr Muhammed İkâb. el-Hazfu fî şi’ri Ebi’t-Tayyib el-Mutenebbî. Yermük: Yermük Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Ayyıldız, Esat. “el-Mutenebbî’nin Seyfüddevle’ye Methiyeleri (Seyfiyyât)”, Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/2 (2020). Ba´lâm, Buâmir. Şi’riyyetu’l-matâli´ ´inde’l-Mutenebbî . Cezayir: Varakle Üniversitesi, Edebiyat ve Beşeri İlimler üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2004. Bahr, Fadl Dahiyye Muhammed. et-Tevâbi’ fî şi’ri’l-Mutenebbî. Sudan: Ummu Dermân Üniversitesi, Doktora Tezi, 2010.
• Durmuş, İsmail. “Mütenebbî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/195-200. İstanbul: TDV Yayınları. 2006, Ebû Ridvân, Lüeyy Mahmûd Muhammed. Cumûu’l-kılle fî dîvâni’l-Mutenebbî ve delâletuha’l-belâgıyye (Kudüs: Kudüs Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2015. Gânim, Rulâ Hâlid Muhammed. el-Âhâr fî şi’ri’l-Mutenebbî. Filistin: Necah Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Hamed, Muhammed Ahmed Surûr. Nûnâ’t-te’kîd fî şi’ri’l-Mutenebbî. Sudan: Ummu Dermân Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, ts. Hasen, İzzet. Şi´ru’l-vukûf ale’l-atlâl. Şam: Bibliothea Alexandrina, 1388/1968. Hazer, Dursun. “el-Mutenebbî’nin Şiirinde Humma Tasvîri”. Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/4 (2003).
• Huveydât, Muflih Dab’ân. Tecelliyâtu’s-sırâ’ fî şi’ri’l-Mutenebbî. Ürdün: Mute Üniversitesi, Doktora Tezi, 2008. İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullāh b. Müslim. eş-Şi´ru ve’ş-şu´arâ. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1423.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî. Lisânu’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdir, 1414. İbn Reşîk, Ebû Alî el-Hasen el-Ezdî el-Mesîlî el-Kayrevânî. el-ʿUmde fî meḥâsini’ş-şiʿr ve âdâbih. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Cîl, 1401/1998.
• İbn Saîd, Cum´a bint Sefer. el-İnsânu fî ru’yeti İbni’r-Rûmî ve’l-Mutenebbî beyne’l-medhi ve’l-gadhi. Mekke: Ümmülkura Üniversitesi, Arap Dili Fakültesi, Yüksek Lisans Tezi, 1418/1998.
• İbnü’l-Ahnef, Ebü’l-Fazl el-Abbâs b. b. el-Esved el-Hanefî el-Yemâmî. Dîvânu’l-Abbâs b. El-Ahnef. thk. ´Âtike el-Hazrecî. Kahire: Matbaatu Dâri’l-Kutubi’l-Mısriyye, 1373/1954.
• İrvin, Sarah & Frederick, Helen. Exhibition Catalog from the Al-Mutanabbi Street Starts Here DC 2016 exhibit at the Fenwick Gallery, George Mason University (Erişim: 20 Eylül 2021). https://mars.gmu.edu/jspui/handle/1920/10351?show=full
• Kaysî, Safâuddîn Ahmed. Binâiyyetu’l-atlâl ve delâletuha’r-remziyye ve’l-îhâiyye. Mecelltu havliyyâtu’t-turâs 17 (2017), 29-42. Kudâme b. Ca‘fer, Ebü’l-Ferec b. Kudâme b. Ziyâd el-Kâtib el-Bağdâdî. Naḳdü’ş-şiʿr. Konstantiniyye, Matbaatu’l-Cevânib, 1302.
• Larkin, Margaret. “Two examples of "Ritha": a Comparison between Ahmad Shawqi and al-Mutanabbi”. Journal of Arabic Literature 16 (1985). Larkin, Margaret. Makers of the Muslim World al-Mutanabbi. London: Oneworld Publications, 2008.
• Matar, Salâh Ahmed Abdulkâdir. el-Binâu’l-fennî lişi’ri’l-Mutenebbî. Hartum: Ummu Dermân Üniversitesi, İslam Dünyası Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013. Medverî, Sâmiye. Şi’ru’l-Hıkme beyne’r-ru’yeti’l-felsefiyye ve’l-melfûzu’n-nefsî inde’l-Mutenebbî. Cezayir: Akîd el-Hâc Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2009-2010. Özdemir, Abdurrahman. “el-Mütenebbî’nin Şiirinde Maraş”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14 (2006), 159-185.
• Özdemir, Sevim. “el-Mutenebbî Dîvânından, et-Teşbîhu’l-Belîğ - Sanatına Örnekler”. D.E.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi. 19 (2004), 61-78.
• Sâlih, Bilâl Mahmûd Ya’kûb. el-İğtirâb fî şi’ri’l-Mutenebbî. Amman: Haşimi Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2004.
• Süleymân, İhsân Mahmûd. “el-Mekân fi’l-mukaddimâti’t-taleliye fî şi´ri’l-muallakât”. Mecelltu’l-bahsi’l-ilmî fi’l-âdâb (2020), 201-220.
• Şâir, Mûsâ. “et-Tasgîr fî şi’ril’-Mutenebbî”. Mecelletu mecmai’l-Lugati’l-Arabiyyeti’l-Urdunî. 23-24 (Haziran 1984), 39-65.
• Şemsî, Hasen Cabbâr. “el-Hamâmetu bivasfihâ remzen li’l-mer’ati fi’l-gazeli’l-Emeviyyi”. Mecelletu Ehli’l-Beyt 8, 26-33.
• Şeyh, Kebîr. “Felsefetu’l-mekân ve alâkatuhâ bi’l-iğtirâb fî nefsiyyeti’ş-şâiril’l-Arabî”. Mecelltu’n-nass. 8/1 (2021), 126-147.
• Tebrîzî, Muhammed b. Abdullah el-Hatîb. Şerhu mişkâti’l-misbâh, thk. Cemâl Aytânî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2001.
• Temîmî, Husâm Muhammed ´Umer. Eseru’l-Mutenebbî fi şi´ri’l-hurûbi’s-salîbiyye Amman: Ürdün Üniversitesi, Lisansüstü Araştırmalar Fakültesi, Doktora Tezi, 1996.